1 UVOD

S obzirom na porijeklo i mijesto postanka sve rase konja dijelimo na: ISTONJAKE, ORIJENTALNE ILI TOPLOKRVNE ZAPADNE, OKCIDENTALNE ILI HLADNOKRVNE.

Odlika svih toplokrvnih konja je da imaju laku i plemenitiju glavu i grau tijela, ivahne oi, iroko elo, tanke suhe noge, visok greben, ravne sapi i visoko nasaen rep. Odlika hladnokrvnih konja je da su oni krupniji, tei, glava im je teka, oi male, noge jake sapi oborene i rascijepljene a greben nizak. Postoje jo dva pojma kada se govori orasama konja, a to su: PUNOKRVNI I POLUKRVNI. Punokrvnjaci su samo Arapski i Engleski konj. Oni imaju pretke i sa oeve i sa majkine strane, iste pripadajue rase. Prema veliini konje smo podijelili na: male, srednje i velike. Prema teini konje smo podijelili na: teke, srednje i lake. Broj konja opada iz dana iu dan zbog razvoja mehanizacije, jer su se oni najvie koristili za rad u odnosu na druge domae ivotinje. Znaaj konjarstva pored rada je i koritenje konja u ratnim prilikama, u saobraaju, za utrke smotre i sl., a takoe koristimo i konjski stajnjak u ratarstvu. Pojedine zemlje kao i naa zemlja usljed nedostatka goveeg mesa moe da koristi i konjsko meso. Plodnost kobila u odnosu na plodnost krava je puno nia. Ta plodnost se kree od 60-65%. Rauna se danas u svijetu ima oko 60 miliona konja. U BiH prije rata bilo je oko 169285 konja. Konji su izraziti biljojedi, oni imaju jednostavan eludac sa relativno manlom zapreminom, imaju jako razvijeno slijepo crijevo ili cekum. Konji dobro vau hranu, naroito grubu. Usitnjenu brzo gutaju pa esto dolazi do poremeaja u organima za varenje. Od kabastih hraniva za konje je najbolje sijeno od 1,5-2 kg na 100 kg teine, a u toku ljeta koriste i zelenu hranu. Daje im se silaa, stona mrkva, rijee stona repa. Od koncentratnih hraniva najpogodniji je ovas zbog svog odgovarajueg sastava. Kod nas se koristi kukuruz, ali se ne smije davati u veim koliinama jer on tovi konje. Moe mu se davati zrnje leguminoza, a od sporednih proizvoda prehrambene industrije najee se daju mekinje. to se tie vode najbolje je obezbijediti da je pije po volji.

KATEGORIJA KONJA Odranje organizma Kobile visokobremenite 9 mijeseci Kobile visokobremenite 10 mijeseci Kobile visokobremenite 11 mijeseci Kobile, poetak laktacije Kobile, kraj laktacije Radni konji Laki rad Radni konji Srednje-teak rad Radni konji teak rad

TM kg 400 500 600 400 500 600 400 500 600 400 500 600 400 500 600 400 500 600 400 500 600 400 500 600 400 500 600

DE MJ/kg 56 69 81 62 76 90 63 72 92 67 82 98 96 118 141 83 102 121 73 92 105 96 117 138 126 156 176

SP g 536 656 776 654 801 947 666 815 965 708 866 1024 1141 1427 1742 839 1049 1259 670 820 970 804 984 1164 1072 1312 1552

Ca g 16 20 24 28 35 41 29 35 41 31 37 44 45 56 67 29 36 43 20 25 30 26 30 36 33 40 47

P g 11 14 17 21 26 31 22 27 32 23 28 34 29 36 43 18 22 27 15 18 21 17 21 25 23 29 34

2 IZVORNI OBLICI KONJA

a) za orijentalnu skupinu 1. Equus Przewalsky-je mongolski divlji stepski konj koji ivi u srednjoj aziji. Visina do grebena je 130-135 cm. Ima neto teu glavu.

Slika.1. Mongolski divlji stepski konj

2. Equus Gmelini Antonius-Tarpan- je junoruski stepski konj, koji je izumro 80-tih godina prolog stoljea. To su izvorni oblici dananji toplokrvnih ili orijentalnih konja.

Slika. 2. Equus Gmelini Antonius-Tarpan b) Za okcidentalnu skupinu: 1. Equus Germanicus Nehringi 2. Equus Abeli 3. Equus Woldrichi To su davno izumrili oblici, pronaeni u iskopinama meuledenog doba kao predstavnici dananjih tekih hladnokrvnih (okcidentalnih) pasmina konja.

3 DOMAE RASE KONJA

U domae rase konja spadaju: - Domai brdski konj - Lipicanski i - Nonijus

3.1 DOMAI BRDSKI KONJ

To je naa najrasprostranjenija domaa autohtona pasmina konja. Po svim planinskim terenima on je najkrupniji balkanski konj, a porijeklo vodi od tarpana i prevalskog konja. Ukrten je sa arapskim konjem tako da je dolo do variranja boje dlake i grae tijela. Postoje dva soja Bosanskohercegovakog konja: glasiniki soj, koji je oblikovan pod uticajem arapskog konja i odrastao na plodnijim podrujima Glasinca naa ravnoj Romaniji (on je vei) i podveleki soj, koji je manji, laki proizvod je ljutog kra i skromnije ishrane i ima manje krvi arapskog konja. S obzirom na boju dlake najvie je zastupljena dorata, zatim siva, bijela zelena ili vrana. Po temparamentu je miran, dobroudan, posluan i veoma koristan konj. Domai konj je kosnastasna rasa jer tek sa 5-6 godina zavrava porast. Prosjena tijelesna teina je 300-350 kg. Prema veliini i masi to je vrlo jak, vrst i izdrljiv konj. Upotrebljava se za tovar i jahanje, manje za vuu kola i u poljoprivredi. Danas postoje dvije linije u odgojivanju, ove rase konja i to miko i barut. (dobivaju imena po mukim grlima pastusima). Najbolji nain oplemenjivanja naeg brdskog konja je gajenje u istoj rasi, ali u poboljanim uslovima ishrane, dranje, njega i selekcija, jer se on tada zaokrugli i lijepo izgleda. Uzgoj ovog konja zapoeo je u ergeli Gorade 1890 god. pa je ve 1914.g. stado likvidirano, da bi se ergela da bi se ergela ponovo formirala 1929. g. Takoe u goradu. Donedavno su postojale ergele bosanskobrodskog konja na borikama kod rogatice i na planinskom dobru Han-Pijesak. Na barikama su stvorene 3 linije ovog konja: AGAN, BARUT I MIKO.

Slika .3. Domai brdski konj

Slika.3.1. Bosanski brdski pastuh sa ergele Barike kod rogatice

4 PASMINE KONJA SUSJEDNIH ZEMALJA

4.1 LIPICANSKI KONJ
To je jedna od najstarijih plemeniti rasa konja, koja je bila veoma znaajna za konjarstvo. Ova je rasa dobila ime po mijestu Lipici. Nastala je odprilike prije 400 godina. Lipicanski konj je stvoren kao pasmina 1580 god u lipici kod Seane u Republici Sloveniji. Za stvaranje lipicanske rase veoma su znaajni panjolski konji. Najpoznatije su i najbolje pet linija konja po pastusima. Najpoznatije linije lipicanerske rase su maestazi i favor. Format tijela je poloenog pravougaonika. Po spoljanjem izgledu lipicanski konj je mali ali dugaak. Glava mu je duga i suha, irokog ela, oi su mu krupne i ivahne, a vrat je savijen kao u labuda, pa se naziva labui vrat, dug je, visoko nasaen, jak i lijepo izvijen. Greben je nizak. Lea su dugaka i siroka, esto ulegnuta to je i mana ove rase. Slabine su dobro spojene, vrste i iroke. Sapi su duge, okrugle, muskulozne i blago nagnute. Rep je lijepo nasaen i daje ljepi izgled konju. Grudi su iroke i dosta duboke. Noge su suhe snane i kratke, sa jakim tetivama i izvanredno vrstim kopitama. Boja dlake je uglavnom

bijela i zelena, a ima i dorastih i vranih. Prosijena visina grebena je relativno mala, izmeu 150 i 155 cm. Prosijena teina im je oko 600 kg. Lipicaneri se smatraju najvrom i najotpornijom rasom. Hranu veoma dobro koristi pa je pogodan za kasne i oskudne brdske terene. Lipicanci su kosnostasna rasa, pa tek sa 7 godina zavravaju tijelesni razvoj. Ova rasa dugo ivi dobro se aklimatizuje ivahnog je temparamenta, posluna, naizgled veoma ljepa rasa zbog visoke akcije nogu. To je konj za lake poljoprivredne radove i za koije, aodlian je i kao vijniki konj.

Slika. 4. Lipicanski rasa

Slika. 4.1. Pastuh lipicanske pasmine

4.2 NONIJUS
Za nae ravniarske terene nonijus je najznaajnija rasa konja. Nonijus je u francuskoj , normandiji. Pri stvaranju nonijusa najvei uticaj imali su kobile lakih panskih rasa i engleski punokrvnjak. Nonijus spada usrednjeveliku rasu. Glava im je relativno duga i gruba ui i oi su osrednje veliine, a eo osrednje iroko. Vrat je kratak i muskulozan, greben je visok i dug, lea su duga i osrednje iroka, dok je slabinski dio dug i znaan. Sapi su osrednje dugake i iroke, ponekad ue i iljaste. Grudi su srednje irine i dubine. Rep je normalno nasaen. Noge su srednje visoke, jake, vrstih zglobova i neto manjih 5

kopita, koja ponekad i pucaju, to je mana ove rase. Obim cjevanica je od 20-22 cm. Hod je pravilan, nizak i opruen, a korak je dugaak. Prosijena masa nonijusa je od 500-600 kg. Boja dlake nonijusa je zatvorenotamna, mrka, dorata i vrana. Nonijus je relativno skromna rasa u pogledu israne i njege. Dobre je plodnosti i vrlo dobre radne sposobnosti. U naoj zemlji nonijus se gaji u relativno malom broju.

Slika 5. Nonijus, priplodni pastuh

Slika. 5.1. Nonijus

5 STRANE ISTOKRVNE RASE

5.1 ARAPSKI KONJ
Arapski konj se smatra najplemenitijim od svih rasa konja. On ima idealanu vrstinu, jainu i veoma lijep iskaladan oblik tijela i umjerenog ivahnog temparamenta. On je osnova stvaranja svih rasa toplokrvnih brzih konja. Najprije je bio baza stvaranja engleskog punokrvnjaka, a preko njega krv arapskog konja rairena je u sve plemenite rase konja. Arabljanji se smatraju najboljim uzgajivaima konja. Oni raunaju linije po kobilama, a ne po pastusima kao ostali. Postoji pet linija arapskog konja. Najvaniji je KOHELIAN koja je najelitnija rasa. Poslije nje je SIGLAVI, HADBAH I OBAJAN linijia. Arapski konj ima savrenu ljepotu i eleganciju pokreta. Arapski konj je 6

kvadratinog formata oblika tijela . Opti utisak koji se stjee o arapskom konju je idealna harmoninost, idealne proporcije i skladnost, zatim otpornost, izdrljivost kao i snaga konja. Spada u srednje krupne konje, jer je prosjena visina grebena 135-155 cm. Glava je najljepi dio za procjenjivanje arapskog konja. Ona je relativno mala i kratka, naroito u odnosu na vrat. Lijepog je i plemenitog izgleda, ravnog ili malo ugnutog profila u nosnoeonom dijelu. Jedan znak plemenitosti. Oi su velike i ivahne, ui su male, uzane, veoma pokretljive, njuka je mala, vrat je dug lijepo zaobljen, prekriven je kratkom, tankom svilastom grivom. Grudi su iroke i duboke, obim grudi je 165-180 cm. Lea su obino kratka, veoma vrsta, kao i slabine. Sapi su ravne, iroke i duge. Rep je lijepo nasaen i stoji u lijepom luku. Prosijena masa arapskog konja je 400-500 kg. Noge su suhe, vrstih kostiju, irokih zglobova, jakih i jasno ispoljenih tetiva. Cjevanice su tanke i jake. Kopita su mala, okrugla i vrsta. Koa je tanka i fina, a dlaka je kratka, fina, svilasta i sjajna. Boja dlake je najee zelena ali ima i alataste, smee, dorataste i svih ostalih boja. Snane je konstitucije i dugog vijeka, jer obino ivi 25-30 godina. To je kosnostasna rasa konja, tek sa est godina zavrava puni porast. Ne smije imati biljege na nogama. Arapski konj je rasprostranjen po cijelom svijetu.

Slika 6. Arapski konj Ferik

Slika 6.1. Arapski kobila sa drijebetom

5.2 ENGLESKI PUNOKRVNJAK

To je pasmina koja je nastala krianjem arapskih, berberskih, turskih i perzijski pastuha sa kobilama engleskih autohtonih pasmina, kao i sa nekim kobilama iz kraljevskih konjunica. Uzgaja se uglavnom , za sportske svrhe za utrke. Engleski punokrvnjak poznat je i po imenu engleski trkai konj. Na bazi ove rase stvorene su mnoge polukrvne rase u svijetu, a slui i za oplemenjivanje ve stvorenih rasa konja. Kod engleski punokrvnjaka pri selekciji se posebno pazilo na brzinu, i to na kratkim stazama. Engleski punokrvnjak je neto dueg trupa. Glava srednje duine, fine grae, jaka, klinastog oblika i ravnog profila. Oi su velike, ive i sjajne. elo je iroko zbog ega glava izgleda plemenita. Vrat je dug i muskulozan. Grudi su duboke , dugake, ali nisu iroke ve uzane. Greben je dug i visok, prosjene visine od 162-165 cm. Noge su dugake i iroke u zglobovima. Najee boja engleskog punokrvanjaka je, doratasta, alatasta, a rijee vrana. Ima ivahan, nervozan temparament pa se upote nemoe uprezati. Poslije njihove upotrebe u trkama korste se za rasplod i do 20 godina.

Slika 7. Engleski punokrvnjak, Pastuh

Slika 7.1. Engleski punokrvnjak, prirodni pastuh

6 TEKE RASE KONJA

Ove rase konja nazivaju se i hladnokrvne rase. Ranostasne su i slue za natee vue u sporom hodu, u ravniarskim krajevima. Sve teke rase konja su veoma sline. Imaju relativno veliku i grubu glavu. Vrat im je kratak, snaan i muskulozan. Greben mu je nizak. Grudi su duboke, iroke, cilindrine. Rebra su zaobljena. Lea su osrednje duga, ali veoma iroka. Noge su jake ali srednje dugake. Visina grebena je oko 165 cm. Kobile su teke oko 800, apastusi 900-1000 kg. Svi hladnokrvni konji su blagog i mirnog temparamenta. Nama najpoznatije rase su belgijski teki konj u Belgiji, u Engleskoj su poznate rase Sufolk i Gairac, a u Francuskoj perenon konj.

6.1 UVEZENE PASMINE

Od drugi pamina koje su uvezene u naa ravniarska podruja, prvenstveno oko rijeke save, treba spomenuti nonijusa, zatim pasminu furiozo, nort-star, gidran, i belgijskog konja. Belgijski konj ima tri najpoznatija soja: flamanski soj je teine 1000 kg i visine grebena 180 cm, brabantanski soj je teine700-800 kg , a visine 160-175 cm, i grdenski soj je teine 600-700 kg, a visine 150-160 cm. Sve nabrojane pasmine koriste s najvie za rad u poljoprivredi i za vuu tereta.

Slika 8. Pastuh furiozo

Slika 8.1. Nort star

Slika 8.2. Pastuh pasmine gidran

Slika8.3. Belgijski konj

7 KASAI
Kasai su konji koji su stvoreni za sportske svrhe, odnosno za takmienje u galopskim utrkama. Najpoznatije su pasmine: amerikanski i orlovski kasa. Format tijela kod kasaa je kvadratian, a trup je uzak i plosnat. Boja dlake je dorata, vrana i alata. U Sloveniji postoje dvije pasmine: ljutomerski i entjernejski kasa. Oni se upotrebljavaju u Sloveniji za rad i za sportske svrhe.

Slika 9. Amerikanski kasa

10

Slika 9.1. Orlovski (ruski) kasa

8 PONI I MALI KONJI

Poni su konji ispode 120 cm, a mali konji su visine 120-140 cm. Poni i mali konji dijele se u tri skupine: mongolski konji, nordijski mali konji kao to u etlandski i islandski poni te mali konji koji potiu od tarpana, gdje spadaju konji balkana, poljske, eke itd. etlandski poni-spada u najmanje konje na svijetu, visina mu je do grebena 60-80 cm. Polo poni konj-nalazi se u Engleskoj, gdje slui za sport, odnosno za jahanje prilikom polo igre.

Slika 10. etlandski poni

Slika 10.1. Polo poni konj

11

9 POLUKRVNJACI
U ovu skupinu polukrvnih konja spadaju. -francuski angloamerikanski, -hanoveranski - njemaki istono-pruski i -oldenburki konj, kao i ve ranije spomenute pasmine, nonijus, furiozo, nort star i gidran.

10 HLADNOKRVNJACI
Ovdje spadaju ve spomenuti belgijski konj, perran, bolonjski i bretonjski u Francuskoj, shire i suffolk konj u Engleskoj i vladimirska u Rusiji. BROJNO STANJE KONJA PO KONTINENTIMA (u milionima grla) TERITORIJA Evropa Azija Afrika Sjeverna Amerika Juna amerika Okejanija 1988 4 340 000 17 119 000 3 655 000 19 615 000 14 099 000 --1993 4 216 000 16 075 000 4 743 000 14 340 000 14 863 000 1 118 000

BROJNO STANJE KONJAU NEKIM EVROPSKIM ZEMLJAMA DRAVA Jugoslavija Bugarska Rumunija Maarska Austrija Italija V.Britanija Holandija Njemaka Poljska Francuska Rusija 1988 --123 693 88 45 250 180 64 58 1051 292 --1990 82 114 721 75 61 330 --65 54 841 333 2556

12

11 ZAKLJUAK
Iz navedenih injenica moe se zakljuiti da su konji imali vrlo vanu ulogu u ovjekovom ivotu kroz itavu historiju. U svim krajevima svijeta konji su sluili za obavljanje raznih poslova koji su bili preteki za ovjeka. U prolosti je ivot bez konja bio u potpunosti nezamisliv. Oni su se upotrebljavali kao snaga za prevoz tereta i ljudi, rad u poljoprivredi ili u vojne svrhe u ratovima. Mnogi poslovi u prolosti nikada ne bi bili obavljeni bez pomoi konja. Veinu tih poslova danas obavljaju maine, a konji su dobili novu ulogu u rekreativnom jahanju ili takmienju u utrkama. Zato je ova plemenita ivotinja zasluila da opstane i da joj se da vea panja. Iako je konja u svijetu u upotrebi sve manje i dalje oni imaju vanu ulogu u ovjekovom ivotu. Zato je u dananje vrijeme tehnolokih dostignua i napretka ovjeanstva ove plemenite ivotinje osiguran. Pored upotrebe konja za rekreativno jahanje ili utrke, konji danas imaju vanu ulogu u medicini, terapijskim jahanjem za neke od tekih bolesti kod dijece. I pored svega moemo na kraju rei da su konji jako bitan dio ljudske historije i da i dalje igraju vanu ulogu u ovjekovom ivotu.

13

12 LITERATURA :
Stoarstvo: prof.dr. Vladimir Petrovi Prof.dr. Novica miti Internet. www.stoarstvo.hr www.vit.de www.konjarstvo.co.yu

14

13 SADRAJ
1 UVOD...................................................................................................................................... 1 2 IZVORNI OBLICI KONJA.....................................................................................................2 3 DOMAE RASE KONJA.......................................................................................................3 3.1 DOMAI BRDSKI KONJ................................................................................................3 4 PASMINE KONJA SUSJEDNIH ZEMALJA........................................................................ 4 4.1 LIPICANSKI KONJ......................................................................................................... 4 4.2 NONIJUS..........................................................................................................................5 5 STRANE ISTOKRVNE RASE ............................................................................................6 5.1 ARAPSKI KONJ.............................................................................................................. 6 5.2 ENGLESKI PUNOKRVNJAK.........................................................................................8 6 TEKE RASE KONJA............................................................................................................9 6.1 UVEZENE PASMINE......................................................................................................9 7 KASAI.................................................................................................................................10 8 PONI I MALI KONJI............................................................................................................ 11 9 POLUKRVNJACI................................................................................................................. 12 10 HLADNOKRVNJACI........................................................................................................12 11 ZAKLJUAK...................................................................................................................... 13 12 LITERATURA :.................................................................................................................. 14 13 SADRAJ............................................................................................................................ 15

15