ISSN2217-656X

INSPIRIUM
NAUNO STRUNI ASOPIS ZA MEDICINSKE SESTRE

TREI BROJ APRIL 2012.

ISSN 2217-656X
NAUNO STRUNI ASOPIS INSPIRIUM APRIL 2012.
IZDAVA UDRUENJE MEDICINSKIH SESTARA TEHNIARA INTENZIVNIH NEGA, ANESTEZIJE I REANIMACIJE SRBIJE GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK Gordana Dragoev ZAMENIK GLAVNOG I ODGOVORNOG UREDNIKA Sanja Pauni, dipl. ecc menader u zdravstvu IZVRNI UREDNIK Vms Sofija Alijevi UREDNITVO Vss Biljana Lipovac Beograd (SRB) Vss Slavica Trifunevi S. Kamenica (SRB) Vms Slavica Zavia Zrenjanin (SRB) MEUNARODNI UREDNICI - SARADNICI RN Branka Miri Oslo (Norwey) Dipl.mt Goran Svilenkovi Ljubljana (Slovenia) REDAKCIJA Ms Biljana Savi Ni (SRB) Ms Jelena Milovanovi Ni (SRB) Vss Dunja Majstorovi - abac (SRB) Vms Emina Petrovi Kruevac (SRB) Vss Svetlana Dimitrijevi Ni (SRB) Dipl.org.zdr.nege Lana Straini Vrbas (SRB) Ms Sanja Cvjetkovi Beograd (SRB) DIZAJN I TEHNIKO UREENJE Gordana Dragoev ADRESA UREDNITVA I REDAKCIJE UINARS - INSPIRIUM Bulevar Nikole Tesle 23/1 18 000 NI TELEFON FAX +381 (0) 18 589 370 E-mail inspirium.uinars@gmail.com SAJT www.uinars.info PRELOM TEKSTA I TAMPA Control P Ni TIRA 200

NAUNO STRUNI ASOPIS INSPIRIUM APRIL 2012.

SADRAJ
PLAGIJAT: UVAJTE SE KRAE! ORIGINALNI LANAK - ORIGINAL ARTICL
Utvrivanje kvaliteta terapijske liste Determining the quality of therapy sheet

ORIGINALNI LANAK- duplikat

Izjava o zahtevima za radnom snagom za negu kritino obolelih u Evropskom sestrinstvu Position Statement on workforce requirements within European Critical Care Nursing

STRUNI RAD - PROFESSIONAL ARTICL

Rehabilitacija nakon ugradne endoproteze kuka u KBC Beanijska kosa Rehabilitation after implantation of hip endoprothesis at CHC bezanijska kosa

PREGLEDNI LANAK REVIEW ARTICL Organizacioni proces u menadmentu sestrinskog servisa Organizational process in management of nursing service KLINIKI STANDARD - CLINICAL STANDARD
Placenta praevia- izvor opasnosti za majku i dete Placenta praevia a source of danger for mother and child

PRIKAZ SLUAJA - CASE REPORT

Specifinosti zdravstvene nege bolesnika nakon transplantacije jetre u JIL Specifics of health care patients after liver transplantation in ICU

AKTUELNI PROBLEM
Partnerski odnosi pacijenata i medicinskih sestara u Srbiji Partnership relation between patients and nurses in Serbia

CIP - , 61 INSPIRIUM : nauno-struni asopis za medicinske sestre / glavni i odgovorni urednik Gordana Dragoev. - 2011, br. 1 (avgust)- . - Ni (Bulevar Nikole Tesle 23/1) : Udruenje medicinskih sestara-tehniara intenzivnih nega, anestezije i reanimacije Srbije, 2011- (Ni : Control P). - 30 cm Tri puta godinje ISSN 2217-656X = Inspirium (UINARS) COBISS.SR-ID 185888524

ISTORIJAT MEDICINE I ZDRAVSTVENE NEGE HISTORY OF MEDICINE AND HEALTH CARE

Kratak istorijat razvoja babike slube na prostorima Srbije Brief history of development of midewifery service at Serbia

UPUTSTVA AUTORIMA - INSTRUCTIONS FOR AUTHORS PRIKAZ KNJIGE - BOOK REVIEW Osnovi anestezije - Basics of anesthesia

PLAGIJAT: UVAJTE SE KRAE!

Plagijat predstavlja jedan od naina krenja tzv. naune etike (falsifikovanje i fabrikovanje podataka i rezultata) i najvei akademski prekraj. Definie se prema American Association of University Professors (1989) kao: prisvajanje ideja, metoda ili pisanih rei drugih, bez ukazivanja na autora, s namerom da budu prikazani kao originalno delo prestupnika. Uestalost plagijatorstva raste sa razvojem novih informaciono-komunikacionih tehnologija, posebno interneta. Plagijarizam se moe odnositi na: plagijarizam teksta, plagijarizam ideja, parafragijarizam ili mozaik plagijarizam, samoplagijarizam ili autoplagijarizam i neadekvatno parafraziranje. Izvor se mora citirati kada se citat stavi pod znake navoda, kada neke autorove rei zamenite sinonimima, kada kompletno parafrazirate ideje, kada je reenica najveim delom sastavljena od vaih misli, ali sadri referencu na originalnu ideju autora, kada pomenete autorovo ime u reenici. Iako plagijator moe biti sluajni (onaj koji ne razume ta je plagijarizam ili pravi greke u navoenju, citiranju ili parafraziranju) ili nemaran (onaj koji zna da je pogreno da se plagira ali ini to zbog loeg planiranja, dezorganizacije ili odlaganja), sankcioniu se i podleu odgovornosi jednako kao i nameran plagijator (koji ima prethodnu nameru da plagira, obmanjuje tako to krade rei i/ili ideje od drugih). Stoga, kada god ste u situaciji gde imate dilemu, treba uvek istai izvor informacija (reference). Plagijati bilo koje vrste smatraju se najveim profesionalnim prekrajem u naunom radu. Otkrivanje plagijata neminovno vodi zabrani plagijatoru da pristupa asopisima i tampanju njegovih radova. Danas postoje i softveri za detekciju plagijarizma. Ako dozvolite nekom drugom da kopira Vae rei i ideje, Vi pomaete izvrenju plagijata. Prilikom izrade nauno-strunog rada od autora se oekuje da se oslanja na strunu i naunu literaturu. Iz literature moete i doslovno preuzimati delove teksta, pod uslovom da koristite znake navoda i da navodite precizne bibliografske podatke. Ukoliko vlastitim reima prenosite sadraj preuzet od drugog autora znake navoda ne morate koristiti, ali bibliografske podatke u svakom sluaju morate navesti. Manje-vie doslovno preuzimanje delova teksta, ili preuzimanje uz minimalne izmene, bez jasnog naznaavanja da je u pitanju citat i bez navoenja odgovarajuih bibliografskih podataka, protivzakonito je, ba kao i prepriavanje bez navoenja bibliografskih podataka. I jedno i drugo predstavljaju krenje Zakona o autorskom i srodnim pravima! Upravo iz tog razloga, veina asopisa danas trai od autora da potpiu potvrdu o originalnosti rada (autorku izjavu). Takva je praksa i redakcije "INSPIRIUMA". U izjavi se autori obavezuju da su rad napisali lino i samostalno, pridravajui se svih pravila koja vae za izradu naunih, strunih i akademskih radova. Vie o nainu citiranja i navoenja referenci proitajte u uputstvima za izradu rada "INSPIRIUMA". Uite da koristite postojei sistem navoenja referenci. Kao i za svaku drugu vetinu, i za ovladavanje sistemom navoenja referenci potrebni su vreme i praksa. Tekst pripremila Sanja Pauni, zamenik Glavnog i odgovornog urednika.

Korieni izvori: * PLAGIJARIZAM: Dijagnoza, terapija, profilaksa, Nikola Stani, Centar za evaluciju u obrazovanju i nauci, Beograd, preuzeto 21.02.2012 sa: http://masteringermanistik.pbworks.com/w/page/20481857/FrontPage * Diplomske akademske studije iz menadmenta u sistemu zdravstvene zatite-master, Univerzitet u Beogradu, 2010., Prilog 3: Plagijat i uputstvo kako ga izbei, str.54 * PLAGIRANJE ta je plagiranje i zato se mora izbei? Doc. Dr Jelena Kosti-Tomovi, Sajt Master-rad iz germanistike lingvistike, preuzeto 21.02.2012. sa: http://masteringermanistik.pbworks.com/w/page/20481857/FrontPage

ORIGINALNI LANAK - ORIGINAL ARTICL

DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012. UDK BROJ 616-083 ID BROJ: 190453004 PODACI O AUTORU: DUNJA M. MAJSTOROVI, via medicinska sestra

Opta bolnica Dr Laza K. Lazarevi abac Sluba Anestezije,reanimacije, intenzivne terapije i nege

UTVRIVANJE KVALITETA TERAPIJSKE LISTE DETERMINING THE QUALITY OF THERAPY SHEET

SAETAK Znaajan pokazatelj rada medicinske sestre u JINT ogleda se u transparentnosti koja se postie registrovanjem stanja pacijenta i svih medicinsko medicinskotehnikih radnji i usluga koji su prueni pacijentu. Sagledavajui liste koje se koriste u univerzitetskoj klinici u Hanoveru u Nemakoj i uporeujui ih sa listama leenja i nege koje se koriste u JINT OB abac, ovim istraivanjem pokuano je da se izmeri kvalitet dokumentovanja sestrinskog rada u slubi anestezije i reanimacije. Istraivanje je ukljuilo svih 15 medicisnkih sestara i svih 8 lekara zaposlenih u JINT-u slube anestezije OB u abac. Koriena su dva razliita anketna upitnika i obuhvaena je i analiza terapijskih lista kod 20 pacijenata. Najznaajniji rezultati istraivanja su: registrovanje rada medicinske sestre na postojeim listama je nedovoljno transparentno, registruju se neki trivijalni podaci, postojea lista ne obezbeuje dovoljno prostora za upis svih podataka, za pojedine parametre leenja i nege nedostaju stalne rubrike i postojea lista terapije i taju nege nije zadovoljavajueg kvaliteta. Obzirom na rezultate dati su sledei predlozi mera: omoguiti sestrama da na jednostavniji nain registruju svoj rad, obezbediti transparentnost sestrinskog rada, ukazati na potrebu za registrovanjem relevantnih inilaca leenja i nege u rubrici "zapaanja medicinske sestre", utvrditi koje rubrike nedostaju na postojeim listama, proveriti kvalitet novih lista u praksi. Kljune rei: dokumentovanje sestrinskog rada, kvalitet dokumentacije, utvrivanje kvaliteta liste intenzivne nege.

ABSTRACT An important indicator of Nurses work in ICU is reflected in the transparency that is achieved by registering the patients condition, all medical technical interventions and services that are provided to the patient. Looking at the list which is used at the University clinic in Hanover, Germany, and comparing them with the lists of health care service that are in use in ICU in General hospital (GH) of Sabac, with this study attempted to measure the quality of nursing ttempted documentation in the Anesthesia and resuscitation service of this hospital. The study included all 15 Nurses and 8 physicians in the ICU and Anesthesia service in GH of Sabac. Were used two different questionnaires, including the analysis of es, drug chart of 20 patients. The most important findings are: registration of Nurses work in the existing lists is not sufficiently transparent, trivial data have been registered, the current list doesnt provide enough space for the entry of all data, r parameters for individual treatment and care are missing regular columns, and existing list hasnt satisfactory quality. Considering the results, the next draft measures are given: to enable Nurses to register their work more easily, ensure the transparency of Nurses work, indicate ly, the need for registration of relevant factors of treatment and care in the remarks of Nurse, determine which columns are missing from the existing list, check the quality of new lists in practice. Key words: documenting of Nurses work, quality of documentation, determining the quality of intensive care list

1.UVOD Radei u jedinici intenzivnog nege i terapije (JINT), susrela sam se sa kompleksnou posla medicinske sestre. Od prvog dana, motivisana i sa entuzijazmom poetnika, zavolela sam svoj posao. Obavljala sam ga sa punom saveu i nastavljala svoje obrazovanje kroz razliite vidove strunih skupova, kongresa i simpozijuma. Steena znanja sam se trudila da prenesem svojim koleginicama iako to ponekad nije bilo lako. Kao nagradu i dalji stimulans za rad, struno usavravanje i unapreenje sestrinske prakse u slubi u kojoj radim, a na inicijativu dr Jasmine Maksimovi, odlazim na tronedeljno struno usavravanje u Nemaku, Hanover, u oktobru 2010. god. Pored sloenosti posla koja se tamo obavlja, u smislu nege i leenja pacijenata, ono to je moda i najvie okupiralo moju panju bila je njihova sestrinska dokumentacija, koja na vrlo jednostavan, sveobuhvatan i krajnje transparentan, prikazuje rad medicinske sestre u JINT. Na veliku radost i zadovoljstvo, moj metor tokom boravka u Hanoveru bila je dr Ljiljana Verner, anesteziolog i intenzivista, bivi naelnik intenzivnog odeljenja 44 Univerzitetske klinike u Hanoveru, na kojoj sam provela studijski boravak. Uz njenu nesebinu pomo sve liste i sestrinska dokumentacija koja se koristi pri leenju pacijenta je prevedena, a kasnije i prezentovana za glavne i blok-sestre odeljenja po povratku u abaku bolnicu. 2. PROBLEM ISTRAIVANJA Nakon razgovora sa sadanjim efom JINT Opte bolnica Dr Laza K. Lazarevi abac o tome koliko su po miljenju autora medicinske sestre preoptereene paramedicinskim poslovima koji se moraju obavljati, a da sve to ide na utrb vremena provedenog sa pacijentom,te da postojee liste imaju nedostatke (veliki broj sestrinskih intervencija ne postoji kao zasebna rubrika na listi intenzivne nege, ve se te radnje moraju upisivati naknadno), autor dolazi na ideju da pokua da utvrdi stvarni kvalitet postojeih lista sprovodei istraivanje. 3. MOTIV Osnovna okosnica motiva za istraivanje je pretpostavka autora da su terapijske liste koje se koriste nedovoljno pregledne, nesveobuhvatne i ne pruaju pravi uvid u sestrinski rad i stanje pacijenta. Liste koje se koriste u JINT, pored rubrike za planiranje dnevne terapije, imaju rubrike za satnu terapiju, vitalne parametre (TA, P, temperatura, diureza) i rubriku, podeljenu na tri smene pod naslovom "Zapaanja sestre" u kojoj medicinske sestre registruju inioce koje smatraju relevantnim za leenje pacijenta i sestrinski rad. Sa druge strane, autor smatra da se na listama koje se koriste u Nemakoj bolje prikazuje sestrinski rad, one se pribliavaju procesu zdravstvene nege, jer na sveobuhvatan i sistematian nain tretiraju pacijenta u smislu zdravstvene nege i tako zahtevaju kvalitetniji rad medicinske sestre. Takoe, one su daleko jednostavnije i krajnje simplifikovane za popunjavanje, te trae manji trud oko evidentiranja posla zdravstvenih radnika. Za utvrivanje kvaliteta postojeih lista, koje se koriste u JINT, autor je postavio kljuna pitanja: ta se registruje na listama, da li se registruje sve to je potrebno, da li se registruje neto to je ve registrovano, da li je rad medicinske sestre lak za registrovanje, da li je transparentan, da li ostali uesnici u procesu leenja mogu stei uvid u rad medicinske sestre kao i u stanje pacijenta samo analizom terapijske liste. 4. METODOLOGIJA RADA 4.1 Cilj rada: 1. Utvrditi kvalitet postojee terapijske liste 4.2 Zadaci rada: 1. Proceniti sveobuhvatnost postojeih lista 2. Utvrditi jednostavnost za evidentiranje stanja pacijenta i sestrinskog rada na postojeim listama 4.3 Instrumenti ispitivanja 4.3.1 Anketni list Anketni list za medicinske sestre sadri 18 pitanja zatvorenog tipa. Pojedina pitanja u anketnom upitniku su sa namerom sugestivna, da bi se dolo do prave istine u miljenju ispitanika [1] Anketni list za lekare sadri 9 pitanja zatvorenog tipa. 4.3.2 Dokumentacioni list Dokumentacioni list za analizu terapijske liste sadri podatke koji se najee upisuju u rubrike zapaanja sestre, a po miljenju autora ti podaci su nepotrebni, nedovoljno precizni ili ih ima u deficitu, te su tako i klasifikovani u diskusiji rezultata dobijenih analizom dokumentacionog lista. Sadri 9 parametara za analizu. 4.4 Populacija i uzorak 4.4.1 Istraivanjem je obuhvaeno 15 medicinskih sestara jedinice intenzivnog leenja i nege i 8 lekara zaposlenih u slubi anestezije, reanimacije, intenzivnog leenja i nege. Broj jedinica u uzorcima odgovara ukupnom broju populacija, dakle ispitae se sve sestre zaposlene u JINT i svi lekari slube. 4.4.2 Analiza terapijskih lista hirurkih i ortopedskih pacijenata Uzorak: Terapijske liste 20 pacijenata koji su u jedinici intenzivnog leenja i nege proveli ukupno 52 dana, u periodu od 31.10.2011 do 10.11.2011., odnosno analiza 52 liste. 4.5 Mesto i vreme ispitivanja Opta bolnica dr Laza K. Lazarevi abac od 01. do 15. novembra 2011.

REZULTATI ISTRAIVANJA I DISKUSIJA NAJZNAAJNIJIH REZULTATA Rezultati i diskusija rezultata anketiranja lekara
Anketom je obuhvaeno 8 od ukupno 10 lekara.

da

37.5%

62.5%

1.Da li mislite da je naa lista kvalitetna ( u smislu podataka koji se sa nje mogu dobiti o stanju, nezi i leenju pacijenta) Grafikon br. 1. prikazuje 62,5% ispitanika koji su se izjasnili da lista koja se koristi nij kvalitetna, to nije predstavlja visok procenat.

ne nisam siguran/na

0.0%

37.5%

da

62.5%
ne

2.Da li naa lista omoguava da se na njoj registruju svi parametri koji Vam daju podatke o stanju pacijenta?Na grafikonu br. 2. prikazano je da 62,5% Na ispitanika smatraju da se na listi ne registruju svi parametri koji daju podatke o stanju pacijenta. Veza ametri izmeu ovog i prethodnog pitanja je jasna. Po miljenju lekara, lista koja se sada koristi je nedovoljno kvalitetna jer se na njoj ne registruju svi relevantni pokazatelji stanja pacijenta.

a 3.Smatrate li da bi na naoj listi trebalo da se nalazi i stalna rubrika na kojoj bi se pisali jo neki parametri ( na pr. saturacija O2,vid oksigenoterapije / kiseonine potpore,dubina na kojoj je fiksiran ET tubus) ,jer to registrujemo svakodnevno? Samo 12,5% ispitanika ( apsolutni broj ovog procenta je ka 1 ispitanik),smatra da nije potrebno listu dodatno optereivati novim rubrikama.Na prethodno pitanje 37,5% ispitanika dalo je odgovor da naa lista omoguava da se na njoj registruju svi parametri koji govore o stanju pacijenta. Na sadanje pitanje samo acijenta. 12,5% je odgovorilo da nema potrebe za uvoenjem novih rubrika,to znai da bi tumaenje odgovora na prethodno pitanje moglo da se promeni iz 62,5% u 87,5% ispitanika koji smatraju da se na listi ne registruje dovoljan broj parametara za procenu stanja oj pacijenta. 4..Da li je na postojeim listama vidljiv rad medicinske sestre? Na grafikonu br. 4. vidi se da svega 37,5% ispitanih lekara nae slube smatra da je na postojeim listama vidljiv rad medicinske sestre. Autor rada pretpostavlja da je taj procenat znatno manji to se pacijent vie udaljava iz slube, odnosno da lekari i sestre drugih odeljenja znatno manje dobijaju uvid u rad medicinskih sestara JIL-a samo koristei se ovom a listom. To dovodi u pitanje kontinuum leenja i nege.

87.5%

da,trebalo bi nije neophodno

0.0%

nema potrebe

12.5%

ne znam

12.5% 37.5% 37.5%

jeste nije sestre i onako rade samo ono to moraju

12.5%

12.5% 62.5% da ne ne znam

5. Da li je naa lista dovoljno dobra kao sudsko sudskomedicinski dokument? Grafikon br. 5. prikazuje visok procenat lekara koji je na ovo pitanje odgovorio odrino, takoe govori u prilog negativnog stava lekara o kvalitetu ovih lista.

25.0%

6. Ocenite kvalitet nae liste ocenom od 1 do 10 ( ocena 1 je najnia ocena,ocena 10 najvia) cenite

2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ocena

Grafikon br. 6. Predstavlja koliko je lekara dalo koju ocenu za listu koja se koristi u JINT slube anestezije i JINT-u reaimacije OB abac. Prosena ocena liste po milj miljenju lekara je 5,75

REZULTATI I DISKUSIJA REZULTATA ANKETIRANJA

MEDICINSKIH SESTARA U JEDINICI INTENZVNOG LEENJA I NEGE

da,uvek ne svaki put ne

1. Da li lako dobijate uvid u sestrinski rad koleginica iz predhodnih smena? (vezano za poslove zdravstvene nege i stanje pacijenta)

73.3%

26.7%

0.0%

Lako sticanje uvida u rad medicinskih sestara je osnova transparentnosti rada medicinskih sestara, dok je podatak da se 26,7% ispitanika izjasnilo da nije t tako, prikazan na grafikonu br. 7. nezadovoljavajui.

da

40.0% 26.7% 33.3%

ponekad ne

2. Da li neke podatke vezane za pacijenta pamtite tokom primanja smene jer oni nigde na listi nisu registrovani? Na grafikonu br. 8. predstavljeno je 33,3% ispitanih medicinskih sestara koje smatraju da su svi podaci vezani za stanje, negu i leenje pacijenta registrovani na listi to posredno daje podatak o 66,7% medicinskih sestara koje smatraju da se na listama ne registrujemo sve.

60.0% 40.0%

0.0%

3.Da li mislite da se na listama koje sada koristimo u jedinici intenzivne nege lako i jednostavno ntenzivne registruje rad sestre? Registrovanje rada moralo bi da bude jednostavan proces za sve, te je 40% ispitanika veliki procenat onih koji smatraju da nije svaki put jednostavno registrovati rad. Ono emu sme da se dozvoli da ne bude lako je u sam proces nege i leenja, a ne njegovo registrovanje.

da ne znam ne svaki put

33.3% 13.3% 53.3%

da ponekad ne

4. Da li Vam registrovanje nege koju ste pruili pacijentu oduzima dosta vremena Iz grafikona br. vremena? 10. vidi se da se 53,3% ispitanika izjasnilo da nega nije ono to je vremenski zahtevno za registrovanje. Preostalih 46,6% smatra da registrovanje nege nije uvek kratak posao. Izmeu ovog i ranijeg pitanja na koje se 40% ispitanih izjasnilo da nije svaki put jednostavno registrovati rad moe se povui paralela, ali ostaje onih 6,6% razlike za koje je potrebno utvrditi koje aspekte nege je teko registrovati.

40.0% 53.3%

6.7%

uvek registrujem sve ponekad ne registrujem sve esto ne registrujem sve

5. Da li neke medicinsko tehnike radnje koje ste obavili kod pacijenta ne registrujete , jer se one podrazumevaju da su obavljene (npr. obrada IV braunile)? Analizom grafikona br. 11. dolazi se do 60% ispitanika koji su se izjasnili da ne registruju uvek sve jer se pojedine stvari podrazumevaju. Oigledno, nemamo dobar uvid u nae obaveze i odgovornosti, te je potrebno omoguiti i obavezati sve uesnike leenja i nege da registruju sve aspekte svog a rada.

da,uvek

13.3% 86.7% 0.0%

ponekad,kad nemam ta drugo da napiem ne

6. Da li na listi registrujete stvari koje se podrazumevaju ( na pr. tenost u toku,th dobija po listi)? Grafikon br. 12. prikazuje 86,7% ispitanika koji su se izjasnili da uvek registruje podatke koji su sastavni deo leenja (i jedan od kriterijuma za tavni smetanje pacijenta u JINT-primena terapije na sate), primena a ak 13,3% njih kada nema ta drugo na napie! Svi ispitanici registruju podatke koji su zapravo trivijali.

26.7% 26.7% 33.3%

uvek piem piem esto

13.3%

ponekad ne

7. Koliko esto u rubriku zapaanja sestre pi piete podatke koji su lako vidljivi iz dela u kojem se registruju vitalni parametri (npr. temperatura 37,2C, febrilan, hipotenzivan)? Grafikon br. 13. pokazuje da svega 13,3% ispitanih ne pie podatke koji su lako vidljivi na drugim mestama na listi, odnosno 86,7% sestara duplira podatke. sno

8. Kada na listi naiete na tekst nega obavljena, znate li koje su sve to medicinsko medicinsko-tehnike radnje uraene?
60.0% 13.3% 26.7%

Ukupno 40% ispitanih medicinskih sestara ne zna koje su medicinsko - tehnike radnje obavljene na pacijentu kada je na listi registrovano da je nega uraena. Za ovih 40% ispitanika nedostaje preciznije registrovanje aspekata zdravstvene nege sprovedenih na pacijentu (Grafikon br. 14.).

da piem ponekad ne
53.3% 46.7%

9. Da li i Vi ponekad piete na listu nega obavljena? Sve sestre manje ili vie uestalo na listu piu da je obavljena nega pacijenta. Na ovaj nain ostali uesnici u procesu leenja nemaju dovoljno podataka o primenjenim merama nege, te se transparentnost sestrinskog rada dovodi u pitanje (Grafikon br. 15). kog

0.0%

0.0%

66.7% 0.0% 33.3%

deava mi se ponekad ne deava mi se

10. Deava li Vam se da ponekad zaboravite da na listu upiete koje ste intervencije obavili na pacijentu? Grafikon br. 16. predstavlja 66,7% medicinskih sestara koje ponekad zaboravljaju da registruje obavljene intervencije. Potrebno je ene omoguiti sestrama da zaboravljanje registrovanja rada svedu na minimum, jer ono to nije registrovano nije ni uraeno. (Grafikon br. 16.).

20.0% 26.7% 53.3%

fali ponekad fali vrlo esto ne fali

11. Da li Vam ponekad fali prostora na postojeim listama da registrujete svoj rad? Odgovori na pitanje da li fali prostora na listama za registrovanje sestrinskog rada su gotovo ujednaeni 53,3% smatra da ne fali prostora, dok 46,7% ispitanika smatra da prostor nedostaje. Potrebno je omogu omoguiti vie prostora za 46,7% sestara da registruju svoj rad. Na isto pitanje, vezano za prostor predvien za lekarske naloge i terapiju, 87,5% lekara se izjasnilo da im

nedostaje prostora.

da

93.3%

ne

6.7%

12. Deava li Vam se da iz smene u smenu na listu piete istu stvar (na pr. rana suva ili na O2/kiseoniku/)? Gotovo sve medicinske sestre na listu piu pojedine parametre stalno, iz smene u smenu (Grafikon br. 18.). Potrebno je sagledati koji se sve parametri ovako uestalo ponavljaju.

13. Da li mislite da za ove parametre leenja i nege ve treba da postoji stalna rubrika ( jer to 20.0% svakodnevno piemo na listu)? Uporedna analiza grafikoa br. 18. i br. 19: Predpostavljajui da je 93,3% 40.0% 40.0% medicinskih sestara koje su na predhodno pitanje o pisanju pojedinih parametara u uestalo na liste odgovorilo potvrdno, na pitanje o potrebi postojanja ne bi bilo loe stalne rubrike za registrovanje istih parametara svejedno mi je odgovorilo sa svejedno mi je i nema potrebe za nema potrebe za tim tim (ukupno 60%), daje razliku od 33,3% medicinskih sestara koje smatraju da bi za registrovanje pojedinih parametara bile potrebne dodatne rubrike. registrovanje Ukoliko od istog procenta (93,3%) oduzmemo 40% ispitanika koji smatraju da nema potrebe za novim rubrikama na listama dobijamo 53,3% sestara kojima ne bi smetalo da na listama imamo dodatne rubrike za registrovanje rada. rubrike 14. Da li mislite da lekari lako dobijaju uvid u rad sestre koristei se ovom naom listom? Svi uesnici u procesu leenja pacijenata moraju lako i jednostavno stei uvid u rad medicinske sestre, te je 33,3% medicinskih sestara koje su se izjasnile da je ra na rad registrovan na listama nerazumljiv ostalima, nezadovoljavajui rezultat. (Grafikon br. 20.). Prethodna anketa za lekare pokazala je da samo 37,5% ispitanih lekara sestrinski rad smatra vidljivim na listama, te da taj p procenat lekara ima pravi uvid u rad sestre. 15. Da li mislite da je naa lista kvalitetna ( u smislu podataka koji se sa nje mogu dobiti o stanju,nezi i leenju pacijenta )? Ispitanici koji su se na ovo pitanje izjasnili sa nisam sigurna i ne neukupno 33,4% je relativno veliki broj onih koji smatraju da bi lista morala biti kvalitetnija. (Grafikon br. 21.). Na isto pitanje 62,5% ispitanih lekara se izjasnilo da lista nije kvalitetna.
ne

66.7% 33.3%

0.0%

da ni ja ne dobijam lako uvid ne

66.7% 26.7%

da

nisam sigurna

6.7%

16. Ocenite nau listu uzimajui sve gore navedeno u obzir ocenom od 1 do 10. (ocena 1 je najnia ocena, ocena 10 je najvia ocena. Prosena ocena liste po miljenju ispitanih sestara je 8,73. Na isto pitanje lekari su odgovorili prosenom ocenom 5,75.

6 5 4 3 2 1 0

10

Autor rada smatra da je lekarska ocena realnija i blia stvarnom stanju,odnosno da je ocena 8,73 kako su sestre procenile visoka,posebno uzimajui u obzir sledee rezultate ove ankete i injenice koje iz njih proizilaze: 1. 33,4% ispitanika smatra da bi lista trebala da bude kvalitetnija. 2. 33,3% ispitanika smatra da bi lista morala da bude razumljivija ostalim uesnicima u procesu leenja i nege 3. 33,3% ispitanika smatra da bi za registrovanje sestrinskog rada trebale da postoje dodatne rubrike 4. 46,7% ispitanika smatra da ponekad nedostaje prostor na listama za registrovanj rada registrovanje 5. 86,7% ispitanika duplira svoj rad,piui podatke koji se na listi ve nalaze 6. 46,6% ispitanika smatra da registrovanje nege nije vremenski jednostavan posao 7. 66,7% ispitanika smatra da na listama ne registrujemo sve 8. Srednja ocena koju su dali svi ispitanici ukljueni u ovo istraivanje je 7,69 spitanici

4.3 Rezultati i diskusija analize terapijskih lista

na pulsnom oksimetru saturacija mehanika ventilacija nega uraena vrednost temperature na kisoniku tenost u toku Th dobija na sate merenje TA,p,temper.

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Grafikon analize lista intenzivnog leenja i nege predstavlja uestalost sestrinskog beleenja pojedinih podataka u rubrikama zapaanja sestre izraen u apsolutnim brojevima. Analizom i grafikonom obuhvaeno je ukupno 52 liste za 20 pacijenata koji su leeni u JINT-u u periodu od 31.10 do 10.11. 2011. u Ukupan broj podataka koji su obraeni ovom analizom je 371,to znai da na jednoj listi u proseku bel beleimo po 7,13 ovakvih podataka. Autor smatra da je podatke koji su obraeni, radi boljeg prikaza rezultata potrebno dodatno klasifikovati. Klasifikacija podataka za analizu: listi). suvini ( koji se podrazumevaju ili se mogu dobiti sa nekog drugog mesta na listi) To su: merenje TA,P,temperature ;terapiju na sate dobija ; tenost u toku ; vrednost temperature) nedovoljno precizni ( obavljena nega ;pacijent na mehanikoj ventilaciji ;na kiseoniku) u deficitu ( vrednosti ostvarene saturacije kisonikom sa istovremenim prikazom vida oksigeno istovremenim oksigeno-terapije sa koncentracijom / protokom kiseonika) -

merenje TA,p,temp. tenost u toku 27% 10%

terapiju dobija na sate vrednost temperature 33%

Grafikon br. 24 ( vrednosti su prikazane u apsolutnim brojevima) predstavlja distribuciju podataka koji su suvini. Ovi podaci mogu se nai na drugim mestima na listi i jasno su vidljivi, ukupno 277, za 20 pacijenata na 52 liste.

30%

nega obavljena 36%

na vehanikoj ventilaciji 19%

na kisoniku 45%

Grafikon 25 (vrednosti su prikazane u apsolutnim brojevima) prikazuje distribuciju podataka koji su ribuciju nedovoljno precizni (ne navodi se koji tip mehanike ventilacije je primenjen kod pacijenta, koji vid oksigenoterapije dobija pacijent (nain i protok), ne objanjava se koji su sve aspekti nege obavljeni. Ukupno 83 podatka za 20 pacijenata na 52 liste koji su nedovoljno precizni. U proseku na jednoj listi registrujemo 1,6 podataka koji su nedovoljno precizni. Sledei grafikon 26 predstavlja uporednu analizu podataka koji se odnose na saturaciju kiseonikom koju pacijent ostvaruje i kiseoninu potporu.

40 35 30 25 20 15 10 5 0

37

na kiseoniku na mehanikoj ventilaciji reim ventilacije 16 10 ostvarena saturacija 8 3 0 protok/koncentracija kiseonika i saturacija oksimetrija

*vrednosti na grafikonu izraene su u apsolutnim brojevima Tokom 52 dana (na 52 liste), za 20 pacijenata je 53 puta registrovan neki vid oksigenoterapije dok je istovremeno s svega 8 puta zabeleena ostvarena saturacija kod tih pacijenata. Ni jednom na listama nije registrivan istovremeno vid kiseonine potpore sa protokom ili koncentracijom) kiseonika i ostvarenom saturacijom! ZAKLJUCI 1. Registrovanje rada medicinske sestre na postojeim listama je nedovoljno transparentno 2. Medicinske sestre registruju na listama trivijalne podatke dok pojedine, relevante, vrlo esto ne registruju. 3. Postojea lista ne obezbeuje dovoljno prostora za sve uesnike leenja i nege. 4. Za pojedine parametre leenja i nege nedostaju stalne rubrike. tre 5. Postojea lista terapije i nege nije zadovoljavajueg kvaliteta . PREDLOG MERA 1. Omoguiti medicinskim sestrama da na jednostavniji nain registruju svoj rad. 2. Obezbediti transparentnost sestrinskog rada. 3. 3. Ukazati medicinskim sestrama na potrebu za registrovanjem relevantnih inilaca leenja i nege u rubrici "zapaanja medicinske sestre" kako bi se izbeglo dupliranje posla i registrovanje trivijalnih podataka. 4. Utvrditi koje rubrike nedostaju na postojeim listama - nliste redizajnirati i nove isprobati u praksi. 5. Nakon uvoenja novih, redizajniranih lista, sprovesti istraivanje i utvrditi kvalitet novih lista.

LITERATURA REFERENCE:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Rankovi Vasiljevi,R. (2000):Metodika i organizacija zdravstvene nege,Beograd,VET Meyenburg-Altwarg,I.(2009):Einarbeitungsmappe fur neue Mitarbeiter,Hannover,Medizinische Hochschule Hannover Altwarg,I.(2009):Einarbeitungsmappe Pflegeverlegungsbericht Intensivstation,(2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44 individzelle Pflegeplanung, (2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44 Anasthesiedokumentation(2010):Hannover,Medizinische Hochschule Hannover Dekubitus risiko score,(2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44 Durchgefhrte Manahmen nach den Pflegestand Pflegestandards der MHH (2010): Medizinische Hochschule Hannover,Station 44 Beatmungs-Dokomentation (2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44 berwachungsdokumentation(2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44 (2010):Medizinische Doenges,M. i saradnici,(2010):Nursing di diagnosis manual ,F.A.Davis Company Lista terapije i nege za 24h,(2002):Opta bolnica abac,Sluba anestezije,reanimacije,intenzivnog leenja i nege

ORIGINALNI LANAK - DUPLIKAT ORIGINAL ARTICLE DUPLICATE

DATUM ODOBRENJA ZA OBJAVLJIVANJE: 17.02.2012.
UINARS RASPOLAE SA SPECIJALNIM ODOBRENJEM AUTORA ZA OBJAVLJIVANJE STRUDIJE U NAUNO STRUNOM ASOPISU INSPIRIUM

European Federation of Critical Care Nursing Associations, EfCCNa

Position Statement on workforce requirements within European Critical Care Nursing 2007

Prepared on Behalf of EfCCNa Bernat A. RN; MSc. Head Nurse. University Associated and General Hospital Castelln. Spain Hernandez L.RN, BSN, CCRN, Nurse, Andr Vesel University Hospital, Montigny le Tilleul. Belgium. Hospital, Cudak E. RN MA. Department of Anaesthesiological and Intensive Care Nursing, Pozna University of Medical Sciences, Poland. Tschugg H. RN; Head Nurse. University and General Hospital Innsbruck Innsbruck. Austria. Poiroux L. RN, CCRN, Head Nurse. University and General Hospital. Angers. France.

Developed by : EfCCNa's Workforce committee

Validated by : Council of representatives in Oulu EfCCNa meeting October 2007

Contents: Background Aim of position statement Objectives of the Study Methods Levels of Care / Levels of patient dependency Nursing Gold Standards in Critical Care Units Recommendations for critical care areas References

Background The initial development of critical care, in the 60s. as a speciality started with the grouping of critically ill patients into clinical areas which were subsequently named intensive care units (ICUs). Clearly identified separate geographical areas were established. However, as this speciality developed, a degree of segregation from other speciality hospital staff and wards also developed. The development of separate ICUs led to recognition that skilled personnel and specific technological resources were required to deliver high quality care for very sick and unstable patients.1,2 sick Critical care is a global term that covers a diverse set of services. Intensive care provision is focused on very ill patients, who can benefit from the attention of highly trained and skilled personnel applying modern techni techniques and interventions appropriately, intelligently and compassionately. But critical care is also given in high dependency units (HDUs), which provide an intermediate level of care between ICUs and ordinary wards, and in specialist areas such as renal units or coronary care units.3 Despite of use of a common label, intensive care units vary greatly in terms of case mix, management structures, skill case-mix, skillmix of staff, efficiency, scale, workload patterns and outcomes.

The delivery of critical care services to patients involves a complex network of interactions between many people working within the hospital. As the population changes and medical advances provide the opportunity to treat more patients, demand pressures grow. The number of staff within ICUs has also grown and healthcare staff is vital but a costly resource. Critical care is very expensive compared with most health care because of the higher staffing levels, use of expensive technologies and therapeutic interventions. Attempts to reconfigure the nursing workforce in order to reduce staffing budget have resulted negative patient outcomes. According to the evidence, the effects of reducing nurse-patient ratio are associated with: Delays in the time taken to wean patients Adverse effect on nosocomial infection rates increase in patients readmission rates this for ICU o A rise in medication errors An increase in the length of ICU mortality rates also increase and those adverse events lead to cause a secondary increase on the hospital cost.4,5,6,7,8,9,10,11,12,13. European Federation of Critical Care From its beginning The European Federation of Critical Care Nursing Associations (EfCCNa) has achieved its aims through a series of position statements. The Workforce study project is a new initiative for EfCCNa, because through the last decade there has been considerable debate over the numbers of nurses required to staff ICUs, and in particular over the ratio of nurses to critical care patients. It is an area of controversy and disagreement. While a full debate is difficult, a position statement on nursing workforce may allow critical care nurses, European associations of critical care nursing, hospitals managers and indeed National Health Systems to have a European source for reference. Aim of position statement The aim of this study was to review the literature on staff-patient ratios for Intensive Care Units, define the levels of care and recommended gold standard nurse/patient ratios within European Intensive Care Units. Objectives of the Study 1. To have an EfCCNa position statement on workforce. 2. To present the results of the study in conferences, and in meetings of government bodies at national and European level. 3. To publish the results of the study in terms of recommendations in Connect and in EfCCNa website. Methods To identify literature for critical review, the following databases were searched: EMBASE (1995-2007) and MEDLINE (1995-2007) To guide the search, the following medical subject heading (MeSH) terms were included: Critically ill patients, Manpower shortage, critical care nursing, levels of care, workload and workforce. Although the search was open to include non-English-language citations, none were obtained that were of relevance. The project also used its network of links with 22 critical care associations to identify any local or national works, which may not have been indexed in these two databases. Levels of Care / Levels of patient dependency Classification of the three levels of care are proposed to accommodate university medical centers, large community hospitals, and small hospitals with limited critical care capabilities: 14 Level I critical care: ICUs providing comprehensive care of the critically ill patient including multidisciplinary and medical care (e.g. neurosurgery, cardiothoracic surgery, multiple trauma, Burn Units etc. Level II critical care: ICUs providing comprehensive care of the critically ill patient but requiring for speciality care. Level III critical care: ICUs providing initial resuscitation and stabilisation of the critically ill patient but usually (depending on the patients critical illness and available resources) requiring transfer for comprehensive and specialty care. Classification of hospital beds:15,21 Ward: Category 0 - patients whose needs can be met through normal ward care in a hospital. At-risk: Category 1 - patients at risk of their deteriorating conditions, or those recently relocated from higher levels of care, whose needs can be on an acute ward with additional advice and support from the critical care team. This category may be undertaken by an outreach care nurse. High Dependency Care: Category 2 - patients requiring more detailed observation or intervention including support for a single failing organ or post-operative care and those Stepping down from a higher level of care ICU: Category 3 - patients requiring advanced respiratory support alone or basic respiratory support together with support of at least two organ systems. This level includes all complex patients requiring support for multiorgan failure.

-2-

Nursing Gold Standards in Critical Care Units 1. Critically ill patients (clinically determined) require one registered nurse at all time. 1:1 4,16,17,18 2. High dependency patients (clinically determined) in a critical care unit require no less than one registered nurse for two patients at all time. 1:2 or 1:2.5 16,19 3. Patients at risk require one registered no less than one registered nurse for four patients at all time. 1:4.19 Recommendations for critical care areas 1. 2. 3. 4. Levels of care (LOCs) should be defined according to the complexity of care and patients treatment.19 Nurse staffing levels should be determined primarily by workloads a. (number of patients and casemix).19 Unit and ward managers need to recognise all the variables before they decide on appropriated staffing.20 Health care providers should support their staff in developing personally and professionally, ensuring that nurses are actively involved in continuing education, having a regular appraisal, and a clinical supervision as well as having a personal development plans. 21, 22 Health care assistants are now widely involved in the critical care workforce. New roles for any health care worker should only be developed where they can truly meet the needs of the patient and not where the main purpose is to reduce the level of skilled care available to save costs. Registered nurses remain responsible for the assessment, planning and evaluation of patient care. 21, 23 Each ICU should measure and control regularly the efficiency of the use of nursing manpower evaluating the work utilization ratio (WUR) by recommended scoring tools. 5, 17,24,25, 26,27 Ensuring an adequate supply of registered nurses to work in critical care (quantity) and ensuring an adequate supply of qualified critical care nurses (quality). 28,29 We focus the position statement on about registered nurse, but we can expect that the standards can change depending on nursing education level.

5.

6. 7. 8.

Copyright Statement Copyright of this statement is owned by EfCCNa. Whilst this statement is freely available for all people to access its wording may not be changed under any circumstances. REFERENCES
1. 2. 3. Evolution of Intensive Care in UK. Intensive Care Society. 2003. [Accessed December 6, 2006, at http://www.ics.ac.uk/icmprof/downloads/icshistory.pdf] Williams G, Chaboyer W, Thornsteindttir R, Fulbrook P, Shelton C, Chan D, Wojner A. Worlwide overview of critical care nursing organizations and their activities. International Council of Nurses. International nursing Review. 2001;48:208-217 Audit Commission. Critical to success: The place of efficient and effective critical care services within the acute hospital. London: Audit Commission. 1999. [Accessed December 6, 2006, at http://www.auditcommission.gov.uk/publications/pdf/nrccare.pdf] Pilcher T, Odell M, Bray K, Clarke S, Gardner J, Orr R, Stirton H. Nurse-patient ratios in critical care. BACCN POSITION STATEMENT. Nursing in Critical Care. 2001;6(2):59-63 Reis Miranda D, et al. Nursing Activities Score. Crit Care Med. 2003; 31: 374-382 Cohen M, OBrien-Pallas L, et al. Nursing workload associated with adverse events in the postanesthesia care unit. Anesthesiology. 1999;91(6):1898 Pronovost PJ, Angus DC, Dorman T, Robinson KA, Dremsizov TT, Young TL. Physician Staffing Patterns and Clinical Outcomes in Critically Ill Patients. JAMA. 2002; 288(17):2151-2162Amaravadi RK, Dimick JB, Pronovost PJ, Lipsett PA. ICU nurse ratio is associated with complications and resource use after esophagectomy. Intensive Care Med. 2000;26(12):1857-62. Amaravadi RK, Dimick JB, Pronovost PJ, Lipsett PA. ICU nurse ratio is associated with complications and resource use after esophagectomy. Intensive Care Med. 2000;26(12):1857-62. Pronovost PJ, Dang D, Dorman T, Lipsett PA, Garrett E, Jenckes M, Bass EB. Intensive care unit nurse staffing and the risk for complication alter abdominal aortic surgery. Eff Clin Pract. 2001; (5):223-5. Dang D, Johantgen ME, Pronovost PJ, Jenckes MW, Bass EB. Postoperative complications: does intensive care units staff nursing make a difference? Heart Lung. 2002; 31(3):219-28. Numata Y, Schulzer M, van der Wal R, Globerman J, Semeniuk P, Balka E, FitzGerald JM. Nurse staffing levels and hospital mortality in critical care settings: literatura review and meta-analysis. Journal of Advanced Nursing. 2006;55( ):435-448. Weissman JS, Rothschild JM, Bendavid E, Sprivulis P, Cook EF, Evans RS, Kaganova Y, Bender M, David-Kasdan J, Haug P, Lloyd J, Selbovitz LG, Murff HJ, Bates DW. Hospital workload and adverse events. Med Care. 2007;45(5):448-55 Hugonnet S, Chevrolet J Cl, Pittet D. The effect of workload on infection risk in critically ill patients. Crit Care Med. 2007;35(1):76-81 Haupt MT, Bekes CE, Brili RJ, Carl LC, Gray AW, Jastremski MS, Naylor DF, Rudis M, Spevetz A, Wedel SK, Horst M. Guidelines on critical care services and personnel: Recommendations based on a system of categorization of three levels of care. Crit Care Med. 2003;31(11):2677-2683. Intensive Care Society of Ireland. Appendix to Irish Standing Committee Response to the Hanly Report. Implications for Adult Intensive Care. 2006. [Accessed December 10, 2006, at http://www.aagbi.org/irishstanding/publications/Appendix.pdf] The world Federation of Critical Care Nurses. Declaration of Buenos Aires. Position Statement on the Provision of Critical Care Nursing Workforce. [Accessed December 10, 2006, at http://www.wfccn.org/Pages/news.html] Moreno R, Miranda DR. Nursing Staff in Intensive Care in Europe. The Mismatch Between Planning and Practice.Chest.1998;113(3)752-58

4. 5. 6. 7.

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

15. 16. 17.

-3-

18. Hartigan RC. The Synergy Model. Establishing Criteria for 1:1 Staffing Ratios. Critical Care Nurse. 2000;20 (2):112-6. 19. Iapichino G, Radrizzani D, Bertolini G, Ferla L, Pasetti G, Pezzi A, Porta F, Miranda DR. Daily classification of the level of care. A method to describe clinical course of illness, use of resourses and quality of intensive care assistance. Intensive care med. 2001;27(1):131-6 20. Adomat R, Hewison A. Assessing patient category/dependence systems for determining the nurse/patient ratio in ICU and HDU: a review of approaches. Journal of Nursing Management. 2007;12:299-308 21. Galley J, ORiordan B. Royal Nursing College. Guidance for nurse staffing in critical care. 2003. [Accessed December 6, 2006, at http://www.rcn.org.uk/direct] 22. Baumann A.International Council of Nurses. Positive Practice Environmrnts: Quality Workplaces = Quality Patient Care. 2007. [Accessed July 10, 2007, at http://www.inc.ch/indkit2007.pdf] 23. British Association of Critical Care Nurses. Position statemen on the role of health care assistants who are involved in direct patient care activities within critical care areas. Nursing in Critical Care. 2003;8(1):3-12. 24. Pyykk AK, Ala-Kokko TI, Laurila JJ, Miettunen J, Finnberg M, Hentinen M. Nursing stall resources in direct care: comparison of tISS and ICNSS. Acta Anaesthesiol Scand. 2004;48:1003-1005 25. Tarnow-Mordi WO, Hau C, Warden A, Shearer AJ. Hospital mortality in relation to staff workload: a 4-year stuffy in an adult intensive-care unit. The Lancent. 2000;359:185-89 26. Guccione A, Morena A, Pezzi A, Iapichino G. The assessment of nursing workload. Minerva Anaesthesiology. 2004;70(5):41116. 27. Hugonnet S, Ukay I, Pittet D. Staffing level: a determinant of late-onset ventilator-associated pneumonia. Critical Care.2007.80. [Published: 19 Jul 2007] [Accessed 28 Jul 2007, at http://ccforum.com/content/11/4/R80] 28. Australian Health Workforce Committee. The Critical Care Nurse Workforce in Australia. AHWAC Report. 2002. [Accessed January 7, 2006, at http://www.health.nsw.gov.au/amwac/pdf/nurseoview_20042.pdf] 29. Ball C, McElligot M. Realising the potential of critical care nurses: an explanatory study of the factors that affect and comprise the nursing contribution to the recovery. Intensive Crit Care Nurs. 2003;19( ):226-38

-4-

STRUNI RAD - PROFESSIONAL ARTICLE

DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA . PRIHVATANJA:01.04.2012. UDK BROJ 616.728.2-089.844 089.844-085.8 ID BROJ:190454028 PODACI O AUTORU: ZORICA STOJI, vii fizioterapeut dipl. ecc menader u zdravstvu fizioterapeut, Kliniko bolniki centar Beanijsk kosa , Beograd Beanijska

REHABILITACIJA NAKON UGRADNE ENDOPROTEZE KUKA U KBC BEANIJSKA KOSA UGRADNE REHABILITATION AFTER IMPLANTATION OF HIP ENDOPROTHESIS AT CHC BEZANIJSKA KOSA

SAETAK Uvod: Znaaj rane rehabilitacije ogleda se u prevenciji nastanka komplikacija usled imobilizacije, kao i brem i efikasnijem osposobljavanju pacijenata za samozbrinj samozbrinjavanje i mobilizaciju. Rana rehabilitacija ima dve faze: preoperativnu i postoperativnu. U preo preoprativnoj evaluaciji zgloba kuka neophodno je da se proceni stanje pacijenta i napravi plan na osnovu tog stanja. Postoperativno primeujemo opseg kretanja, smanjenje kompenzatornih mehanizama i adukcionih kontraktura. Da bi smo spreili dislokaciju najva najvanije je da se sprovede dobro doziran tretman, izbegavajui itav niz pokreta u kuku, kolenu i lumbalnom delu kime. Cilj: Prikazati i analizirati prednosti ranog rehabilita rehabilitacionog tretmana nakon ugradnje endoproteze kuka. Metodologija rada: Analiza kineziterapijskih metoda i linih iskustava iz svakodnevnog rada. Rezultati rada: Zahvaljujui ranom rehabilitacionom tretmanu, pacijenti nakon ugradnje endoproteze kuka, lake nastavljaju rehabilitacioni program u banjskim ili ambulantnim uslovima i bre se vraaju svojim a svakodnevnim aktivnostima. Zakljuak: Efekti ranog rehabilitacionog tretmana ogledaju se u manjem stepenu rizika za nastanak komplikacija, broj mobilizaciji pacijenta kao i postizanju samostalnosti u samozbrinjavanju. Od velikog znaaja je osposobljavanje pacijenta za zatitne poloaje i pokrete, aktivnosti za svakodnevni ivot i adaptaciju ivotnog prostora. Kako pacijent vraa snagu i pokretljivost moe se osloboditi i bola postepenim uvoenjem novih aktivnosti u svakodneni ivot. rana rehabilitacija, inaktivitet, Kljucne reci: endoproteza, zglob kuka

ABSTRACT Introduction: The importance of early rehabilitation is reflected in the prevention of complications due to immobilization, as well as faster and more efficient training patients for self care and mobilization. Early rehabilitation has two phases: preoperative and postoperative. In the preoperative evaluation of the hip is necessary to assess the condition of the patient and make the work plan based on that condit condition. Postoperatively is noticed the range of movement, reduction of compensatory machanisms and adduction contractures. To prevent dislocation the most important is to carried out well dosed treatment, avoiding a full range of movement in the hip, knee and lumbar spine Objective: To present and analyze the benefits of early rehabilitation treatment after hip endoprosthesis. Methodology: Analysis of kinesitherapy methods and personal experiences of everyday work. Results: Thanks to early rehabilitation treatment of patients after implantation of hip endoprosthesis the rehabilitation program in spas or outpatient basis are much easier and patints return to their normal activities more quickly. Conclusion: Effects of early treatment are reflected in a lower degree of risk for complications, rapid mobilization of the patient as well as achieving independence in self-care. Of great importance is the . training of the patients protective postures and movements, activities of daily living and adaptation of living space. As the patient is returning strength and mobility and pain can be freed gradually introduce the new activities into everyday life. Keywords: early rehabilitation, immobilization, endo , endoprostheses, hip.

-5-

UVOD Zglob kuka se sastoji iz zglobne povrine na ilijanoj kosti, acetabuluma i glave femura. Gornji okrajak femura ini veliki trohanter, vrat femura, mali trohanter i gornji okrajak dijafize femura. Zglobna aura je ojaana sa tri kapsularne veze: lig.iliofemorale, lig.pubofemorale, lig.ischiofemorale (Slika 1). Najee indikacije za ugradnju endoproteze kuka su: tea posttraumatska oteenja acetabuluma subkapitalni i transcervikalni prelomi vrata butne kosti kod kojih se na osnovu prelomne linije ne oekuje konsolidacija srastanje u looj poziciji posle frakture pseudoartroza vrata femura teka koksartroza benigni kotani tumori

Slika 1.

ENDOPROTEZE Razlikuju se parcijalne i totalne endoproteze. Najei primer parcijalne endoproteze je Austin-Moore i koristi se kada ne postoji oteenje acetabuluma tako da se menja samo glava femura. Totalna endoproteza podrazumeva promenu i glave butne kosti i acetabuluma. U zavisnosti od materijala koji se koriste proteze mogu biti: bescementne, cementne i hibridne. Ugradnja bescementne proteze zahteva period bez ili sa deliminim optereenjem kako bi se obezbedila stabilizacija komponenti koje u ovom sluaju nisu fiksirane cementom, najee 4-12 nedelja.Ovaj tip proteze se esto ugreuje kod osoba mlaih od 65 godina. Kod cementnih proteza vetaki kuk se ,,lepi za postojee kotane delove posebnim dvokomponentnim materijalom. Fiksacija oba dela je u ovom sluaju cementna. Ove proteze se ee ugrauju kod starijih pacijenata zbog breg i lakeg vraanja aktivnostima svakodnevnog ivota, jer je u ovom Slika 2. sluaju oslonac na operisanu nogu dozvoljen od samog poetka vertikalizacije. (Slika2). U nekim sluajevima jedna komponenta zgloba je cementna, a druga bescementna. Ovaj tip proteze se zove hibridna proteza. Kontraindikacija za ugradnju endoproteze su: infekcija zgloba, kotana insuficijencija, atrofija ili deformiteti kotanih komponenata zgloba i nezrelost skeleta. Komplikacije nakon ugradnje endoproteze kuka Zdrav zglob kuka ima najveu pokretljivost od svih zglobova donjih ekstremitete. Operacija e doprineti da se taj obim vrati, ali problem je u tome to posle operacije postoji rizik od nastanka brojnih komplikacija. Zadatak tima za rehabilitaciju je da te komplikacije prevenira adekvatnom edukacijom pacijenta i brojnim procedurama koje se koriste u tom cilju. Najea postoperativna komplikacija je dislokacija proteze (Slika 3). Najriziniji period su prvi dani nakon operacije, meutim, dislokacije se esto deavaju i u prvih est nedelja. Zato se savetuje da pacijent izbegava pun obim pokreta ili da ih izvodi obazrivo. Prevencija dislokacije u prvim danima nakon operacije je postavljanje abdukcionog jastuka izmeu nogu u supiniranom poloaju i u poloaju na boku neoperisane noge. Preporuuje Slika 3. se da ormar bude sa strane kreveta na kojoj je operisana noga kako ne bi dolo do unutranje rotacije pri naginjanju pacijenta. Dislokacija se prepoznaje po tome to je noga kraa, spolja rotirana i u ekstenziji ukoliko je kuk dislociran unapred, ili je kraa, flektirana i unutra rotirana ako je u pitanju posteriorna dislokacija.U oba sluaja prisutan je jak bol. Nastanak dislokacije zavisi i od vrste reza koji koristi hirurg pri operaciji.U zavisnosti od pristupa koji je korien za vreme operacije, dislokacije mogu biti: kod anterolateralnog i lateralnog pristupa u smeru ekstenzije, spoljanje rotacije i addukcije; kod posteriornog pristupa u smeru fleksije, unutranje rotacije i addukcije. Najmanje est, a preporuljivo je i dvanaest nedelja, pacijent ne sme koristiti sledee poloaje: kod anterolateralnog i lateralnog reza krajnju fleksiju, unutranju rotaciju i addukciju ili kombinaciju ova tri pokreta; kod posteriornog reza pokret krajnje ekstenzije, spoljanje rotacije i addukcije. Ovakvi sluajevi se tretiraju repozicijom u totalnoj anesteziji i nakon toga sledi totalno mirovanje do est nedelja. Ostale komplikacije su iste kao i kod bilo koje druge operacije, a to su: venska tromboza, prelomi, dekubitus, postoperativni bol, infekcije proteze, urinarne infekcije, hipostatska pneumonija, atrofija miia, kontrakture zglobova i dr. Istraivanja pokazuju da pacijenti imaju tegobe i neko vreme nakon operacije i ne dostiu potpuni povratak funkcije. Zato je bitno to pre uzeti funkcionalni status i poeti sa rehabilitacijom.

-2-

RANA REHABILITACIJA NAKON UGRADNJE ENDOPROTEZE KUKA Rana rehabilitacija predstavlja niz terapeutskih mera i postupaka sa zadatkom to bre mobilizacije operisanog u cilju prevencije postoperativnih komplikacija, skraenja vremena provedenog u bolnici, to ranijeg vraanja aktivnostima svakodnevnog ivota i edukacije u vezi sa novonastalim stanjem. Rana rehabilitacija ima dve faze: preoperativnu i postoperativnu. Preoperativna faza Adekvatna preoperativna priprema doprinosi uspenijoj postoperativnoj rehabilitaciji i skrauje vreme njenog trajanja. U preoperativnoj proceni zgloba kuka neophodno je izvriti procenu stanja pacijenta i na osnovu toga praviti plan rada. Nije neophodno uzeti potpunu preoperativnu procenu zato to e se stabilnost zgloba, obim pokreta, snaga miia i postura promeniti postoperativno. Iz tog razloga preporuljivo je koncentrisati se na zapaanje usvojenih kompenzacionih obrazaca pokreta preoperativno, to e nam olakati da sainimo postoperativni plan na osnovu individualnih potreba pacijenta. Poeljno je za svakog pacijenta uvesti: opte kondicione vebe, vebe disanja, vebe relaksacije, vebe za poveanje elastinosti najprioritetnijih miinih grupa i donjih i gornjh ekstremiteta, vebe za jaanje miia ramenog pojasa i ruku naroito depresora ramena, adduktora, tricepsa brachii, abdominalnih miia, miia trupa i miia suprotne noge, obuku hoda sa takama i naravno edukaciju. Preoperativna priprema fizikalnim procedurama moe prevenirati bol u obolelom kuku nakon operacije i obezbediti bri funkcionalni oporavak. Postoperativna faza Glavni faktori za pravljenje rehabilitacionog plana su vrsta proteze, vrsta reza i funkcionalni status. Postoperativno se primeuje poveanje obima pokreta, redukcija kompenzatornih mehanizama i smanjenje addukcione kontrakture. Da bi se spreila dislokacija najvanije je sprovesti dobro dozirani tretman, izbegavati pun obim pokreta u kuku, kolenu i lumbalnoj kimi.U prvih dvadeset etiri asa nakon operacije radi se na spreavanju nastanka komplikacija usled inaktiviteta a potom se poinje sa aktivnim tretmanom iji ciljevi su: vratiti pokretljivost zgloba u smeru ekstenzije, abdukcije i rotacije koji su izgubljeni preoperativno, ojaati miie, naroito abduktore, ekstenzore, fleksore i rotatore kuka , poboljanje vaskularne funkcije donjih ekstremiteta aktivnou m.quadricepsa uz vebe dubokog disanja, poboljati respiratornu funkciju, sprovesti edukaciju kako e se ponaati u novonastalim uslovima i kako e spreiti komplikacije, pokretljivost u krevetu obuka za ustajanje i hod sa pomagalima i doziranje optereenja pri ustajanju i hodu. Pacijentu e trebati pomo pri pomeranju u krevetu gore-dole, kao i za most poloaj za toaletne svrhe.Ukoliko je raen posteriorni rez treba voditi rauna da se izbegne prevelika ekstenzija kuka u prvim danima, ak je preporuljivo da pacijent ustane iz kreveta i ode u toalet. Pacijenta treba obuiti ustajanju iz kreveta i vraanju preoperativno ili prvog dana mobilizacije. Terapeut asistira pri ustajanju iz kreveta tako to kontrolie da operisana noga ostane u zatitnom poloaju. Od prvog postoperativnog dana poinje se sa izometrikim kontrakcijama znaajnih miinih grupa najmanje tri puta dnevno u neutralnom poloaju kuka u supiniranom poloaju. Potrebno je koristiti nizak nivo optereenja zbog smanjene funkcije i slabosti miia preoperativno. Ukljuuju se i aktivno potpomognute vebe, ali samo uz nadzor terapeuta. Svi pokreti se rade kroz ogranieni obim pokreta koji je dozvoljen posle operacije. Kada e biti dozvoljen oslonac na operisanu nogu zavisi od vrste reza, vrste proteze i eventualnih prateih oboljenja i komplikacija. Cementna i bescementna proteza se tretiraju isto sa razlikom u vremenu u kom je dozvoljeno oslanjanje na operisanu nogu. Sedenje i hod su laki kada se izvadi dren (nakon 24 48h). Nakon ugradnje cementne proteze puno optereenje operisane noge dozvoljeno je ve prvi dan uz minimalnu pomo pomagala. Prvih nekoliko dana se koriste take a zatim tap, ukoliko je pacijent stabilan pri hodu kod posteriornog i lateralnog reza, a kod anteriornog hod se odlae do drugog postoperativnog dana. Kod posteriornog pristupa nekada se u prvim danima nakon operacije izbegava sedenje zbog spreavanja eventualnog nastanka dislokacije zgloba. Kod bescementnih proteza oslonac na operisanu nogu nije dozvoljen est do dvanaest nedelja, a nekada i vie meseci. Iz tih razloga neophodno je obuiti operisanog hodu sa takama, hodu uz i niz stepenice kao i savladavanju prepreka. Pacijenta najee uimo trotaktnom hodu sa takama jer je najstabilniji. Od velikog znaaja je obuka pacijenta zatitnim poloajima i pokretima, aktivnostima svakodnevnog ivota u novonastalim uslovima i adaptacija ivotnog prostora. Apsolutno kontraindikovani poloaji za pacijente sa ugraenom endoprotezom bilo kog tipa su addukcija preko sredinje linije tela, unutranja rotacija i fleksija preko 90, a u prve dve nedelje preko 45, kako natkolenice u odnosu na karlicu tako i karlice u odnosu na natkolenicu. Nije dozvoljeno: sedenje na stolici ili leaju niem od 53cm kao i uanj, sedenje sa prekrtenim nogama u sedeem ili leeem poloaju, leanje na operisanom kuku, kupanje u kadi, saginjanje napred zbog seenja noktiju na nogama, vezivanja pertli, obuvanja cipela.., pribliavanje operisane noge zdravoj, noenje tereta teeg od petnaest kilograma, naglo okretanje na operisanoj nozi i prenoenje celokupne teine tela na operisanu nogu, skakanje ili tranje, kontaktni sportovi. Kako pacijent bude vraao snagu i pokretljivost i oslobaao se bola moe uvoditi ove radnje postepeno. Manuelnim miinim testom se utvruje kada moe da pone da vozi i bavi se sportom. Sportovi koji se preporuuju su: jedrenje, plivanje, ronjenje, golf, kuglanje. Zabranjeni sportovi su: tranje, skijanje na vodi, fudbal, bejzbol, koarka, hokej, rukomet, odbojka...Preporuuje se: sedenje na visokoj stolici i adaptiranom toaletu, sedenje u krevetu sa opruenim nogama, svakodnevno sprovoenje nauenih vebi, sve ivotne aktivnosti doba u kom se operisani nalazi tri meseca nakon operacije.

ivot je pokret!

-3-

LITERATURA - REFERENCE
1. 2. 3. Anatomija oveka, Bokovi M, 2003., Beograd Principi rehabilitacije, . Zec, VM 1980,Beograd Protetika i ortotika, Mitrainovi D. ,orevic P.,2004. Beograd 4. Diagnostic imaging for physical thetapists, Swain, James, Bush, 2008. 5. Biomehanika lokomotornog sistema, Jevti M.,2001.Kragujevac 6. Kineziologija i primenjena anatomija, Stevanovi S. 2002. Beograd 7. Praktikum iz kineziologije, Nikoli B., Vuurevi S. 2000. Beograd 8. Osnovi kineziterapije 1, Vulovi D., 2001.Beograd 9. Klinika kineziterapija, Majki M., 1991. Beograd 10. Klinika kineziterapija,Jevti, Milorad R. 2006. Naa knjiga 11. Fizikalna medicina i rehabilitacija, Jefti M. 1999. Kragujevac 12. Rehabilitation of movement, Pitt Brook 1996. W.B. Saunderc.co 13. Trauma rehabilitation, Robinson, Lowrence,2005. 14. Fizikalna medicina i rehabilitacija nakon povreda lokomotornog sistema, dr. . Nikoli, 2004. Beograd 15. Povrede ekstremiteta, leenje i medicinska rehabilitacija, dr. . Nikoli, 2009. Beograd 16. Ortopedic physical therapy, Donatelli, RobertA, 2009, Livingstone 17. Hirurgija sa ortopedijomi traumatologijom, Domazet N.,1996. Beograd 18. Kineziterapija u reumatologiji, Pavlovi M. 2003.

-4-

PREGLEDNI LANAK REVIEW ARTICL

DATUM PRIJEMA: 05.12.2011. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012. . UDK BROJ 005.961:005.83]:614 ID BROJ: 190458636 PODACI O AUTORU: ELJKO VLAISAVLJEVI, vmt, dipl. ecc menader u zdravstvu Kliniki centar Srbije, Beograd

ORGANIZACIONI PROCES U MENADMENTU SESTRINSKOG SERVISA ORGANIZATIONAL PROCESS IN MANAGEMENT OF NURSING SERVICE

SAETAK U nastojanju pruanja zdravstvene nege visokog kvaliteta neophodnost organizacione politike zdravstvene ustanove je primena menadmenta sestrinskog servisa. Upravljanje ljudskim resursima obuhvata upravljanje razliitim aktivnostima koje su kreirane da poveavaju efikasnost radne snage u nekoj eavaju zdravstvenoj organizaciji da bi se postigli zadati ciljevi. Organizacioni proces nije samo upravljanje ljudskim resursima ve i upravljanje dokumentacijom i drugim resursima u zdravstvenoj organizaciji. Sestrinski ser servis najbolje funkcionie kroz funkcije menadmenta i poznavanja svih njegovih grana. Organizacioni proces je samo deo menadment sistema koji u znatnoj meri utie na dobro poslovanje zdravstvene organizacije i sestrinskog servisa unutar nje. Da bi sestrins servis sestrinski bio funkcionalan neophodno je da njime rukovodi medicinska sestra menader. Sestrinski servis podrazumeva poznavanje organizacione teorije. Postojanje sestrinskog servisa u bolnicama Srbije bilo bi od velikog znaaja za kvalitetnije pruenu zdrav zdravstvenu negu i dobru organizaciju poslova. Cilj: Prikazati znaajnost organizacionog procesa u menadmentu sestrinskog servisa kroz teorijski pristup. Metodologija rada: Deskriptivno analitika. Etika razmatranja: Rad odobrili glavni edukatora za medic medicinske sestre i glavna medicinska sestra Klinike za gastroenterohepatologiju, ef Odseka za nauno istraivaki rad, obrazovnu delatnost i ljudske resurse, direktora Klinike za gastroenterologiju, direktor Centra za nauno istraivaki rad, obrazovnu i nast nastavnu delatnost i ljudske resurse Klinikog centra Srbije. Kljune rei: sestrinski servis, organizacija, upravljanje :

ABSTRACT In an attempt to provide a high quality of health care necessity of organizational policies in the health institutions is the application of management of nursing services. Human resource management includes managing the various activities that are designed to increase the efficiency of workforce in health care institutions to achieve given goals The organizational goals. process is not only human resources but also the management of documents and other resources in the health care institutiions. Nursing service works best through management function knowledge and all its branches. The organizational process is only a part of the management system that significantly affects the good performance of health care institutions and nursing services within it. To make a nursing service . functional, it is necessary to be headed by a nurse manager. Nursing services includes knowledge of organizational theory. The existence of nursing services in hospitals in Serbia would be of great importance for the quality of health care and well well-organized activities. Objective: To describe the significance of organizational processes in the management of nursing services through a theoretical approach. Methodology: Descriptive and analytical. Ethical considerations The considerations: work approved by the main nursing educators and head nurse of the Clinic for Gastroenterohepatology Chief of Gastroenterohepatology, the scientific, research, educational activities and human resources, Director of the Clinic for Gastroenterology, Director of scientific, research, educational and teaching activities and human resources of Clinical Center of Serbia. Keywords: Nurse service, organizacion, directing - managing.

-2-

UVOD: Medicinska sestra je sredite svih aktivnosti u bolnici, posebno je sredite upravljanja. Sestre su angaovane na vie razliitih specijalnosti, tj. oblasti medicine, gde rade samostalno i kao deo tima za procenu, planiranje, sprovoenje i evaluaciju nege. Ona slui kao oslonac, balansirajui na jednoj strani u upravljanju nege pacijenta i sa druge strane obezbeivanje usluga odeljenja, od sanitarnih i fizikih potreba odeljenja pa preko emocionalnih, psihikih i socijalnih potreba bolesnika. Menadment je proces razmene informacija na nivou rukovoenja kroz delegiranje poslova i kontinuiranu interaktivnu personalnu komunikaciju u sistemu sestrinskog servisa. Menadment u zdravstvenoj nezi se koristi i za plan nege, detaljan pregled intervencija koje e se koristiti za leenje odreenog pacijenta. U tom smislu, ovaj termin se odnosi na procenu stanja pacijenta, formulisanje pristupa u leenju, donoenje odluka o leenju i nezi i praenje rezultata leenja i nege, to omoguava jedinstveni evidencioni list - proces zdravstvene nege. Sr ponuene Posedovanje znanja iz menadmenta od strane zdravstvene nege je menadment u klinikoj i glavnih sestara sestrinskoj praksi, stoga se profesionalano polje zdravstvenog radnika bazira na pozitivnoj kulturi i politici gde je pacijent u centru panje, efektivnom timu, jakim 11% sistemom bezbednosti po pacijenta. 44% Nepoznavanje menadmenta [3] u velikoj meri Da oteava rad medicinskim sestrama koje su na Ne rukovodeim mestima (grafikon1).
Povrno 45%

Grafikon1*.

____________ *Grafikon je nastao kao rezultat ispitivanja o organizaciji ljudskih resursa 2006. God. na Klinici za hematologiju KCS.

Sestrinski servis podrazumeva poznavanje organizacione teorije kako bi se bolje razumeo uticaj strukture produktivnosti, efikasnost i efektivnosti. Istarivanje sprovedeno 2006. godine ukazuje da jedna glavna medicinska sestra odeljenja rukovodi veim brojem zdravstvenog osoblja [3] (grafikon2). Poznavanjem organizacije u sestrinskom servisu rukovoenje postaje jednostavnije a servis produktivniji i kvalitetniji. Zdravstvena nega u organizacionoj strukturi ukljuuje izvrno osoblje, glavnu medicinsku sestru, operativni menadment, kadrovsko osoblje koje daje izvetaje. U organizovanju, neophodno je da svaki lan tima razume svoju ulogu, svim lanovima tima treba dati vreme za prilagoavanje.
______________ ** Grafikon je nastao kao rezultat ispitivanja o organizaciji ljudskih resursa 2006.godine na klinici za hematologiju klinikog centra Srbije.

60 51 48

50

Zdravstvena organizacija kao celina sastavljena je od mnogo elemenata vezanih uzrono posledinim 30 vezama, a tri su glavne komponente organizacione 26 24 strukture koje funkcioniu na tri primarna 22 21 21 20 20 organizaciona nivoa: 1. upravljakom nivou, 2. rukovodeem nivou i 3. bazinom nivou izvrenja 10 rada. Organizacija rada u zdravstvenoj ustanovi je vaan proces uspenog delovanja sestrinskog 0 0 Grafikon 2** servisa. Da bi se postigao neki cilj, organizacija zaheva da se posao raspodeli na vei broj ljudi . Funkcija organizovanja vri raspodelu ovog posla i uspostavlja meuzavisnost izmeu lanova organizacije. Rezultat funkcije organizovanja jeste organizaciona struktura koja pokazuje kako su napori organizacije povezani i integrisani. Fejol je kreirao 14 principa efektivnog menadmenta koji su prilagoeni radu u zdravstvenim organizacijama: podela rada, autoritet i odgovornost, disciplina, jedinstvo komande, jedinstvo cilja, potinjavanje pojedinanih interesa zajednikim, optim nteresima, sistem nagraivanja, centralizacija, linija autoriteta, red, jednakost, stabilonost, inicijativa i duh zajednitva.
Broj zaposlenih 40 35 33

Upravljane sestrinskim servisom podrazumeva upravljanje zdravstvenom negom. Upravljanje zdravstvenom negom se vri kroz rukovodstvene funkcije u donoenju odluka u okviru organizacije zapoljavanja i otputanja medicinskih sestara. Sestrinski servis ima organizacionu strukturu i podeljen je po ulogama: direktor nege, medicinska sestra menader, medicinska sestra kordinator zdravstvene nege. Direktor nege je visoko obrazovana medicinska sestra sa specijalizacijom ili fakultetom za menadment, ona rukovodi celokupnom sestrinskom slubom, imenuje zamenika direktora zdravstvene nege i imenuje glavnu sestru klinike, podnosi izvetaj generalnom direktoru o radu sestrinskog servisa. Medicinska sestra menader je odgovorna sestra za jednu zdravstvenu jedinicu i sprovodi sve aktivnosti kroz funkcije menadmenta. Kordinator zdravstvene nege je medicinska sesta zaduena za neposrednu funkciju zdravstvene jedinice, ona osigurava pruanje kvalitetne zdravstvene nege, potreban materijal i sredstva. Menaderi se mogu razlikovati u onoj meri u kojoj koriste odreene vetine [6]. Menaderi u organizaciji moraju imati vetinu dobre komunikacije kao i pruanje motivacije. Vetine komunikacije i motivacije nisu dovoljne za

-2-

upravljanje sestrinskim servisom, neophodno je znanje funkcija menadmenta kao i njegova primena u praksi. Organizacioni proces sestrinskog servisa odigrava se kroz nekoliko funkcija menadmenta: planiranje, organizovanje, predvianje, kadrovsku politiku, voenje i kontrolisanje. Planiranje: svaki proces u poslu medicinske sestre poinje od planiranja (npr. za davanje i.m. injekcije prvo operemo ruke, pripremimo materijal, spremimo injekciju, ponesemo do pacijenta, pripremimo pacijenta psiho fizika priprema, aplikujemo lek, zbrinemo pacijenta, raspremimo materijal i operemo ruke). Planiranje se odnosi na svaki segment sestriskog rada. Tako u vrhu piramide menadmenta direktor planira potrebe klinike za kadrom, planira koje su budue potrebe za opremom za rad i sl. Planiranje obuhvata ono to elimo uraditi i nain kako to uraditi, t.j. ono zahteva donoenje odluka o trenutnim i buduim situacijama koje treba reiti. Planiranje podrazumeva sve aktivnosti koje treba preduzeti u odreenom vremenskom periodu. Planiranje je osnov svakog dobrog upravljanja zdravstvenom organizacijom i vaan proces u rukovoenju sestrinskim servisom. Organizovanje: po vanosti drugi bitan element menadmenta; proces dodeljivanja zadataka kako bi se posao obavio na najbolji i najefikasniji mogui nain . Da bi se postigao neki cilj, organizacija zahteva da se posao raspodeli na vei broj ljudi . Funkcija organizovanja vri raspodelu ovog posla i uspostavlja meuzavisnost izmeu lanova zdravstvene organizacije. Jednostavno reeno, svaka medicinska sestra radi ono sto joj je dodeljeno. Jedna radi previjanje, druga radi trebovanje lekova za apoteku, itd. Predvianje se bavi onim to se pretpostavlja da e se dogoditi u budunosti a planiranje se bavi onim to bi se trebalo dogoditi u budunosti. Tako, npr. menader klinike mora predvideti koliki e kapaciteti bolnice biti u smislu bolnikih postelja i napraviti plan za potreban broj zdravstvenih radnika u tom periodu. Kadrovska politika: upravljanje ljudskim resursima obuhvata upravljanje razliitim aktivnostima koje su kreirane da poveavaju efikasnost radne snage u nekoj zdravstvenoj organizaciji da bi se postigli zadati ciljevi . Potrebe broja zaposlenih medicinskih sestara ali i otputanje istih. Voenje predstavlja stalnu funkciju i najvaniji aspekt menadzmenta. Voenje je zapravo uticanje na zaposlene da doprinesu uspehu zdravstvene organizacije. Kontrolisanje je zlatan standard u menadmentu koje povezuje sve prethodne funkcije. Kontrola je merenje i ispravljanje pojedinanih i grupnih aktivnosti. Nita ne treba prepustiti sluaju, sve treba kontrolisati, svaki dodeljeni zadatak videti da li je uraen, kako se radi i kako je zavren. Kontrolisanje je preventivni metod od nastajanja greke. Neophodne su strateke mere kako bi organizacija sestrinskog servisa bila na nivou zadatka. Strategija je odreivanje temeljnih dugoronih ciljeva preduzea, prilagoavanje smerova poslovnih aktivnosti odnosno odreivanje koncepcija i izbor resursa potrebnih za postizanje zacrtanih ciljeva. Izbor strategije ne zani nita posebno ako se one ne transformiu u strategijski plan koji se zatim implementira u praksi te sprovede kontrola ostvarivanja izabrane strategije. U zavisnosti od nivoa zdravstvene zatite gde sestrinski servis radi, strategija mora biti drugaija . Na primarnom nivou zdravstvene zatite (Dom zdravlja) jedna od strategija bi bila: Aktivno uee u obnovi i inovaciji primarne zdravstvene zatite, promoviui ulogu medicinske sestre u zajednici. Na sekundarnom nivou jedna od strategija bi bila Razviti partnerstvo sektora na pokrajinskom nivou za jaanje organizacije zdravstvene nege. Na tercijalnom nivou zdravstvene zatite: Reavanje problema u upravljanju radnom snagom po pitanju: radno optereenje, prekovremeni rad, obim nege i sl.. Efektivni rukovodioci u skladu sa pravilima, u stanju su da izmame od svakog zaposlenog najdublju posveenost, lojalnost, kreativnost, produktivnost i maksimalni potencijal u doprinosu ka kontinuiranom poboljanju sestrinskog servisa [10]. Primenom svih raspoloivih znanja iz menadmenta, u procesu organizovanja u sestrinskom servisu, mogue je kontinuirano poboljanje pruenih usluga.

Zakljuak: Organizacija sestrinskog servisa je sloen proces u timu medicinskih sestara. Radei pravu stvar na pravi nain, zadovoljstvo pacijenata i zdravstvenih radnika je vee, a ponueni kvalitet omoguie linom napretku i napretku ustanove. Sestrinski servis je organizacija rada medicinskih sestara u cilju pruanja kvalitetne nege, te je medicinska sestra u centru svih aktivnosti u zdravstvenoj ustanovi pa se moe rei da teko koji deo sestrinskog servisa moe funkcionisati bez podrke medicinske sestre.Menadment kao aktivnost postoji da bi se ljudske elje uinile vidljivim putem organizacionih napora, stoga menadment olakava ljudske napore u organizovanju, a u zdravstvenoj organizacii omoguava sprovoenje ciljeva i njeno napredovanje. Neophodno je poznavanje menadmenta i njegove primene u rukovoenju sestrinskim servisom na svim nivoima rukovoenja.

-3-

LITERATURA - REFERENCE
1. Vlaisavljevi ., Upravljanje kvalitetom u profesiji medicinskih sestara tehniara, Zbornik radova, Majski susreti zdravstvenih radnika, Zlatibor, 2008. 2. Marinkovi Lj., Menadment u zdravstvenim organizacijama, Ljubinka Marinkovi, Beograd 2011.(324) 3. Vlaisavljevi ., Upravljanje ljudskim resursima u zdravstvenoj organizaciji, Via medicinska kola, Beograd, 2006.(88) 4. Daniel A. Wren,Dan Voich Jr., Menadment, proces, struktura i ponaanje, Poslovni sistem Grmead Privredni pregled,Beograd,1994.(552) 5. Canada Medical Association Journal June 12, 2001; 164 (12) 6. Cherie A., Gebrekidan A.B., Nursing Leadearship end Management, Addis Ababa University,2005.(271) 7. Dejms A. F. Stoner, Edvard R. Friman, Daniel R.Gilbert, Menadment, Beograd,2000. 8. Jerome Wilkenfeld, Managing Staff Functions In A Large Company, Management Review, 1996. 9. Nursing Service end Resource Management Plan, Management Dimensions, July 2004. 10. Tappen R.M.,Weiss S.A.,Whitehead D.K. Essentials of Nursing Leadership and Management. F. A. DAVIS COMPANY Philadelphia. 2001.;(278)

-4-

KLINIKI STANDARD CLINICAL STANDARD

DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012. UDK BROJ 618.56 ID BROJ: 190458892 PODACI O AUTORU: NEVENKA STOJANOVI, Bolnica za ginekologiju i akuerstvo KBC,,Dr Dragia Miovi Dedinje", Beograd

PLACENTA PRAEVIA IZVOR OPASNOSTI ZA MAJKU I DETE PRAEVIAPLACENTA PRAEVIA A SOURCE OF DANGER FOR MOTHER AND CHILD

SAETAK Placenta praevia, ili prednjaea posteljica, se definie kao posteljica usaena u donjem segmentu uterusa, koja dosee ili prekriva unutranje ue grlia materice. Placenta praevia je jedna od najteih komplikacija trudnoe i poroaja. Prema nainu usai usaivanja oploenog jajaca placenta praevia moe biti primarna i sekundarna. Posteljica se nalazi izmeu grlia i prednjaeeg dela ploda. Javlja se u jednom u 200 poroaja. Faktori rizika za placentu praeviu: multipna trudnoa, multiparitet, starost majke pr preko 40 godina, oiljak na uterusu (prethodni SC, kiretae, miomektomia), spontani ili indukovani pobaaj, prethodna placenta praevia, puenje, narkomanija. Pacijentkinja stara 32 god., drugi poroaj,sa verifikovanom placentom praeviom centralis. Neposredno po zakazanom prijemu u bolnicu naglo prokrvarila, po hitnom postupku prevedena direktno u poroajnu salu odakle je zbog urgentnosti stanja prevedena u operacionu salu i uinjen SC. Program zdravstvene nege podrazumeva: po nalogu ordinirajueg lekara plasiranje intravenske kanile, kontinuirani CTG ranje nadzor, nadoknada tenosti i elektrolita, uzimanje uzorka za trebovanje krvi i nadoknada krvi 2 jedinice, priprema za operaciju, primena ordinirane antibiotske terapije, kupiranje bola, praenje i evidentiranje vitalnih parametara, sprovoenje mera prevencije ginekoloke infekcije, nadzor nad abdominalnim rezom, asistencija pri skidanju konaca. U 36. nedelji uspeno je dovrena visokorizina trudnoa. Pacijentkinja otputena 4. postoperativni dan u dobrom optem stanju. Kljune rei: placenta previa, rizina trudnoa, rizian poroaj, plan zdravstvene nege

ABSTRACT Placenta praevia, or anticipating placenta, is defined as a placenta which is implanted in the lower uterine segment, whisc reaches or covers the iner estuary of cervix. Placenta praevia is one of the most serious complications of pregnancy and childbirth. According to the manner of implantation of the fertilized ovum,placenta praevia can be primary or secondary. The placenta is located between the cerv and the forefront cervix part of embryo. I t occurs in one of 200 births. Risk factors for placenta praevia: a multiple pregnancy, multiparity, maternal age over 40 years, the scar on the uterus (the previous SC, curettage, miomektomia), spontaneous or induced abortion,previous placenta praevia, smoking and drug abuse. The patient 32 years old, second delivery, with verified placenta praevia centralis. Immediately after scheduled admission to hospital suddenly started bleeding, urgently transported directly into the delivery room where from was to transported to the operating room for SC because of emergency situation. The health care program includes: placement of intravenous cannula by physician order, continious CTG monitoring, fluid and electrolyte replacement, sampling for acquisition of blood and blood , replacement 2 units of blood, preparing for surgery, aplication of prescribed antibiotics, pain therapy, monitoring of vital parameters, prevention of gynecological infections, control of the abdominal incision, assiting in the removal of surgical stitches. In on, 36th week successfully completed a high high-risk pregnancy. Patient discharged on fourth postoperative day in good health condition Key words: placenta praevia, risky pregnancy, risky delivery, health care p plan

-2-

Slika br. 1

Placenta praevia, ili prednjaea posteljica, se definie kao posteljica usaena u donjem segmentu uterusa, koja dosee ili prekriva unutranje ue grlia materice. Posteljica se nalazi izmeu grlia i prednjaeeg dela ploda[4]. Placenta praevia se javlja u jednom u 200 poroaja. Rea je u primi gravida, pacijentkinja koje se nisu poraale, a ea u multipara, pacijentkinja sa vie dece[4]. Dogaa se u 2,8/100 jednoplodnih i 3.9/1000 blizanakih trudnoa. Ako insercija placente prelazi preko unutranjeg cervikalnog ua(OIU) to je major placenta praevia, a ako rub placente dopire do OIU, onda je to minor placenta[1].

Placenta praevia je jedna od najteih komplikacija trudnoe i poroaja. Prema poloaju placente u odnosu na unutranje materino ue, pod uslovom da je ue otvoreno najmanje 3 cm, razlikuje se: placenta praevia marginalis, kada donja ivica posteljice dosee do unutranjeg ua materice, placenta praevia partialis, kada donja ivica posteljice prekriva deo otvora unutranjeg ua materice, placenta praevia totalis, kad posteljino tkivo potpuno prekriva unutranje ue materice, placenta praevia isthmico-cervicalis, redak i veoma opasan oblik gdje je deo posteljice usaen i u cervikalni kanal [2]. Slika br 2. Prema nainu usaivanja oploenog jajaca placenta praevia moe biti primarna i sekundarna. Primarna placenta praevia je kada oploeno jajace dobija svoju implantacionu mo kad se nalazi u istminom delu uterusa. Sekundarna placenta praevia je kad se oploeni ovulum primarno usadi u sluznicu tela materice, ali horijalne resice se ire prema dole i naknadno zahvataju istminu oblast [2].

Faktori rizika za placentu praeviu: multipna trudnoa, multiparitet, starost majke preko 40 godina, oiljak na uterusu (prethodni SC, kiretae, miomektomia), spontani ili indukovani pobaaj, prethodna placenta praevia, puenje, narkomanija...[1]. Definitivna dijagnoza veine nisko-leeih placenti postavlja se ultrazvunim pregledom Grade B (Ib,III) [1]. Klinika sumnja postoji kod svake ene koja krvavi vaginalno bez bolova sa visoko postavljenim prednjaeim delom ploda ili abnormalnim poloajem ploda, bez obzira na nalaz prethodnog ultrazvunog pregleda [1]. Transvaginalni ultrazvuk je ,,zlatni standard za dijagnozu placente praevie. Bezbedan je za primenu ak i kod krvavljenja kod placente praevie i mnogo pouzdaniji od transabdominalnog ultra zvuka u lociranju placente IIb [1]. Ponovni ultrazvuk je potreban kod svih ena ija placenta dosee ili preklapa unutranje cervikalno ue po sledeem rasporedu: ene koje krvave treba tretirati individualno; u sluajevima asimptomatske suspektne minor praevie, ponovni pregled se moe odloiti do 36.n.g. u sluajevima asimptomatske suspektne major praevie ponovni pregled treba uraditi u 32.n.g. da bi se pojasnila dijagnoza i napravio plan za tretman u III-em trimestru i poroaju Grade C [1]. ene sa major placentom praeviom koje su krvavile treba leiti u bolnici od 34.n.g. Grade C.ene sa major placentom praeviom bez simptoma, koje nikad nisu krvavile, treba paljivo proceniti pre odluke o kunom leenju (stanovanje u blizini bolnice, konstantno prisustvo ukuana i potpisani pristanak pacijentkinje) Grade C enama koje se lee kod kue treba detaljno objasniti da moraju da se jave u bolnicu ODMAH ako se pojavi bilo kakvo krvavljenje, bilo kakve kontrakcije, bilo kakav bol (ukljuujui neodreen bol iznad simfize koji lii na menstrualni bol).GPP Odluka o nainu poroaja se donosi na osnovu klinike procene podrane ultrazvunim nalazom posle 35.n.g. [1]. U klinikoj slici placenta praevia se karakterie iznenadnim i bezbolnim vaginalnim krvarenjem. Krvarenje se javlja uvek pre prsnua vodenjaka. Tonus uterusa je normalan, a nema poremeaja koagulacije to je vano u dijagnostikom razlikovanju placente praevie od abrupcije posteljice. Krvarenje je jarko crvene boje, a krv koagulie.Obino ne ugroava vitalno ni trudnicu ni plod, mada, zavisno od koliine izgubljene krvi, moe doi do razvoja anemije i hemoraginog oka [4]. Pacijentkinju treba hospitalizovati, plasirati intravensku kanilu irokog promera i trebovati krv odgovarajue krvne grupe sa interreakcijom.U izvesnim sluajevima pacijentkinja moe biti u hipovolemiji tako da je neophodna nadoknada tenosti. Potrebno je primeniti elektronski fetalni monitoring. Kod jakog krvarenja i hemodinamski nestabilne pacijentkinje, bez obzira na gestacijsku starost, sprovodi se brza reanimacija, a zatim i hitan carski rez [4]. Vreme urgentnog carskog reza zavisi od individualnih okolnosti ali kad god je mogue elektivni carski rez treba odloiti do 38n.g. radi smanjenja neonatalnog morbiditeta, GPP [1]. Krvni derivat treba da bude lako dostupan u peripartalnom periodu. Koliina krvi sa interreakcijom zavisi od klinike slike svake pacijentkinje ponaosob i mogunosti slube transfuzije. Za pacijentkinje sa atipinim antitelima treba napraviti poseban plan sa slubom transfuzije.GPP Ako postoje mogunosti treba razmotriti primenu intraoperativnog spaavanja krvi u sluajevima visokog rizika od masivne hemoragije.Grade C Svaku enu koja ulazi u porodilite sa poznatom placentom praeviom mora da porodi najiskusniji akuer na dunosti.GPP Najiskusniji anesteziolog mora biti prisutan u porodilitu kada se poraa pacijentkinja sa placentom praeviom.Oni ine i ekipu za operaciju.GPP

-2-

PRIKAZ SLUAJA: Pacijentkinja D.T. 32.god., drugorotka, u 36. nedelji trudnoe, sa verifikovanom Placentom praeviom centralis, primljena je 20.05.2010. u KBC DR,,Dragia Miovi- Dedinje. U anamnezi negira alergije na lekove, operisala slepo crevo 1996 i cistu na desnom jajniku 1998, menstruacije redovne, na 28 dana, poroaja jedan-vaginalni 2008 god., redovno kontrolisala trudnou, raen Triple test, od IV meseca koristila Partusistem 8X1 i Verapamil 3X1 . Pacijentkinja je dola 20.05.2010.god. zbog zakazanog prijema na odeljenje Patologije trudnoe i u toku procedure primanja, naglo prokrvarila u toaletu. Pregled na prijemu: Spoljni polni organi i vagina umrljani krvlju, grli vrst, zatvoren, glava visoko, vodenjak postoji. Spoljanji pregled: Poloaj uzduni glavom, tonovi levo, ritmini, jasni, 140/min., kontrakcije slabe [3]. Pacijentkinja je, zbog urgentnosti stanja, direktno sa prijema, gde joj je plasirana intravenska kanila irokog promera i uspostavljen venski put i uzet uzorak krvi, primljena u porodilite u 08.20.h. ,,Obzirom da je utvreno da se radi o centralnoj placenti previji sa krvarenjem odlueno je da se trudnoa dovri operativno carskim rezom (7) U 11.00.h. uraena SC- Laparotomia suprapubica transv.sec.Dorfler. bez premedikacije. U toku sekcije, plodova voda zelena, posteljica defektna, ekstrahovana, uraena manuelna Revisio cavi uteri. Pacijentkinja se prevodi na odeljenje intenzivne nege [3]. Program zdravstvene nege: Po nalogu ordinirajueg lekara plasirana intravenska kanila, uspostavljen kontinuiran CTG nadzor, izvrena nadoknada tenosti i elektrolita, uzeti uzorci za trebovanje i nadoknadu krvi 2 jedinice, izvrena priprema za operaciju, primenjena ordinirana antibiotska terapija, kupiran bol, praeni i evidentirani vitalni parametari, sprovoene mere prevencije ginekoloke infekcije, vren nadzor nad abdominalnim rezom, asistencija pri skidanju konaca. Rezultat: SRANI TONOVI DISANJE BOJA KOE MIINI TONUS REFLEKSI 2 2 1 1 2 U 36. nedelji uspeno je dovrena visokorizina trudnoa. Roeno je ivo, zdravo, muko dete, 2930/51, apgar 8/9[3]. Pacijentkinja otputena IV postoperativni dan u dobrom optem stanju. Stanje pri otpustu: Uterus u dobroj involuciji, rana zarasta per primam, konac ex. [1].

Zakljuak: Placenta praevia je idealan primer kako i koliko redovni ginekoloki pregledi trudnica u okviru antenatalne zatite igraju ulogu i imaju vanost u nadziranju pravilnog toka trudnoe i porodjaja, odnosno, prepoznavanju potencijalnih izvora opasnosti za majku i dete. U savremenoj akuerskoj praksi posebna panja mora da se, pri obaveznim periodinim ultrazvunim pregledima, obrati na mesto usadjivanja posteljice. Na taj nacin e se izbei svaka mogunost da se, zbog toga, ugrozi zdravlje majke i ploda, na emu se u dobro organizovanoj zdravstvenoj slubi insistira [5].

LITERATURA REFERENCE:
1. Prim Dr Dragan Anti : ,, Placenta praevia,accreta, increta,percreta-vodi struni sastanak, 09.11.2011., power point prezentacija, elektronska baza podataka KBC "Dr Dragia Miovi Dedinje" 2. Gordana Grgi, Zlatan Fatui, Gordana Bogdanovi, Fahrija Skoki, PLACENTA PREVIJA I ISHOD PORODA, Gynaecol Perinatol 2004;13(2):8688, pdf. dostupno 07.2.2012. na: http://hrcak.srce.hr/file/23683Similar 3. Istorija bolesti, br. 1315/2010, KBC ,, Dr Dragia MioviDedinje, arhiva 4. Plea D.,Stanimirovi B., Stankovi A.,VasiljeviM. : Ginekologija i akuerstvo,Udbenik za studente medicine,Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu,Katedra za ginekologiju i akuerstvo, CIBID 2005 5. www.bebano.com/bb2/viewtopic.php?f=15&t=462 26.11.2012.

Slika br.1,izvor: http://touchofgracedoula.blogspot.com/2010/11/raw-placenta-encapsulation.html /07.02.2012. Slika br 2,izvor: http://www.babycenter.com/0_placenta-previa_830.bc/ 07.02.2012.

-3-

PRIKAZ SLUAJA CASE REPORT

DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012. UDK BROJ 616.36-089.843-06 ID BROJ: 190459404 PODACI O AUTORU:

Mirkovi Petar medicinski tehniar Kliniki centar Srbije Prva hirur hirurka klinika

SPECIFINOSTI ZDRAVSTVENE NEGE BOLESNIKA NAKON TRANSPLANTACIJE JETRE U JEDINICI INTENZIVNOG LEENJA SPECIFICS OF HEALTH CARE PATIENTS AFTER LIVER TRANSPLANTATION IN ICU

SAETAK Transplantacija jetre jedina je mogua metoda leenja zavrnog stadijuma bolesti jetre, tj stanja kod koga se pretpostavlja da bolesnik ne moe iveti due od jedne godine, a pri emu nijedna druga terapija osim transplantacije ne daje rezultate. Transplantacija jetre prihvaena je terapija akutne i hronine jetrene isuficijencije koja prua ansu za normalan ivot. Re je o vrlo sloenom postupku za ije je ostvarenje neophoda neophodan visok nivo ljudskih i tehnolokih faktora i predstavlja vrhunsko dostignue savremene medicine. Prva transplantacija jetre u svetu izvrena je u SAD 1967. godine, u Srbiji 1996. godine na IKVB Dedinje, na Prvoj hirurkoj klinici KCS 2008.godine.U rad e biti prikazan radu sluaj postoperativnog perioda nakon transplantacije jetre kod 34 godinje pacijentkinje obolele od Wilsonove bolesti. Osnovni ciljevi postoperativnog leenja: odravanje hemodinamske stabilnosti, nega respiratornog sistema, stabilizacija funkcija transplantirane jetre, borba protiv acija infekcije, nutritivna podrka, nega operativne rane, rehabilitacija. Dobra postoperativna zdravstvena nega vana je koliko i sam hirurki zahvat, medicinska sestra tehniar intenzivne nege kao deo tima i ima vano mesto u postoperativnom periodu. Usavravanje hirurkih metoda, razvoj imunosupresivne terapije, prevencija moguih komplikacija, zajedno sa odgovarajuom zdravstvenom negom predstavljaju kljune faktore za poboljanje rezultata, ime se preivljavanje od pet godina danas povealo na 80 %. Kljune rei: transplantacija jetre, postoperativni period, intenzivna nega

ABSTRACT Liver transplantation is the only possible method of treatment for end stage of liver disease, or condition in which it is assumed that the patient may live longer than one year, and where no other therapy than transplantation is not working. Liver transplantation is acceptedtherapy of acute and chroic hepatic insufficiency, which provides a chance for a normal life. This is a very complex procedure for therealization which required a high level of human and technological factors and is the superior achievement of of modern medicine. The first liver transplant in the world was made in the USA 1967. year, in Serbia 1996th at ICVD "Dedinje", Belgrade, and at First surgical clinic of Clinical Center of Serbia in 2008th. In this article will be presented a case of postoperative period after liver transplantation of 34year old female patient who suffered from Wilson's disease. The main goals of postoperative treatment are: maintaining haemodynamicstability, respiratory care, the stabilization of function of transplanted liver, fighting against infections, nutritional support, woud care, rehabilitation. Good post post-operative medical care is important as the surgical procedure, the ICU Nurse, as part of the team, has an important role in the postoperative period. Improvement of surgical techniques, the development of immune suppressive therapy,prevention ofpossible complications, together with the appropriate health care are key factors for improving the results, thus thesurviving in first five years icreased today to 80%. Key words: liver transplantation, postoperative treatment, health care.

UVOD Jetra ( lat.hepar) predstavlja jedan od, za ivot, vanijih organa. Ona je mekan, smeecrven, najvei trbuni organ smeten sa desne strane, neposredno ispod dijafragme. Obino je teka izmeu 1.200 1.600 grama, i sastoji se iz dva renja (levog i desnog). Poseduje dvostruki krvni sistem, portalnim krvotokom kroz venu porte ulazi oko 80 % krvi, a oko 20% kroz arteriju hepatiku. Arterijom hepatikom u jetru dolaze hrana i kiseonik, dok portalnim krvotokom uglavnom dolaze hranjive materije za procese metabolizma. Jetra se naziva centralnom laboratorijom, jer se u njoj odvija veliki deo metabolizma ugljenih hidrata, masti, proteina i drugih materija. Transplantacija jetre prihvaena je terapija akutne i hronine jetrene isuficijencije koja prua ansu za normalan ivot. Re je o vrlo sloenom postupku za ije je ostvarenje neophodan visok nivo ljudskih i tehnolokih faktora i predstavlja vrhunsko dostignue savremene medicine. Transplantacija jetre je kod ciroze i komplikacija portalne hipertenzije esto jedina nada. Prvu uspenu transplantaciju jetre uradio je Thomas Starzel 1967. godine u SAD, a u Evropi 1968. godine Roy Calne. Do ekspanzije transplantacije dolo je tek od 80-tih godina kada je pojednostavljeno uvanje organa, uvedena nova hirurka metoda i osavremenjena imunosupresivna terapija. U Francuskoj su 1993. godine precizno definisane indikacije i kontrindikacije za transplantaciju jetre. Glavne indikacije za transplantaciju jetre su: zavrni stadijum hroninog oboljenja jetre (holestatsko, hepatocelularno, vaskularno oboljenje), fulminantna insuficijencija jetre (virusni hepatitis, toksini, Wilsonova bolest), nasledne metabolike abnormalnosti (primarna hiperoxaluria tip l, familijarna hiperholesterolemija), malignitet jetre (primarni karcinom jetre), trauma jetre, otkazivanje transplantirane jetre. Apsolutne kontraindikacije za transplantaciju jetre su: kardiopulmonalna insuficijencija, diseminovana aktivna infekcija, uroeni imuni deficit ili steena imunodeficijencija i HIV infekcija, diseminovani malignitet, aktivni alkoholizam i ekstrahepatine manifestacije alkoholnog oteenja (CNS oteenja), teko psihijatrijsko oboljenje refraktarno na terapiju, ireverzibilno oteenje mozga i modani edem. KOMPLIKACIJE TRANSPLANTACIJE JETRE: *Hirurke komplikacije : postoperativno krvarenje, vaskularne komplikacije (tromboza krvnih sudova), bilijarne komplikacije (opstrukcije i stenoza unih puteva). *Odbacivanje presaene jetre : rano (prvih sati ili dana), akutno (7 14 dana), hronino (do 6 meseci nakon transplantacije). *Infekcija : u prvim danima ee su bakterijske infekcije, a nakon tri meseca vee je mogunost virusnih infekcija. Generalno se moe rei da zbog imunosupresivne terapije i slabijeg imuniteta posto ji vea sklonost infekcijama pogotovu u prvoj godini. *Komplikacije na ostalim sistemima organa : respiratorne, renalne, kardiovaskularne, hematoloke, neuroloke komplikacije. IMUNOSUPRESIVNA TERAPIJA Nakon transplantacije jetre sprovodi se imunosupresivna terapija , kojom se spreava odbacivanje transplantirane jetre, i ima veoma znaajnu ulogu u uspehu same transplantacije. Bolesnici koji je primaju zbog oslabljenog imuniteta esto su skloni raznim infekcijama, koje treba na vreme i energino leiti. U poetnoj fazi leenja, imunosupresivni lekovi vrlo se retko propisuju kao monoterapija, obino se daju kombinacije 2 ili 3 leka. Takoe, poznato je da primena imunosupresivne terapije ima usko polje eljenog terapijskog dejstva, a irok spektar toksinosti i neeljenih efekata, pa se mora redovno kontrolisati nivo leka u krvi, kako bi se pronale individualne doze, a samim tim i smanjile nuspojave. KONTROLA INFEKCIJE Postupci suzbijanja infekcije usmereni su na izolaciju bolesnika, strogo aseptian rad i redovne mikrobioloke kontrole. Bolesnik se nalazi u delu intenzivne nege odvojenom od ostalih bolesnika, ulazak u prostoriju je strogo ogranien uz obaveznu upotrebu sterilnih manitla i uniformi, kapa, kaljaa i maski. U radu sa bolesnikom neophodno je noenje sterilnih rukavica i zamena istih pri svakom novom kontaktu sa bolesnikom. Obavezna je redovna kontrola briseva i uvid u mikrobioloki status bolesnika, radi adekvatne i pravovremene zamene antibiotske terapije. Hrana koja se daje bolesniku mora proi detaljnu termiku obradu i pripremu. POSTOPERATIVNI PERIOD Postoperativni tok bolesnika sa transplantiranom jetrom moe da varira od nekomplikovanog, do krajnje sloenog. To zavisi od preoperativnog stanja bolesnika, intraoperativnog toka i funkcije transplantata. Osnovni ciljevi postoperativnog leenja su: odravanje hemodinamske stabilnosti, nega respiratornog sistema, odravanje bubrene funkcije, borba protiv infekcije, stabilizacija funkcija transplantirane jetre, spreavanje odbacivanje organa, nutritivna podrka, nega operativne rane, rehabilitacija. Aktivnosti medicinske sestre - tehniara tokom boravka pacijenta u jedinici intenzivnog leenja : kontinuiran monitoring hemodinamikih parametara, praenje stanja svesti, boje koe, toaleta traheobronhijalnog puta, kontrola drenae, primena propisane terapije, uzorkovanje laboratorijskog i mikrobiolokog materijala, davanje krvi i krvnih derivata, bilans unosa i gubitka tenosti, uee u dijagnostikim procedurama, terapija bola, redovno previjanje operativne rane, opta nega bolesnika, prevencija dekubitusa, uee u fizikalnoj rehabilitaciji, ishrana bolesnika, zdravstveno vaspitni rad sa bolesnikom.

PRIKAZ SLUAJA Pacijentkinja (34 godine), na spisku za transplantaciju, leena od Mb. Wilson poslednjih 9 godina. Operacija je trajala 11 sati (sa uvodom u anesteziju ). Nakon izvrenog operativnog zahvata transplantacije jetre bolesnica je prebaena u sobu za intenzivno leenje - izuzetna nega i posebni (sterilni) uslovi, i stavljena na aparat za mehaniku ventilaciju, neinvazivni (EKG, puls, respiracija, periferna saturaca, TA, temperatura) i invazivni monitoring arterijskim termodilucionim kateterom - PiCCO, zagrejana, nastavljena imunosupresivna terapija zapoeta intraoperativno, AB terapija, na infuzione pumpe rastvori Ringer, Glucose 5%, Hetasorb 6%, na pric pumpe Morfin, Propofol, CaCl2 i KCl. Tokom nultog dana, u zavisnosti od dobijenih rezultata, dato je 3 doze Albumin-a, 3 doze AT3, usled pada hemoglobina i neto tamnijeg oskudnog sadraja na drenove aplikovana 1 amp. Emosinta i 1 amp. Azeptila, dato 5 doza krvi, 4 doze SSPl, 6 doza trombocita (koristei grejae krvi za brzu nadoknadu). Voen je satni bilans unosa i gubitka tenosti, laboratorijske analize raene na 4 sata, gasne analize na 2 sata. Prvog dana pacijentkinja je odvojena od aparata za mehaniku ventilaciju, nakon etri sata ekstubirana i nastavljena oksigenoterapija putem kiseonike maske. Nastavljena infuziona, antibiotska i elektrolitna terapija. Usled nie vrednosti dat je jedan pul trombocita. Imunosupresivna terapija : Sandimun, Metilprednizolan, ATG. Laboratorijske analize vaene na 8 sati, raeni satni bilansi. Pacijentkinji uraen ultrazvuni pregled abdomena. Drugog postpoerativnog dana pacijentkinji je izvaen rektalni dren i nazogastrina sukcija, dato 200ml vode i aja peros. Terapija nastavljena uz odreene korekcije prema dobijenim rezultatima. Laboratorijske analize uzimane dva puta,voena satna diureza i satni bilansi, zapoete vebe disanja. Treeg dana po operaciji izvaena je arterijska linija, usled pojave oralne infekcije uvedene Nistatin kapi, imunosupresivna terapija korigovana, peros pacijentkinja zapoela kompletnu ishranu. Fizikalna terapija ustajanje i etnja oko kreveta. etvrtog postoperativnog dana nastavak korigovane terapije, izvaen desni gornji dren, petog dana izvaen CVK, terapija preko periferne venske linije, nastavljena aktivna fizikalna rehabilitacija. Laboratorijske analize uzimane jednom dnevno, po potrebi uzimani uzorci za mikrobioloke analize. estog i sedmog dana pacijentkinja je bila febrilna zamenjen antibiotik (Tazocin 3x4,5mg), zbog pojave veeg broja oralnih afti uveden Aciklovir, izvaen desni donji dren. U zavisnosti od vrednosti ciklosporina svakodnevno su bile korigovane doze imunosupresiva. Trinestog dana skinuti konci, ponovljen kontrolni ultrazvuni pregled abdomena. Od trinaestog do petnaestog dana pacijentkinja imala tene stolice, korigovana ishrana, dato tbl. Loperamid 2x1. Od etrnaestog dana zbog stalnog pada leukocita i konstantno poveane vrednosti ciklosporina, uveden Neoral. Sedamnestog postoperativnog dana u dobrom optem stanju, urednih laboratorijskih nalaza i normalnih vrednosti vitalnih parametara pacijentkinja je prevedena na odeljenje opte nege. Do otpusta iz bolnice sa pacijentkinjom je sprovoen zdravstveno vaspitni rad radi to uspenijeg nastavka kunog leenja i rehabilitacije, kao i nastavka svakodnevnih ivotnih aktivnosti. ZAKLJUAK Od prve transplantacije jetre prolo je blizu 50 godina i u tom periodu je sama transplantacija od eksperimentalnog postala standardni postupak u leenju zavrnih stadijuma bolesti jetre. Postoperativno leenje bolesnika sa transplantiranom jetrom dosta je uznapredovalo poslednjih godina, to je doprinelo veem preivljavanju. I pored moguih komplikacija nakon transplantacije jetre, ona je, svakako, terapijsko reenje za mnoge bolesnike. Razlog njene male primene u praksi predstavlja ogranieni broj donora. Dobra postoperativna nega i leenje kod bolesnika, kojima je uraena transplantacija jetre, podrazumeva dobru obuenost medicinskog tima. Usavravanjem hirurkih tehnika, razvojem imunosupresivne terapije, prevencijom komplikacija, sprovoenjem specifine zdravstvene nege, edukacijom i usavravanjem medicinskog ooblja, poveava se period preivljavanja i poboljava kvalitet ivota. LITERATURA - REFERENCE
1. Bilbao I, Armadans L, Lazaro JL, Hidalgo E, Castells L, Margarit C. Predictive factors for early mortality following liver transplantation. Clin Transplant 2003 2. Maluf DG, Stravitz RT, Cotterell AH, Posner MP, Nakatsuka M, Sterling RK, et al. Adult living donor versus deceased donor liver transplantation: A 6-year single center experience. Am J Transplant 2005 3. Gruttadauria S, Vasta F, Mandal L, Cintorino D, Piazza T, Spada M, et al. Basiliximab in a triple-drug regimen with tacrolimus and steroids in liver transplantation. Transplant Proc 2005 4. Demetrius J, Batts KP, Dhillon AP, Ferrell L, Fung J, Geller SA, et al. Banff schema for grading liver allograft rejection: An international consensus document. Hepatology 1997 5. Update of the International Banff Schema for Liver allograft Rejection: Working recommendations for histopathological staging and reporting of chronic rejection. Hepatology 2000 6. Mor E, Skerrett D, Manzarbeitia C, Sheiner PA, Schwartz ME, Emre S, et al. Successful use of an enhanced immunosuppressive protocol with plasmapheresis for ABO-incompatible mismatched grafts. Transplantation 1995 7. Pastacaldi S, Teixeira R, Montalto P, Rolles K, Burroughs AK. Hepatic artery thrombosis after orthotopic liver transplantation: A review of nonsurgical causes. Liver Transpl 2001 8. Marujo WC, Langnas AN, Wood RP, Stratta RJ, Li S, Shaw BW Jr. Vascular complications after orthotopic liver transplantation. Am J Surg 1991 9. Nakamura T, Tanaka K, Kiuchi T, Kasahara M, Oike F, Ueda M, et al. Anatomical variations and surgical strategies in right lobe living donor liver transplantation: Lessons from 120 cases. Transplantation 2002 10. Sugawara Y, Makuuchi M, Kaneko J, Ohkubo T, Matsui Y, Imamura H, et al. Living-donor liver transplantation in adults: Tokyo Univerity experience. J Hepatobiliary Pancreat Surg 2003 11. Thuluvath PJ, Atassi T, Lee J. An endoscopic approach to biliary complications following orthotopic liver transplantation. Liver Int 2003 12. Sampathkumar P, Lerman A, Kim BY, Narr BJ, Poterucha JJ, Torsher LC, et al. Post-liver transplantation myocardial dysfunction. Liver Transplant Surg 1998
13. Donovan CL, Marcovitz PA, Punch JD, Bach DS, Brown KA, Lucey MR, et al. Two-dimensional and dobutamine stress echocardiography in the preoperative assessment of patients with end-stage liver disease prior to orthotopic liver transplantation. Transplantation 1996

AKTUELNI PROBLEM ACTUAL PROBLEM

DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012. UDK BROJ 614.253(497.11) ID BROJ: 190459916 PODACI O AUTORU:

BAI NEVENKA, Opta bolnica "Sveti Luka" Smederevo

PARTNERSKI ODNOSI PACIJENATA I MEDICINSKIH SESTARA U SRBIJI PARTNERSHIP RELATION BETWEEN PATIENTS AND NURSES IN SERBIA

SAETAK Ovaj rad obuhvata tumaenje partnerskog odnosa pacijenata i medicinskih sestara i prikazuje trenutno stanje u Srbiji. Partnerski odnos u zdravstvu podrazumeva prihvatanje i zatitu ljudskih prava svakog oveka (pacijenta i medicinskih sestara). Zakon o zdravstvenoj zatiti regulie ljudska prava u oblasti avstvenoj zdravstva, a samim tim obaveze i prava pacijenata i zdravstvenih radnika. U sluaju da su naruena prava pacijenata sve zdravstvene ustanove imaju zatitinika pacijentovih prava kome se mogu obratiti. Da bi od pacijenta napravili partnera u struci, moramo mu omoguiti da aktivno uestvuje u svom leenju, a ne da bude objekat. Meutim to je teko ostvariti, jer sprovedeno istraivanje u ovom radu je pokazalo da pacijent,i a i zdravstveni radnici, ne pozna svoja prava poznaju i obaveze regulisane zakonom. Njihov odnos je solidan, ali daleko od partnerskog. Pacijenti imaju pozitivan stav prema profesiji medicinskih sestara, nekad su nezadovoljni ali razumeju teinu posla. U svim zdravstvenim ustanovama treba omoguiti pacijentima i medicinskim sestrama uvid u moguiti Zakon o zdravstvenoj zatiti, jer ga veina ne poznaje. Pacijentima omoguiti da iznesu svoj stav o bolesti i leenju tako to e pri izlasku iz bolnice popuniti listu evaluacije a medicinske sestre treba da se kontinuirano edukuju iz oblasti komunikacije kao i da im se omogui primena nauenog. Kljune rei: Pacijent, medicinska sestra, partnerstvo, prava, dunost.

ABSTRACT The article includes interpretation of the partnership between patients and Nurses, and shows the current situation in Serbia. Partnership in health care system involves the acceptance and protection of human rights of every person (patients and Nurses). H Health care Law regulates human rights in health care system, and therefore the obligations and rights of patients and heath care professionals. In case those patients rights are impaired, all health care institutions have a protector of patients rights which can be contacted. In hich order to make the patient a partner in profession, we must allow him to participate actively in his/her treatment and not to let patient to be just an object. However, it is difficult to achieve this because the researches conducted in this study showed that the ed patients, and heath care workers, do not know their rights ad duties provided by law. Their relationship is solid, but far from the partnership. Patients have a positive attitude toward nursing profession, sometimes are unsatisfied but they understand the gravity of this atisfied profession. In health care institutions should be provided the access to the Heath care law for patients and Nurses, because the majority is not familiar with it. Allow patients to express their opinion abou illness about and treatment when they living the hospital through evaluation list and Nurses need to be continuously educated in the field of communication and to enable them to use what they have learn about. Key words: patient, Nurse, partnership, rights, du duties.

Ovaj rad e obuhvatiti tumaenje i znaenje partnerskog odnosa, izmeu pacijenta i medicinskih sestara u zdravstvu i prikazati trenutno stanje u Srbiji. Partnerski odnos u zdravstvu podrazumeva prihvatanje i zatitu ljudskih prava svakog oveka (pacijenata i medicinskih sestara). Medicinske sestre pruaju zdrastvene usluge, a pacijenti su korisnici zdrastvenih usluga. Zajedniki cij im je da se to pre utvrdi zdrastveno stanje pacijenta i zapone sa leenjem. Stoga, moraju da postoje partnerski odnosi, gde pacijent aktivno uestvuje u svom leenju, t.j. on postaje deo zdravstvenog tima. Uz potovanje zakonskih propisa zdravstvenih radnika (medicinskih sestara, lekara) i pacijenata, a uz obostrano razumevanje, razvijaju se ti partnerski odnosi. Zakon o zdravstvenoj zaiti (ZZZ) regulie ljudska prava u oblasti jaju zdravstva, a samim tim prava i obaveze pacijenata i zdravstvenih radnika. Prava pacijenata iz ZZZ se odnose na: privatnost i poverljivost informacija, uvid u medicinsku dokumentaciju, samodluivanje, na naknadu tete, slobodan izbor o odluci u naunom istraivanju ili npr. izbor lekara, pravo na prigovor (zatitnik pacijentovih prava). Ko je zatitnik pacijentovih prava i kakve su njegove kompentencije? Zatitnik pacijentovih prava je pravnik koga odreuje direktor zdrastvene ustanove1.On obavetava zaposlenog da je tnik protiv njega podneta prijava (pismena ili usmena). Preduzima mere da se ispita da li su prava pacijenta povreena. Nema ovlaena da preduzme bilo kakve mere protiv zaposlenog. Obavetava direktora o podnetim prijavama, a on preduzima dalje mere. Ako je potrebno, direktor dalje prosleuje zahtev Ministarstvu ili Republikom zavodu za zdrastveno osiguranje. Dunosti pacijenta iz ZZZ - korelat svakom pravu je dunost. Pacijenti pored prava moraju da znaju i svoje obaveze. svakom Potrebno je da poseduju urednu medicinsku dokumentaciju, da aktivno uestvuju u zdravstvenoj zatiti u ouvanju i unapreenju zdravlja, da daju tane podatke o zdrastvenom problemu, da sarauju i slede uputstva zdrastvenog problemu, radnika za propisane mere leenja, da ne remete pravila zdrastvene ustanove, da potuju imovinu, zdrastvene radnike i druge pacijente, da prihvate mogue posledice u sluaju nepridravanja uputstava. Ministarstvo zdravlja bi pored plakata OVO SU VAA PRAVA u zdravstvenim ustanovama trebalo da postavi i placate OVO SU VAE OBAVEZE

KAKO OD PACIJENTA NAPRAVITI PARTNERA U STRUCI? Pacijent ima bolest koje eli da se oslobodi, eli da ozdravi. Medicinske sestre ga podstiu da aktivno uestvuje u svom leenju, da sarauje, a ne da bude objekat. Ako medicinske sestre probleme pacijenata gledaju njihovim oima, lake e ostvariti kontakt, bolju komunikaciju sa pacijentom. Komunikacija je dvosmerni proces, tako da sv moraju svi da uloe napore da ne doe do nesporazuma. Pacijenti moraju jasno da iznesu svoje stavove o bolesti i leenju da bi ih sestre razumele, a sa druge strane one moraju da omogue jasan protok informacija ka pacijentu. Ako pacijent nije razumeo informaciju ona je neizreena. Da bi ostvarili partnerski odnos pacijent mora aktivno da uestvuje u svom aciju leenju, t.j. da bude deo zdravstvenog tima.

Dugo je voena polemika o ispravnosti ove odluke, jer ako je u pitanju pravnik koji zastupa zdravstvenu ustanovu, kakve su anse pacijenta da on bude objektivan.
1

Uz potovanje zakonskih propisa zdravstvenih radnika (medicinskih sestara, lekara) i pacijenata, a uz obostran obostrano razumevanje razvijaju se partnerski odnosi.

: CILJ RADA: Utvrditi da li u Srbiji postoje partnerski odnosi u zdravstvu i kojoj meri su razvijeni. METODE RADA: etvorosruko istraivanje u Srbiji - analizirani su dobijeni podaci od zatitnika pacijentovi prava iz : pacijentovih etiri Klinika centra u Srbiji i tri regionalne ustanove Podunavskog okruga, iz udruenja graana RE RE-AKCIJA, sprovedene su ankete u ZC Sveti Luka u Smederevu, koriena su miljenja pacijenata i medicinskih sestara sa dostupnih internet foruma. REZULATI ISTRAIVANJA: Zatitinik pacijentovih prava iz KC Beograd je izneo sledee podatke. U 2007. godini podneta su 42 prigovora, a za prvih est meseci 2008. godine 22 prigovora. Prigovori su se odnosili najee na zdravstvo preko veze, neljubaznost osoblja, visinu participacije za operativne zahvate, na listu ekanja za pregled. Dalje, zatitnik prava ubaznost pacijenata donosi zakljuak da su pacijenti esto agresivni prema zatitnicima i da se zdrastveni radnici esto obraaju radi sopstvene zatite. Zatitnik pacijentovih prava iz KC Ni je izneo sledee podatke. U 2007. godini podnet 51 prigovor, a za prvih est meseci 2008. godine 30 prigovora. Prigovori su se odnosili najee na zakazivanje operativnih zahvata, prigovor na vreme vrenja pregleda, protekcije kod davanja saveta za dalje leenje u drugoj zdravstvenoj ustanovi, refundaciju da, naplaene usluge. Zatitnik pacijentovih prava iz KC Kragujevac je izneo sledee podatke. U 2007. godini podneto 24 prigovora, a za prvih est meseci 2008. godine 13 prigovora. Oni su se odnosili na probleme pri dobijanju uputa za dalje leenje na ne VMA u Beogradu, na listu ekanja za fizikalni tretman. Dalje zakljuuje da se pacijentima ponekad poputa zbog smirivanja situacije iako nisu u pravu, kao i da pri telefonskom javljanju pacijenti esto ne ele da se predstave. telefonskom Zatitnik pacijentovih prava iz KC Novi Sad nije eleo da iznese podatke (smatra da te podatke sme samo da dostavi svom direktoru i Ministarstvu). Zatitnik pacijentovih prava iz DZ Velika Plana je izneo sledee podatke. U 2007. godini podneto je 13 prigovora, a za prvih est meseci 2008. godine 9 prigovora. Oni su se odnosili na nedolino ponaanje zdravstvenih radnika, ponaanje vozaa prilikom transporta, naplatu zdravstvenih usluga, kvalitet zdravstvenih usluga. albe su esto kvalitet neopravdane, jer nije povreeno ni jedno pravo pacijenata. Zatitnik pacijentovih prava iz ZC Sveti Luka Smederevo je izneo sledee podatke. U 2007. godini podneto 8 prigovora, a za prvih est meseci 2008. godine 5 prigovora. Oni su se odnosili na urgentnu i hitnu slubu, uskraeno pravo na informaciju, dugo ekanje na pregled. Pritube nastale loom komunikacijom reavaju se na licu mesta. kanje Zatitnik pacijentovih prava iz bolnice Stefan Visoki Smederevska Palanka, nije eleo da iznese podatke jer za to nema dozvolu direktora .

Sledei podaci su dobijeni kontaktom sa predsednicom RE-AKCIJE, Jasminom Lechleinter, (Udruenje graana za zatitu prava pacijenata). Osnovano je sa ciljem da javnost uestvuje u razvoju politike zdrastvene zatite. Sarauju sa Ministarstvom zdravlja, zdravstvenim komorama i udruenjima u zdravstvu. Prisutni su u medijima. Cilj im je poboljanje kvaliteta usluga za korisnike zdravstvene zatite. Gospoa Lechleinter je iznela sledee podatke. U toku 2007 godine imali su 1486 telefonska poziva, linih razgovora je bilo 435, a pismeno im se obratilo 158 pacijenata za pomo u zatiti svojih prava. Posebno se naglaava da se ni jedna prituba nije odnosila na medicinske sestre. Sledee istraivanje je sprovedeno anketiranjem 100 pacijenata na bolnikom leenju u ZC Sveti Luka u Smederevu. Anketu su sprovele medicinske sestre Slube za anesteziju i reanimaciju o odnosima pacijent-medicinska sestra. Evo rezultata do kojih se dolo anketiranjem. Da li u zdravstvenu ustanovu dolazite sa urednom dokumentacijom (overena zdrastvena knjiica, uredno popunjen uput, prethodni izvetaj lekara)? Rezultati: 79 dolaze na pregled sa urednom dokumentacijom, 6 nemaju sreeno osiguranje (povremeno neosigurana knjiica), 15 nemaju naviku da uvaju staru dokumentaciju. U kojoj meri sledite uputstva medicinskih sestara u vezi Vae bolesti (uzimanje terapije, redovne kontrole, dijete, mirovanje)? Rezultati: 26 pacijenata se 100% pridrava dobijenih uputstava o leenju, 38 pacijenata se 80% pridrava, 26 pacijenata se 50% pridrava, 6 pacijenta se svega 20% pridrava, a 4 pacijenta se ne pridrava nikakvih upustva za leenje. 3) Da li Vi i Vaa porodica potujete pravila kunog reda zdravstvene ustanove (vreme pregleda, posete)? Rezultati: 48 je izjavilo da potuju pravila kunog reda zdravstvene ustanove, 15 je izjavilo da ne potuju pravila, a 37 je izjavilo da povremeno kre pravila (najee ne potuju vreme posete). 4) Da li ste upoznati da osim hitnog sluaja, zbog nepridravanja napred navedenog medicinska sestra ima pravo da Vam uskrati pruanje usluge? Rezultati: 54 je upoznato, 32 misli da uvek treba da dobije uslugu iako nije hitan sluaj, a 14 misli da treba da dobije uslugu a dokumentaciju naknadno da dostavi. 5) Da li bi u sluaju spreenosti obavestili medicinsku sestru da neete doi na pregled? Rezultati: 51 pacijent bi obavestio medicinsku sestru da ne moe da dodje na pregled, 31 pacijent ne bi obavestio o svom nedolasku, a 18 pacijenta se izjasnilo da se nekad jave, a nekad zaborave. 6) Da li ste nekad u toku leenja traili promenu medicinske sestre koja je zaduena za Vau negu? Rezultati: 5 pacijenata je trailo promenu medicinske sestre (ele da im inekciju da sestra na koju su navikli, promenu katetera ele da uradi ista sestra), 95 pacijenata nije nikad trailo promenu medicinske seste (smatraju da na to nemaju pravo, zadovoljni su medicinskim sestrama). 7) Da li mislite da naa ustanova potuje Vaa prava na slobodan izbor u nainu leenja, izboru lekara? Rezultati: 44 misli da se potuju njihova prava, 8 misli da se njihova prava ne potuju (moraju da se lee gde ive a ne gde bi oni eleli), a 56 misli da se delimino potuju njihova prava (imaju prava na slobodan izbor lekara u optoj medicini, ali u bolnici vas obino lei lekar koji vas primi). 8) Da li ste nekad javno pohvalili medicinsku sestru? Rezultati: 28 pacijenata je javno pohvalilo medicinsku sestru (naelniku, glavnoj sestri, knjiga utisaka), 72 pacijenta nije nikad pohvalilo medicinsku sestru (hteli su ali nisu, dobre su ali to je njihov posao). 9) Da li medicinske sestre potuju Vae pravo na uvid u medicinsku dokumentaciju? Rezultati: 63 sestre im u skladu sa svojim kompentencijama pokazuju medicinsku dokumentaciju, 17 misli da im medicinske sestre uskrauju to pravo pod izgovorom da im zabranjuje lekar, a 20 misli da medicinske sestre po svojim kriterijumima odluuju da li e im pokazati dokumentaciju. 10) Da li se potuje vae pravo na poverljivost i uvanje profesionalne tajne? Rezultati: 67 misli da medicinske sestre uvaju profesionalnu tajnu, 23 misli da medicinske sestre uopte ne uvaju profesionalnu tajnu, a 10 misli da sestre ne iznose podatke van bolnice ali da se u njoj pria o svim bolesnicima javno. 11) Da li mislite da vam medicinske sestre pruaju dovoljno informacija o Vaoj bolesti? Rezultati: 64 je izjavilo da se medicinske sestre stvarno trude da im objasne to vie, 9 je izjavilo da im medicinske sestre ne pruaju dovoljno informacija, a 27 je izjavilo da im odgovaraju samo na neka pitanja i upuuju ih dalje na doktora. 12) Da li ste se nekad alili na medicinsku sestru? Rezultati: 4 se alilo na medicinsku sestru kod naelnika (izbaeni iz posete kad je vreme poseta isteklo, obraa mi se sa ti, grube su, samilost kod njh ne postoji, izgrdile su me kad sam puio u kupatilu...), 96 se nikad nije alilo na medicinsku sestru (ponekad se naljute, ali smatraju da rade teak posao i rade ga kako moraju). 13) Da li ste upoznati sa Vaim pravom na prigovor (zatitnik pacijentovih prava)? Rezultati: 68 je odgovorilo da je upoznato sa pravom na prigovor, znaju da sve zdrastvene ustanove imaju zatitnike pacijentovih prava i misle da bi ih u sluaju potrebe zatitio, a 32 nije znalo da ima pravo na prigovor i ne znaju ko je zatitnik pacijentovih prava. 2) 1)

14) U sluaju nezadovoljstva kome biste se alili? Rezultati: medijima 8, ministarstvu 10, direktoru 12, naelniku 24, glavnoj medicinskoj sestri 29, zatitniku pacijentovih prava 17. U anketi je uestvovalo 48 mukaraca i 52 ene do 40godina 10 do 50godina 17 do 60godina 42 preko 60godina 31 nedovrena osnovna kola osnovno obrazovanje srednja struna sprema visoka struna sprema 4 28 52 16

ANALIZA ANKETE Pacijenti ne poznaju dovoljno svoja prava i obaveze. Nemaju jasan stav o svom zdravlju i kako ga negovati. Misle da je ouvanje zdravlja briga zdravstvenih radnika a ne njihova. Svoje primedbe ne bi iznosili jer misle da bi se odrazilo na njihovo leenje. Nakon obraene ankete moe se zakljuiti da pacijenti imaju pozitivan stav prema profesiji medicinske sestre. I pored onih koji se na medicinske sestre ale ili ih hvale, veina svoje miljenje uva za sebe. ta nam pacijenti zameraju, a ta mi njima saznali smo sa dostupnih intrnet foruma: Pacijenti se ale na ekanje da im se neko obrati, na nae prie da nam je mala plata, da smo neljubazne kad nas pitaju za neku informaciju. Na rad je po njima suvie ablonski, da su uslovi negde bolji a negde gori, ali svuda se eka. Plate dobijamo bez obzira koliko radimo, prizivaju empatiju i trae samilost. Poseban akcenat je da u zdravstvu postoji previe politike. Nasuprut njihovom miljenju nae koleginice smatraju da pacijenti dolaze u zdravstvene ustanove s predrasudama da smo neljubazne. Humane smo samo ako je zadovoljen njihov lini interes.uveni osmeh na licu medicinske sestre ne sme da postoji uvek jer esto se saoptavaju vrlo neprijatne stvari. Smatraju da smo gorde jer smo uzdrane na bezobrazne provokacije.Nae uniforme im se ine provokativne. Pacijenti esto sebi uzimaju za pravo da komentariu nau strunost iako su iz drrugih profesija. ZAKLJUAK U Srbiji vladaju solidni odnosi izmeu pacijenata i medicinskih sestara, ali se to ne moe nazvati partnerskim odnosom. Pacijenti su retko deo zdravstvenog tima jer ni oni ni zdravstveni radnici ne poznaju dovoljno prava i obaveze iz Zakona o zdravstvenoj zatiti. TO SE MOE PROMENITI Zdrastveni radnici u slubama treba da imaju deo Zakona o zdravstvenoj zatiti koji se odnosi na prava i obaveze (pacijenata i zdrastvenih radnika). U zdrastvenim ustanovama pored prava pacijenata istaknuti i njihove obaveze. Pacijenti moraju biti upoznati sa pravima zdravstvenih radnika. Omoguiti pacijentima da iznesu stav o svom leenju, tako to e pri izlasku iz bolnice popuniti listu evaluacije. Medicinske sestre moraju kontinuirano da se edukuju iz oblasti komunikacija.

LITERATURA REFERENCE:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 1.Zakon o zdravstvenoj zatiti ("Sl. glasnik RS", br. 107/2005)Na snazi od: 12/10/2005 tifani, Mirko, Dobi Babi Renata, godina 2000., Prava pacijenata ili: tko e ivjeti, a tko umrijeti?, Adami, Rijeka Evropska povelja o zatiti prava pacijenata, doneta 2002., Rim, usvojena iste godine u Briselu Univerzalna deklaracija UN o ljudskim pravima prihvaenoj na generalnoj skuptini 1948. 5.Kalianin, P .(199): Medicinska etika i medicinsko pravo, Institut za mentalno zdravlje, Beograd 6. Ministarstvo zdravlja Srbije - Broura Imate pravo. 20.09.2007. Ministarstvo zdravlja Srbije - Broura Prigovor 2007. Dr Jagoda Jorga, Reforme bez strategije, intervju objavljen u asopisu VREME, br.876,18 oktobar 2007 tifani, Mirko, 1995., Ljudska prava u medicini, Medicinski fakultet Rijeka, Rijeka . Sonja Biserko, Helsinki odbor za ljudska prava u Srbij, LJudi na drutvenoj margini, Ljudska prava u psihijatrijskim bolnicama (septembar 2006 mart 2007), Beograd 11. http://www1.serbiancafe.com/lat/diskusije/,http://www.doktor.rs/forum/kvalitet-usluga/,

ISTORIJAT MEDICINE I ZDRAVSTVENE NEGE HISTORY OF MEDICINE AND HEALTH CARE

DATUM PRIJEMA: 25.12.2011. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012. . UDK BROJ 614.253.5(497.11)(091) ; 618.2 618.2-083(497.11)(091) ID BROJ: 190460428 PODACI O AUTORU: LANA STRAJNI, diplomirani organizator zdravstvene nege , Opta bolnica Vrbas

KRATAK ISTORIJAT RAZVOJA BABIKE SLUBE NA PROSTORIMA SRBIJE BRIEF HISTORY OF DEVELOPMENT OF MIDEWIFERY SERVICE AT SERBIA

SAETAK Autor hronoloki iznosi istorijat razvoja babike slube na prostorima Srbije sa osvrtom na vreme otvaranja kola za babice i u regionu. Prvi podaci o postojanju babica datiraju iz perioda antike. Za vreme austrijske vladavine spominju se 23 babice u Beogr Beogradu. Razvoj akuerske slube u Vojvodini zapoinje pojavom prvih kolovanih babica u Novom Sadu 1748. godine. Marija Terezija 1770. godine donosi zakon kod kojeg su babice morale polagati ispit kod magistra opstetricije. pit Babice su pruale strunu pomo u poroaju i vaile za struna medicinska lica. Prva kola za babice u Srbiji osnovana je 1899. godine. Babice su, posle Drugog svetskog rata, same primale trudnice, poraale, uivale epiziotomije, a samo u sluaju komplikacija pozivale su omplikacija lekara. Nekadanje babice zamenjuju akuerske sestre sa nje zavrenom srednjom medicinskom kolom. Od 1958. godine babice su mogle da nastave kolovanje na Vioj medicinskoj koli u Beogradu, irei svoja znanja. Od 2007. godine otvaraju se Visoke medicinske kole strukovnih studija gde se koluju strukovne medicinske sestre babice te i profesija babica nastavlja svoj razvoj. Posmatrajui Standarde Evropske Unije za profesije medicinskih sestara i babica, postavlja se pitanje da li e babicama pripasti njihovo nekadanje mest u sistemu mesto zdravstvene zatite ena, sada definisane kroz principe savremene zdravstvene nege ena? Kljune rei: babice i istorija, babika sluba i istorija, razvoj i babice, babice

ABSTRACT A hronological history of the development of midwifery services in the territory of Serbia with regard to the time ces of opening of schools for midwifes in the region. The first data about the existence of midwifes date from antiquity times. During Austrian rule mentions the 23 midwifes in Belgrade. The development of obstretic services in Vojvodina began when the first trained midwifes in Novi Sad in 1748th year. Maria Theresa 1770th brought the law who demanded that midwifeshad to take the exam for master of obstretics. Midwifes have been providing professional assistance at delivery, and to stand for professional medical person. The first school for midwifes in Serbia was founded in 1899th year. Midwifes, after World War II, receive the pregnant womens, gave birth, sew the episiotomy and only in case of complications called the doctor. The former midwife replaced midwifery with completed nursing school. Since 1958th the midwifes were able to continue their studies at Higher Nursing School in Belgrade, expanding their knowledge. Since 2007th was established Higher Educational school of Vocational Health studies in Belgrade where were educated the professional midwifes and midwifery pro profession continues its development. Looking at the European union standards for the profesion of Nurses and midwifes, the question is whether the midwifes belong to their former place in the health care service of womens, now with defined principles of modern health care of womens? rn Key words: history and midwifery, midwifery service and history, development and midwifes, midwifes

Porodiljstvo se u antiko doba nije razvijalo kao ostali delovi medicine, ve je bilo preputeno svetenicima i zasnivalo se na misticizmu i polipragmazaciji [1]. Prvo do sada verifikovano postojanje babica primalja (tih prethodnica i u vremenu i u prostoru ginekoloko-akuerske struke) dosee daleko u antiku i to na podruju Dalmacije. Pored Solina, u Vranjicu je, naime, pronaena nadgrobna ploa babice Eliae Soterae, gradske babice antike Solone, koja je umrla u 35-toj godini ivota i koja je sudei po imenu, bila helenskog porekla [2]. Jo poetkom XII veka, sin vladara Sava Nemanji, kao kaluer manastira Hilandara (Sv. Sava), osniva bolnice u manastirima Srbije. To je prvi tip bolnica u Srbiji i pojavljuje se u zatvorenom krugu manastira za potrebe manastirske brae. Meutim moe se zakljuiti, iz sauvanih manastirskih spisa i Hilandarskog medicinskog kodeksa br. 517, da je tu ponikla i osnovna zatita zdravlja ene u vezi sa njenom generativnom funkcijom [3]. U Hilandarskom medicinskom kodeksu i sauvanim spisima manastira u Srbiji, pored interesovanja iz fiziologije o zaeu, zabeleeno je medicinsko interesovanje za probleme graviditeta, patologije i terapije bolesti enskih polnih organa, pa i interesovanje iz oblasti kontracepcije [3, 1]. U prvoj polovini XV veka u Zagrebu se spominju imena dveju babica: ,,Elishabetha obstetrix dicta Skroboticza i ,,Kussa obstetrix. Bez sumnje to su bile, kao to je to bilo u to vreme i u drugim zemljama, nekolovane babice bez diploma babikih kola [2]. Posle dugog i munog perioda kulturnog nazadovanja i patnji srpskog naroda prve pomene brige o akuerskoj pomoi eni u Srbiji nalazimo iz vremena austrijske okupacije beogradskog paaluka (1718 1739.), u Ukazu o ureenju Beograda iz 1724. godine koji je potpisao car Karlo VI, a u kome su, pored ostalog, bile predviene i babice [3, 4]. Stare, iskusne ene i samouke ,,vidarice, koje su sem vidanja rana znale neto i oko ena, bile su sva pomo eni pri poroaju u vremenu pod Turcima. Prvi zapisi o toj pomoi, od ena koje su se posebno time bavile, datiraju tek iz kasnijeg perioda (XVIII vek) [1, 3]. Za vreme austrijske vladavine beogradskim paalukom spominju se 23 babice u Beogradu, koje su mahom bile strankinje veinom Nemice. Meu njima je bila i jedna Srpkinja - Marija Nikolina, koju je isto registrovala tadanja austrijska Gradska administracija. Uglavnom, ova pomo je bila mogua samo enama iz retkih imunih porodica [3, 4]. Pisani dokumenti o delovanju prvih priuenih babica na teritoriji Vojvodine (u Novom Sadu) potiu iz 1747. godine [5]. Razvoj ginekoloko-akuerske slube zapoinje pojavom prvih kolovanih babica u Novom Sadu 1748. godine. Iste godine Vrbas dobija svoju prvu kolovanu babicu, dok one u druge gradove Vojvodine dolaze kasnije (Subotica 1766, Zemun 1779, Zrenjanin 1787, Panevo 1800, Vrac 1859. godine) [5]. Prva kola za babice u Ljubljani otvorena je 1753. godine. [2]. Godina 1770. veoma je znaajna za razvoj zdravstva u tadanjoj Ugarskoj. Te godine Marija Terezija donosi zakon Generale normativum in re sanitas, koji je pripremio njen lini lekar u koga je ona imala neogranieno poverenje. Po ovom zakonu babice su morale polagati ispit kod magistra opstetricije ili gradskog fizika. 1788. godine izdata je naredba o kolovanju babica i polaganju ispita za babiko zvanje na Medicinskom fakultetu u Peti. Pre te naredbe, babice su najee bile nepismene [1]. kola za babice u Rijeci otvara se 1786. godine [2]. Uredbom Austrougarske monarhije iz 1770. godine donet je Centralni sanitetski zakon, a 1786. godine uvedena je regulativa kojom se precizira rad u zdravstvu. U tom periodu sva vea naselja dobijaju svog lekara, hirurga, babicu i apotekara [5]. Prva kolovana babica dolazi 1787. godine u Novi Sad [5]. Postoji niz dokumenata i podataka o zakonskim regulativama u oblasti zdravstva na podruju Vojne granice, iz kojih se moe naslutiti domen rada lekara i babica u tom periodu. Reskriptom od 13. jula 1811. godine nareeno je da se u svakom tabskom mestu mora postaviti tabska, a u svakoj kompaniji, postepeno, po jedna kompanijska babica. tabska babica je morala zavriti Josifovu akademiju u Beu, a kompanijska babica struni kurs sa obavezom da prua besplatnu pomo [6]. kola za babice u Zadru otvara se 1812. godine [2]. Za 1838. godinu postoje podaci da u trinaest veih gradova ima porodilita u kojima slubu obavljaju lekari uz pomo babice koju plaa Optinska uprava iz svog budeta [3]. Prva pomo u savremenom akuerstvu eni u Srbiji potie od 1847. godine kada je beogradska optina dobila prvu diplomiranu babicu, a poarevaka optina drugu 1853. godine. U tom vremenskom periodu zdravstvena zatita ena bila je uglavnom u rukama babica i tenja da se angauju babice postaje sve jaa [3]. Babice su pruale strunu pomo u poroaju i uopte vaile za struna medicinska lica kojima su se ene obraale zbog bolesti genitalnih organa. To su uglavnom bile malobrojne strankinje koje su, pored optinskih lekara, kao optinske babice u Beogradu, Poarevcu, Niu, Novom Sadu, Kragujevcu i drugim veim gradovima predstavljale struni kadar saniteta Srbije. Meutim, ispoljava se sve jae tenja za brojnim babikim kadrom iz nae sredine. Postoje podaci da e se 27. januara 1874. godine u Pounu otvoriti kola za babice [3]. Od 1855. godine babice se koluju u uvenoj Akuersko-babikoj koli I.F. Semmelweiss-a [5]. Kakav je bio materijalni status babica moe se naslutiti iz nekih dokumenata. Na izvetaju lekara iz Gudurice 1858. godine, jedna nadribabica je kanjena sa 5 forinti zbog nedozvoljenog vrenja babike prakse [6]. Generalna komanda iz Temivara 1859. godine dodeljuje svim pukovskim i etnim babicama pomo od 40 forinti. Pomenimo, poreenja radi, da je 1876. godine esnaf plaao 50 krajcara dnevno leenje svojih kalfi i egrta u pitalju [6].

Vrac je imao 1859. godine 4 lekara, 4 ranara i 5 babica. 1869. godine 8 lekara, 1 ranara, 4 apotekara i 9 babica, a 1881. godine 9 lekara, 4 apotekara i 12 babica. Statutom grada, iz 1873. godine, predviene su 2 gradske babice koje su plaene iz gradske blagajne, a dunost im je bila da vode poroaj siromanijih ena [6]. U Zagrebu se otvara kola za babice 1887. godine [2]. Osnivanjem kole za babice 1899. godine i njenim smetajem u Ginekoloko akuersko odeljenje na Vraaru (1902) poinje poveavanje babikog kadra iz redova srpskih ena [2, 3]. Tako je prva kola za babice u Srbiji osnovana 1899. godine, a osnovalo ju je ondanje Ministarstvo unutranjih dela. Za prvog direktora kole postavljen je dr Jovan J. Jovanovi, ef Ginekoloko akuerskog odeljenja, koji je izdejstvovao njeno osnivanje. On je izradio i udbenik za babice po kojem je voena nastava [3]. Radi dobijanja neophodnog kadra u akuerstvu poelo se sa teajevima. Rukovodilac teaja bio je dr Jovan J. Jovanovi, a pomagale su mu jo i dr Eva Haljecka-Petkovi i bolnika babica Lepa Dimitrijevi. Kursevi su trajali 8-10 meseci [3]. Za nastavu u novootvorenoj prvoj koli za babice, naroito za njen praktini deo, trebalo je imati dovoljan broj poroaja, a njih nije bilo. ene su se u to vreme uglavnom poraale kod kue. Zato je Ministar unutranjih dela, na predlog Glavnog sanitetskog saveta, u reenju da se otvori kola za babice naveo jo: ,,Kako je poraanje u bolnici nova, naem svetu prilino odvratna stvar, to sam, da bi privukao i pribavio materijal za nastavu, na osnovu ta. 4 l. 30. Sanitetskog zakona, reio i odobrio da se svaka trudna ena, bez obzira na njeno imovno stanje, koja eli da doe u bolnicu da se bremena olaka, kao i svi sluajevi trudnoe koji potrebuju strune babike pomoi, prime i neguju u bolnici besplatno. Mada je indirektno donet, to je u nas prvi zakonski propis o obaveznoj zdravstvenoj pomoi i zatiti trudnica i porodilja [3]. Prvi i kratkotrajni kursevi za babice bili su ogranieni prvenstveno na strune predmete, a u novoj zgradi i praktini deo bio je odgovarajui. Za tadanje stanje od znaaja je to su sa tih kurseva izali prvi istinski kolovani babiki kadrovi, bolji od onih koji su do tada dolazili iz inostranstva. Prvih pet teajeva od 1899. do 1904. godine zavrile su 54 uenice. To je bio kadar koji je, uz optinske lekare, istorijska osnova savremenog razvoja ginekologije i akuerstva u Srbiji [3]. Ginekolokoakuerskoj klinici, u Beogradu, bila je dodeljena zgrada Ginekolokoakuerskog odeljenja Opte dravne bolnice. Zgrada je namenski podignuta 1900/1901. godine za navedeno odeljenje i kolu za babice internatskog tipa [7]. Dr. Jovan J. Jovanovi je uz pomo kraljice Drage Obrenovi 1902. godine izdejstvovao da se izgradi nova bolnika zgrada na Vraaru za ,,ensko odeljenje, u kojoj je smetena i kola za babice [3]. Zbog ratova, kola je prestala sa radom 1912. godine. Ponovo je poela sa radom 1920. godine [3]. Prvi pisani podaci o poroaju uz strunu pomo babice, u Novom Pazaru, datiraju iz 1920. godine. U gradu su postojale dve babice sa privatnom praksom koje su poraale ene po kuama. U bolnici je poroaj bio redak. Po selima su taj posao obavljale starije ene [8, 9]. U Vrbasu, prema prvim pisanim podacima iz dvadesetih godina XX veka, obavlja se poroaj uz strunu pomo babice. U gradu su postojale babice sa privatnom praksom koje su poraale ene u kunim uslovima. U bolnici poroaj je bio redak. Izuzetak su inile obrazovanije ene i ene dravnih slubenika i oficira koje su se poraale u bolnikim uslovima. Ipak veina ena se poraala kod kue, naroito u selima uz pomo neke starije ene, bez prisustva babice [5]. Bolnica u Novom Pazaru je 1932. godine, primila po prvi put u dravnu slubu jednu babicu, koja je sa ve dve postojoe babice sa privatnom praksom, zavravala poroaje u gradu kao i one retke koji su se zavravali u bolnici [8, 9]. Posle Drugog svetskog rata smatralo se da Srbiji treba vie kola , pa su otvarane nove kole za babice u Subotici, Zrenjaninu, Novom Sadu, Niu, Valjevu i apcu. Te kole su zatvorene posle dve do pet godina rada. Jedino je ostala stara kola za babice u Beogradu [3]. Posle rata, u Novom Pazaru, u gradu je radila jedna babica privatno, a avgusta 1945. godine bolnica je primila u dravnu slubu jednu babicu. Neposredno posle toga, po prvi put, formirano je porodilite pri Optoj bolnici. Porodilite je smeteno u jednoj bolesnikoj sobi sa skromnim inventarom. Bilo je nekoliko bolesnikih kreveta sa neto najneophodnijih instrumenata, koje je donela babica iz kole kao svoju opremu. U sobi na obinom krevetu obavljao se poroaj uz babinjare koje su leale u istoj sobi sa novoroenadima. Za svaki poroaj babica je pozivana od kue [8, 9]. U Sremskomitrovakoj bolnici je, na primer, sve do 1950. godine, bila stalno zaposlena samo jedna babica, Karadarevi Stefani Ajkica, a tada dolaze jo dve, Ciprijanovi Genoveva i Baji Ljubica [10]. Izmeu dva rata i odmah posle rata u Sremskoj Mitrovici poroaj su obavljale babice i to po kuama porodilja, a samo ako bi dolo do komplikacija bili su pozivani lekari. Kod ljudi je tada postojala odreena bojazan od bolnikih poroaja iz vie razloga. Smetajni uslovi u tadanjim bolnicama bili su veoma loi i esto su se poroaji obavljali u bolesnikim sobama, pred drugim bolesnicima, a perinatalni mortalitet i morbiditet majki, a pogotovo dece, je u bolnicama bio visok. Zato je broj bolnikih poroaja bio veoma mali [10]. Ve na samom zavretku rata, a pogotovo 1946. i 1947. godine, na inicijativu Antifaistikog fronta ena Jugoslavije u celoj zemlji je pokrenuta iroka akcija za otvaranje vanbolnikih porodilita. Jedno od prvih ovakvih porodilita bilo je osnovano jo tokom marta meseca 1946. godine u Rumi [10]. Od samog poetka rada u porodilitu je bio organizovan smenski rad babica, prvo dve, a ubrzo tri [10]. Prvo porodilite u Vrbasu formirano je posle Drugog svetskog rata. Bolesnike sobe bile su skromno opremljene, nekoliko bolnikih kreveta i najneophodniji instrumenti koje su babice donele iz kole kao deo svoje osnovne opreme. Poroaj se obavljao na obinom krevetu a babinjare su leale u istoj sobi sa novoroenadima. Babica je pozivana od kue za svaki poroaj. Prve diplomirane babice od osnivanja odeljenja bile su Hori, maarica Sofija Baner i jedna Nemica i Slovenka. Radile su kao terenske babice obavljajui poroaj kod kue [5]. 1946. godine osnovana su prva vanbolnika porodilita u Bakom Dobrom Polju, Zmajevu, Ravnom Selu i Savinom Selu. U njima su radile babice, a nadzor nad njihovim radom vrili su lekari opte prakse [5].

Godine 1949., u Novom Pazaru, iz politikih razloga dr Grujo Petrovi (koji je 1947. godine formirao Ginekoloko akuersko odeljenje i operacionu salu) biva uklonjen iz Bolnice i Novog Pazara. Zbog nedostatka lekara menja ga babica Jelena Lazi sve do kraja 1950.godine [9]. U periodu izmeu 1949. do 1960. godine nije bilo stalnog ginekologa tako da su neophodne intervencije obavljali hirurzi i povremeno su dolazili ginekolozi GAK iz Beograda. Bez obzira to nije bilo stalnog ginekologa na odeljenju su radile 3-4 babice, broj poroaja je rastao tako da je 1960. godine iznosio 745, to je pola od ukupnog broja poroaja u optini [9]. Bolnica u Smederevskoj Palanci poinje sa formiranjem 1960. godine, a ubrzo poinje sa radom i Ginekoloko akuersko odeljenje 1961. godine. Sa zapoljavanjem prvih babica koje su u to doba imale babiku kolu, koja je trajala jednu ili dve godine, poinje sa radom porodilite [11]. Babice su u to doba same primale trudnice, obraivale ih i poraale, uivale epiziotomiju, a samo u sluaju nekih komplikacija pozivale deurnog lekara najee hirurga [11]. Godine 1966. dolazi vei broj sestara, koje su prve sa etvorogodinjom kolom- akuerske sestre [11]. Zdravstvena zatita ena nastavlja da se razvija, nekadanje babice zamenjuju ginekoloko-akuerske sestre tehniari sa zavrenom etvorogodinjom srednjom medicinskom kolom. Briga o eni se premeta iz njenog doma u zdravstvene ustanove. Ginekoloko akuerske sestre tehniari rade po nalozima i nadzorom lekara specijalista ginekologije i akuerstva. Od 1958. godine babice su mogle da nastave kolovanje na Vioj medicinskoj koli u Beogradu, ali na optem smeru, irei tako svoja znanja. Od 2007. godine otvaraju se Visoke medicinske kole strukovnih studija gde se koluju strukovne medicinske sestre babice te i profesija babica nastavlja svoj razvoj. Otvaranjem visokih strukovnih kola za babice one poinju da nadograuju svoja srednjokolska znanja, no kompetencije u voenju poroaja i dalje ostaju u nadlenosti specijalista ginekologije i akuerstva. Standardi Evropske Unije za profesije medicinskih sestara i babica: informacije za zemlje u procesu pridruivanja, lan 42. koji govori o obavljanju profesionalnih aktivnosti babica, izmeu ostalog, navodi [12]: Zemlje lanice e obezbediti, kao minimum, da babice imaju pristup sledeim aktivnostima i uestvuju u njima: (a) Pruanje informacija i saveta u vezi sa zdravim planiranjem porodice; (b) Dijagnostikovanje trudnoe i praenje normalne trudnoe; obavljanje pregleda koji su neophodni za praenje razvoja normalnih trudnoa; (c) Propisivanje pregleda i savetovanje o njima kada je to neophodno za najranije mogue dijagnostikovanje rizinih trudnoa Posmatrajui Standarde Evropske Unije za profesije medicinskih sestara i babica: informacije za zemlje u procesu pridruivanja, postavlja se pitanje da li e babicama pripasti njihovo nekadanje mesto u sistemu zdravstvene zatite ena, sada definisane kroz principe savremene zdravstvene nege ena?

LITERATURA - REFERENCE
1. Draa P. Razvoj ginekologije i akuerstva u Vojvodini i uticaji na te tokove. 54. Ginekoloko - akuerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 2010: 618-35. 2. Beri B. Dr Eva Haljecka (18??-1947) prva ena akuerginekolog u jugoslovenskim zemljama. Jugoslav. ginek. opstet. 1983;23(3-4);95-9. 3. Miloevi B. Razvoj ginekologije i porodiljstva u Srbiji. 28. Ginekoloko akuerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 1984: 395 - 410. 4. Beri B, Rajkovi D, Babi-Ili N. Dr. Nikola Hadi-Nikoli (1855-1915) prvi akuerginekolog u Srbiji i njegov znaaj za razvoj akuerstva i ginekologije u Srbiji. Jugoslav. ginek. opstet. 1981;21(5-6):143-8. 5. Gruji I, Papovi M, Gagovi M. Istorijat i razvoj ginekolokoakuerske slube u Vrbasu. Med. preg.2007; LX(5-6):299302. 6. Stanivukovi M, Nastov D, Daki A, Ogrizovi M, Stupi , Prvanov M. Razvoj akuerstva i ginekologije na podruju Vrca. 30. jubilarna Ginekoloko-akuerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 1986: 61421. 7. Krsti M, Pantovi D, Mirkovi Lj, Pantovi S, Matejevi-Raji A, Pavlovi B. Sedamdest godina od poetka izgradnje Ginekoloko-akuerske klinike u Beogradu. , 53. Ginekoloko-akuerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 2009:294-9. 8. Ili V, Ili S. Razvoj ginekoloke i akuerske slube u Novom Pazaru i okolini. 29. Ginekoloko-akuerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 1985: 679-83. 9. Numanovi N, Spahi M, Brali I. Sedma decenija postojanja Ginekoloko-akuerske slube u Novom Pazaru. 54. Ginekoloko-akuerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 2010: 590-5. 10. Maksimovi J, Radovanovi P. Poetak rada vanbolnikog porodilita u Rumi i Ginekoloko akuerskog odeljenja u Sremskoj Mitrovici. 29. Ginekoloko-akuerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 1985:684-89. 11. Radulovi N, orevi B, Tadi T, Gruji D. Kratak istorijat postojanja Ginekolokoakuerskog odeljenja OB ,, Stefan Visoki Smederevska Palanka. 52. Ginekoloko-akuerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 2008:405-9. 12. KMSZTS. Standardi EU za profesije medicinskih sestara i babica. dostupno na http://www.kmszts.org.rs/

UPUTSTVA AUTORIMA - INSTRUCTIONS FOR AUTHORS

Gordana DRAGOEV Sanja PAUNI
Autori su u obavezi da se prilikom pripremanja svog rukopisa za tampanje u INSIPRIUM-u pridravaju datih, a u skladu s Vankuverskim pravilima i Jednoobraznim zahtevima za rukopise koji se podnose biomedicinskim asopisima (v. Srpski arhiv, posebno izdanje, 2002/1). INSPIRIUM objavljuje originalne radove, koji nisu tampani na drugom mestu, kao i strune radove koji su usmeno prikazani na naunim skupovima, radovi koji su dopuna ranije objavljenih prethodnih saoptenja i radovi koji nisu tampani u celini (npr. samo u vidu apstrakta) i Vai Diplomski radovi (skraena verzija). Rukopise slati na email adresu: insiprium.uinars@gmail.com. U asopisu se mogu objaviti sledei tipovi radova: ORIGINALNI RADOVI (do 7 strana) koji su rezultat istraivanja, dokumentovani dovoljnim obimom i sa jasnim zakljucima. Sadre sopstvena istraivanja reprezentativna za odreenu oblast, obraena i izloena tako da se, ako su eksperimenti, mogu ponoviti, a analize i zakljuci mogu proveriti. PREGLEDNI LANCI (do 5 strana) su radovi informativnog karaktera. Predstavljaju celovit pregled nekog podruja ili problema na osnovu ve publikovanog materijala koji se analizira i raspravlja. PRIKAZI SLUAJEVA (do 3 strane) donose kazuistiku iz prakse s kratkim teoretskim uvodom. Ovi struni radovi - prikazi su, po pravilu, od najvee koristi praktiarima, imaju karakter strunih radova. STRUNI RADOVI (do 5 strana) Odnose se na proveru ili reprodukciju poznatih istraivanja i predstavljaju koristan materijal u irenju znanja i prilagoavanja izvornih istraivanja potrebama nauke i prakse. PRETHODNA SAOPTENJA (do 4 strane). Sadre naune rezultate iji karakter zahteva hitno objavljivanje, ali ne mora da omogui i ponavljanje iznesenih rezultata. ISTORIJA MEDICINE (do 4 strane). Obrauje se prolost s ciljem stvaranja kontinuiteta medicinske I zdravstvene kulture, a imaju karakter strunih radova. AKTUELNI PROBLEMI: Ovi radovi mogu obraditi kratko savremene teme, nove termine i probleme sa ciljem informacije i edukacije bez zahteva za sveobuhvatnost. Tu spadaju i manji problemi iz svakodnevne prakse koji e se povremeno tampati (zapaanja, miljenja, problemi). U asopisu se objavljuju i feljtoni, prikazi knjiga, izvodi iz strane literature, izvetaji s kongresa i strunih sastanaka, saoptenja o radu pojedinih zdravstvenih organizacija, podrunica i sekcija, saoptenja Urednitva, pisma Urednitvu, Novine u medicini, pitanja i odgovori, strune i staleke vesti i In memoriam. 1. Priprema rukopisa Rukopis treba otkucati samo na jednoj strani bele hartije formata A4, bez proreda i marginom od najmanje 25 mm, odnosno koristiti font Times New Roman, veliina slova 12. Dozvoljeni obim rukopisa, ukljuujui saetak, sve priloge i spisak literature, iznosi 4-12 strana, kako je prethodno navedeno za pojedine kategorije radova. Rukopis pripremiti prema sledeim uputstvima: 1.1. Naslov rada mora biti kratak, jasan i bez skraenica, ispisan na posebnoj strani zajedno sa kratkim naslovom rada (short title), sa ne vie od 40 karaktera. Ispod naslova rada, navode se imena i prezimena autora (najvie 6), indeksirana brojkama koje odgovaraju onima pod kojim se u zaglavlju ove strane navode puni nazivi i mesta ustanova u kojima autori rade. Na dnu ove strane staviti Adresa autora: i u nastavku navesti punu adresu i titulu prvog autora. Iza adrese navode se eventualno fusnote (zahvaljivanja, obavetenja i slino). Naime, kako se pravo na autorstvo zasniva iskljuivo na sutinskom ueu u izradi rada, za odreeni doprinos, autori se mogu pojedincima ili timovima, uz njihovu dozvolu, zahvaliti u samom tekstu ili u fusnoti. Telefon, adresa autora za korespondenciju, e- mail adresa, kao i podatak o kategoriji rada, navode se u propratnom pismu uz rukopis. 1.2. Saetak na srpskom i engleskom jeziku mora biti kratak, 200 rei, bez skraenica, sa preciznim prikazom problema, cilja rada, metoda i postupaka, glavnih rezultata i osnovnih zakljuaka, ispisan na posebnoj strani. U nastavku navesti do deset kljunih rei (deskriptora i kvalifikatora) iz spiska medicinskih predmetnih naziva (Medical Subjects Headings MeSHj) Amerike Nacionalne medicinske biblioteke. 1.3. Tekst rada treba da bude napisan u duhu srpskog jezika, osloboen suvinih skraenica, ija prva upotreba zahteva navoenje punog naziva. Ne upotrebljavati ih u zakljuku rada. 1.4. Na posebnom papiru potrebno je dostaviti spisak i objanjenje svih skraenica korienih u tekstu. 1.5. Koristiti mere metrikog sistema prema Internacionalnom sistemu mera (International System Units - SI), navesti postupke i metode, ukljuujui i statistike, za lekove upotrebljavati generika imena fonetski napisana. Ne navoditi imena bolesnika, inicijale ili brojeve istorija bolesti. 1.6. U tekstu rada na margini oznaiti mesta za slike, sheme, tabele i grafikone, ne ostavljajui prazan prostor ili oznake u tekstu za njih. 2. Prilozi (tabele, grafikoni, sheme i fotografije) 2.1. Tabele, grafikoni i sheme dostavljaju se na posebnim stranama, u crno-beloj tehnici, u formatu koji obezbeuje da i pri smanjenju na razmere za tampu ostanu jasni i itljivi. Upotreba skraenica u tekstu priloga dozvoljava se samo izuzetno, uz obaveznu legendu. Prilozi se oznaavaju zasebnim arapskim brojevima. 2.2. Fotografije je potrebno da budu dostavljene u visokoj rezoluciji naj manje 600x800 pxl. Fotografije osoba moraju prikriti njihov identitet, ili se mora dostaviti pismena saglasnost za objavljivanje. 3. Literatura Vankuverska pravila precizno odreuju redosled podataka i znake interpunkcije kojima se oni odvajaju, kako je u nastavku dato u pojedinim primerima. Navodese svi autori, a ukoliko ih je preko est, navesti prvih est i dodati "et .

lanci u asopisima: *Standardni lanak Goate AM. Haynes AR. Ouen MJ. Farrall M, James LA,Lai LY, et al. Predisposing locus for Alzheimer's disease on chromosome 21. Lancet 1989:1:352-5. * Organizacija kao autor The Royal Marsden Hospital Bonemarro\vTransplantation Team. Failure of syngeneic bonemarrou graft uithout preconditioning in post-hepatitis marro\v aplasia. Lancet 1977:2:742-4. *Nisu navedena imena autora Coffec drinking and cancer of the pancreas [editorial]. BMJ1981:283:628. * Volumen sa suplementom Magni F, Rossoni G. Berti F. BN52021 protects guinea pig from heart anaphylaxis. Pharmacol Res Commun 1988:20 Suppl 5:75-8. *Sveska sa suplementom Gardos G, Cole .10, Haskcll D. Mnrbv D. Parne SS. Moore P. The natural history of tardivc dvskinesia. J Clin Psvchophar macol 1988:8(4 Suppl):31S-37S. *Saetak u asopisu Fuhrman SA. Joiner KA. Binding of the third component of complement by Toxoplasma gondi [abstract]. Clin Res 1987;35:475A. Knjige i druge monografije: *Jedan ili vie autora Hisen IIN. Immunology: an introduction to molecular and cellular principles of the immune response. 5th cd. Ne\v Vork: Harperand Rovv; 1974.

*Poglavlje u knjizi Weinstein L, Shwartz MN. Pathologic properties of invading microorganisms. In: Soderman WA Jr. Soderman WA. eds. Pathologic phvsiologv: mechanisms of disease. Philadelphia: Saunders: 1974. p. 457-72. *Rad u Zborniku radova Harley N11. Comparing radon daughtcr dosimetric and risk models. In: Gammage RB, SV, eds. Indoor air and human heallh. Proccedings of the Seventh Life Sciences Symposium: 1984 Oct 29-31: Knoxville (TN). Chelsea (MI): Leuis: 1985. p. 69-78. Elektronski materijal: *Clanak u asopisu u elektronskoj formi Morse SS. Factors in the emergence of infectious diseases. Lmerg Infect Dis [serial online] 1995 .lan-Mar [cited 1996 Jun 5]:I(1):[24 screensl. Availablc from: URI.:http://w\v\\.cdc.gov/ ncidod/EID/eid.htm. *Monografije u elektronskoj formi CDL slinical dermatology illustrated [monograph on CD- ROM]. Reeves JRT, Maibach H. CM HA Multimedia Group. producers. 2nd ed. Version 2.0. San Diego: CMEA:1995. * Kompjuterski dokument (Jile) Hemodvnamics III: the ups and douns of hemodvnamics [computer program]. Version 2.2. Orlando (FL): Computerized Educational Svstems; 1993.

4. Dodatne obaveze Ukoliko rad bude prihvaen za tampu, autori su duni da, po uputstvu Redakcije, izvre sve ispravke i unesu dopune u tekst, te da dostave takvu konanu, korigovanu verziju svog rada sa nazivom dokumenta (file) i programa u kojem je sainjen rukopis na email adresu urednitva i redakcije inspirium.uinars@gmail.com. Tekst je potrebno pisati u kontinuitetu, ne vriti nikakve modifikacije veliine ili vrste slova i rasporeda rei. Jedino pasuse treba odvajati komandom Enter. Na isti nain kucati i tabele, s tim to se kolone meusobno odvajaju pomou komande za tabulator (obino Tab), a redovi komandom Enter. Urednitvo zadrava pravo da sve radove koji nisu u skladu sa pravilom odbaci ili vrati na doradu autoru. Svaki nauni i struni rad ocenjuju minimum dva recenzenta. Recenzentima se ne otkriva identitet autora i obratno, izuzev onda kada obe strane izraze spremnost na neposrednu komunikaciju. AUTORSKA IZJAVA - Nakon pristizanja Vaeg rada urednitvo e na Vau email adresu poslati obrazac za AUTORSKU IZJAVU koju ste u obavezi popuniti, potpisati i orginalnu verziju proslediti na fax ili adresu UINARS. Autorska izjava odnosi se na sledee: Svojim potpisom potvrujem da sam stvarni autor navedenog dela, te da su svi sadraji koji nisu original mog autorskog dela ispravno citirani. Potvrujem i prihvatam da se sadraj mog dela u potpunosti i/ili u delovima bez promene sadraja objavi u asopisu UINARS INSPIRIUM. Svojim potpisom preuzimam punu moralnu i materijalnu odgovornost za kompletni sadraj navedenog dela (tekst, slike, tabele, grafikoni, informacije itd). Na istom obrascu predvien je prostor za potpis autora i svih kooautora strunog rada koji su u obavezi svojeruno potpisati. NAPOMENA. Ureivanje nauno-strunih sadraja asopisa je potpuno nezavisno. Odgovornost za tanost prezentovanih informacija i originalnost autorskih sadraja u sopstvenim radovima snose sami autori. Sva autorska prava publikovanih sadraja preuzima izdava asopisa. Uz citiranje izvora, dozvoljeno je nekomercijalno korienje publikovanih sadraja na fer nain u nauno strune svrhe i to: edukacije, istraivanja, kritike i pregleda. Izdava, urednitvo i saradnici nauno strunog asopisa INSPIRIUM odriu se svake odgovornosti za bilo kakvu tetu koja moe da nastane korienjem bilo koje informacije publikovane u asopisu. Nakon obrade, prihvatanja i recenzije Vaeg Strunog rada UINARS dostavlja Va rad na klasifikovanje strune oblasti po sistemu UDK broja koji se tampa na poetnoj strani strunog rada, iznad naslova. Nakon toga Va struni rad UINARS dostavlja Zdravstvenom savetu Srbije i Komori MSZT Srbije za akreditaciju
Na osnovu Pravilnika o bliim uslovima za sprovoenje kontinuirane edukacije za zdravstvene radnike i zdravstvene saradnike lan 9. D) Publikacije Precizirano je da se u svakom pojedinanom sluaju vri bodovanje autorstva odnosno urednitva, o emu se izdaje potvrda. lanak objavljen u neindeksiranim stranim i domaim publikacijama boduje se na sledei . nain: PRVI AUTOR 6 bodova, PRVIH 6 KOAUTORA po 1 bod, OSTALI KOAUTORI 0,5 bodova BODOVI SE DODELJUJU. OBJAVA STRUNOG RADA U NAUNO STRUNOM ASOPISU Inspisrium JE BESPLATNA, A IZDAVANJE POTVRDE SA LICENCNIM BODOVIMA ZA AUTORE KOJI NISU LANOVI UINARS JE 3000RSD.

Konkurs za prijem Vaih strunih radova za asopis UINARS INSPIRIUM traje u toku cele godine. Ukoliko planirate da Va struni rad objavite u asopisu INSPIRIUM u obavezi ste da nameru najavite na email insiprium.uinars@gmail.com dva meseca pre izlaska narednog broja kako bi Urednitvo kreiralo sadraj asopisa u celosti. U sluaju da poaljete Va struni rad bez najave on e biti tampan u nekom od narednih brojeve kada se za to ukae prostor, jer se sadrajne celine asopisa kreiraju kroz najave. Ukoliko Vam je potrebna konsultacija u vezi sa objavom Vaeg strunog rada slobodno kontaktirajte urednitvo i redakciju asopisa na email insipirium.uinars@gmail.com.
Tekst prema upustvima navedenim u asopisu Medicinski pregled

PRIKAZ KNJIGE - Book Review

OSNOVE ANESTEZIJE
ZA MEDICINSKE SESTRE TEHNIARE
USKLADILI ZA SRPSKO IZDANJE GORDANA DRAGOEV, DUAN MEDAN, SAA JOVI, JELENA MILOVANOVI, LAVINEL VINU, SOFIJA ALIJEVI, BILJANA SAVI, BOJANA MEDAN MIJATOVI IZDAVA UDRUENJE MEDICINSKIH SESTARA TEHNIARA INTENZIVNIH NEGA, ANESTEZIJE I REANIMACIJE SRBIJE

U savremenoj medicinskoj literaturi postoji znatan broj radova i udbenika koji se odnose na pojedine specijalnosti hirurgije i anestezije. Meutim, radovi koji se odnose na rad medicinske sestre tehniara u procesu anestezije u operacionoj sali, insuficijentni su i esto nedostupni. Definisanje svih preduslova, neophodnih mera i postupaka, njihova standardizacija u okviru pripreme za anesteziju i samog procesa anestezije za obezeivanje optimalnih uslova za rad operativnom timu ne mogu se nai kao jedinstven udbenik. Udbenik koji bi na struan i sveobuhvatan nain objedinio skup medicisnkih mera i postupaka neophodnih za uspeno voenje procesa anestezije predstavlja stalnu potrebu. Stoga, prirunik Osnovi anestezije za medicinske sestre tehniare u anesteziji predstavlja jedinstven primer u dosadanjoj strunoj literaturi za edukaciju mladih medicisnkih sestara tehniara, ali istovremeno je i dobar podsetnik za medicinske sestre anestetiare koji ve imaju rutinu i iskustvo iz procesa anestezije. Prirunik Osnovi anestezije za medicinske sestre tehniare u anesteziji predstavlja delo u koje je uloen izuzetan trud i rad UINARS tima i Gordane Dragoev predednice Udruenja medicisnkih sestara tehniara intenzivnih nega anestezije i reanimacije Srbije koji su dobili ekskluzivno pravo na prevoenje engleskog izdanja Basic Guide to Anesthesia for Developing Countries volume 1 i uskladili na srpskom jeziku. Sadraji tekstova koncipirani jasno, pregledno i razumljivo prikazani u XII odvojenih celina: Medicinska matematika; Dokumentacija; Menadment i nadoknada tenosti; Medikamenti koji se koriste u anesteziji; Preiprema za anesteziju; Pozicioniranje i monitiring; Disajni putevi; Pregled osnova reanimacije; Srani zastoj u operacionoj sali i alergijske reakcije; Osnovi oporavka; Anestezija u pedijatriji i Prilozi. S obzirom da se radi o prvom ovakvom priruniku kod nas smatram da je on od izuzetnog znaaja za unapreenje znanja i vetina iz procesa anestezije. Sve pohvale za: Gordanu Dragoev, Duana Medana, Sau Jovia, Vinu Lavinela, Jelenu Milovanovi, Biljanu Savi, Sofiju Alijevi, Dunju Majstorovi i Bojanu Medan Mijatovi.

Mart 2012., Beograd

Mr sci. med. Jagoda Stojiljkovi