SVEUILITE/UNIVERZITET "VITEZ" TRAVNIK FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE TRAVNIK

ARNELA MLIVO

PRIMJENA SAVREMENIH OBLIKA FINANSIRANJA U BOSNI I HERCEGOVINI

DIPLOMSKI RAD

TRAVNIK, 2011.

SVEUILITE/UNIVERZITET "VITEZ" TRAVNIK FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE TRAVNIK

PRIMJENA SAVREMENIH OBLIKA FINANSIRANJA U BOSNI I HERCEGOVINI

DIPLOMSKI RAD

IZJAVA O ORGINALNOSTI DIPLOMSKOG RADA: Ja Mlivo Arnela, student Sveuilita/Univerziteta VITEZ Travnik, Index br.0017-08/RFBO odgovorono i uz moralnu i akademsku odgovoronst izjavljujem da sam ovaj diplomski rad izradila potpuno samostalno uz koritenje citirane literature i pomo mentora. Potpis:______________________ Mentor: doc. dr Bogdana Vujnovi Gligori Student : Arnela Mlivo Broj indeksa: 0017-08/RFBO Smijer: Bankarstvo, finansije i osiguranje

Travnik, decembar, 2011.

SADRAJ
1. UVOD..........................................................................................................................1 1.1. Probelm, predmet i objekt istraivanja............................................................1 1.2. Glavna i pomone hipoteze................................................................................1 1.3. Svrha i ciljevi istraivanja..................................................................................2 1.4. Naune metode....................................................................................................2 1.5. Struktura rada.....................................................................................................3 2. LIZING KAO SAVREMENI OBLIK FINASIRANJA..........................................4 2.1. Pojam i definicija lizinga.....................................................................................4 2.2. Razvoj lizinga.......................................................................................................5 2.3.Vrste lizinga...........................................................................................................6 2.3.1. Operativni i financijski lizing......................................................................6 2.3.2. Direktni i indirektni lizing.........................................................................10 2.3.3. Kratkoroni i dugoroni lizing...................................................................11 2.3.4. Leveraged lizing.........................................................................................11 2.3.5. Neto i bruto lizing.......................................................................................12 2.3.6. Terminski, revolving i lizing sa opcijom kupovine....................................12 2.4. Uesnici u poslu lizinga......................................................................................13 2.4.1. Davalac lizinga.............................................................................................13 2.4.2. Primalac lizinga............................................................................................14 2.4.3. Isporuilac lizinga.........................................................................................14 2.5. Razlika lizinga izmeu kredita.........................................................................14 2.6. Prednosti i nedostaci lizinga..............................................................................16 2.6.1. Prednosti lizinga.........................................................................................16 2.6.2. Nedostaci lizinga........................................................................................17 2.7. Ugovor o lizingu..................................................................................................17 2.7.1. Pojam i elementi ugovora o lizingu...........................................................17 2.7.2. Obaveze ugovorenih strana........................................................................20 2.7.2.1. Prava i obaveze davalaca lizinga..................................................20

2.7.2.2. Prava i obaveze primaoca lizniga.................................................20

2.7.2.3. Prava i obaveze isporuioca lizniga.............................................22 2.8. Lizing u Bosni i Hercegovini..............................................................................22 2.8.1. Zakonska regulativa lizing poslovanja u Bosni i Hercegovini..................22 2.8.2. Poslovno okruenje u Bosni i Hercegovini...............................................2.3 3. FAKTORING KAO SAVREMENI OBLIK FINANSIRANJA...........................27 3.1. Pojam i definicija faktoringa............................................................................27 3.2. Osnovne funkcije faktoringa............................................................................30 3.2.1. Funkcija finansiranja................................................................................30 3.2.2. Del credere funkcija.................................................................................30 3.2.3. Funkcija pruanja strunih usluga...........................................................31 3.3. Vrste faktoringa................................................................................................31 3.3.1. Faktoring sa regresom i bez regresa.........................................................32 3.3.2. Domai i meunarodni faktoring.............................................................34 3.3.3. Objavljeni i neobjavljeni faktoring..........................................................36 3.3.4. Potpuni i ogranieni faktoring.................................................................36 3.3.5. Direktni i posredniki faktoring...............................................................37 3.3.6. Faktoring dospjelih i nedospjelih potraivanja........................................39 3.4. Subjekti faktoringa..........................................................................................39 3.4.1. Faktor i njegove obaveze.........................................................................40 3.4.2. Kljinet i njegove obaveze.........................................................................41 3.4.3. Kupac i njegove obaveze..........................................................................41 3.5. Razlika faktoringa izmeu kratkoronih kreditnih linija............................41 3.6. Prednosti i nedostaci faktoringa......................................................................43 3.7. Vanost faktoringa za mala i srednja preduzea..........................................46 3.8. Faktoring u Bosni i Hercegovini......................................................................46 4. FORFETING KAO SAVREMENI OBLIK FINANSIRANJA............................49 4.1. Pojam i nastanank forfetinga............................................................................49 4.2. Uesnici u poslu forfetinga.................................................................................51 4.2.1. Proizvoa izvoznik................................................................................51 4.2.2. Kupac uvoznik........................................................................................51

4.2.3. Banka kupca uvoznika............................................................................51

4.2.4. Forfeter......................................................................................................52 4.2.5. Neobavezni uesnici..................................................................................52 4.3. Pojam i elementi ugovora o forfetingu.............................................................52 4.4. Rizici forfeting transakcija................................................................................53 4.4.1. Politiki rizik.............................................................................................54 4.4.2. Transferni rizik..........................................................................................55 4.4.3. Valutni rizik...............................................................................................55 4.4.4. Komercijalni rizik......................................................................................56 4.5. Prednosti i nedostaci forfetinga.........................................................................56 4.5.1. Prednosti forfetinga....................................................................................56 4.5.2. Nedostaci forfetinga...................................................................................58 5. ZAKLJUAK...........................................................................................................59 LITERATURA...............................................................................................................61 POPIS TABELA, GRAFIKONA I SHEMA................................................................63

1. UVOD
1.1. Problem, predmet i objekt istraivanja U ovom diplomskom radu koji nosi naziv Primjena savremenih oblika finansiranja u Bosni i Hercegovini, odreen je problem istraivanja koji glasi: Nedovoljno prezentirana i prouena tema u praktinom i teorijskom smislu kada je u pitanju Bosna i Hercegovina. Iz navedene konstatacije proizilazi predmet istraivanja a to je: istraiti teorijske i praktine nedostatke u primjeni savremenih oblika finansiranja u Bosni i Hercegovini. Kako su problem i predmet istraivanja definirani moe se rei da su objekt istraivanja: lizing, faktoring i forfeting kao savremeni oblici finansiranja u Bosni i Hercegovini. 1.2. Glavna i pomone hipoteze Glavna hipoteza glasi: Savremeni oblici finansiranja u Bosni i Hercegovini predstavljaju vaan izvor neophodnih sredstava za finansiranje odreenih projekata u preduzeu. Tako postavljena radna hipoteza implicira dvije pomone hipoteze koje glase: Pomona hipoteza 1: Lizing predstavlja vaan izvor kratkoronog i dugoronog finansiranja kompanija zbog inevestiranja u osnovna sredstva, koja nisu u mogunosti da to uine samofinansiranjem. Pomona hipoteza 2: Faktoring i forfeting kao savremeni oblici finansiranja u Bosni i Hercegovini nisu dovoljno razvijeni, i zbog toga treba da im se posveti posebna panja, jer primjenom ovih oblika finansiranja kompanije osiguravaju likvidnost i solventnost.

10

1.3. Svrha i ciljevi istraivanja Svrha i cilj istraivanja je istraiti teorijske odrednice savremenih oblika finansiranja, te prikazati i analizirati primjenu savremenih oblika finansiranja u Bosni i Hercegovini. Da bi se primjerno rijeio problem istraivanja i ostvarili svrha i ciljevi, potrebno je odgovoriti na slijedea pitanja: Koji su to savremeni oblici finansiranja? Pojam i definicija lizinga, faktoringa i forfetinga kao savremeni oblici finansiranja? Ko su uesnici u poslu savremenih oblika finansiranja? Koji su prednosti, a koji nedostatci savremenih oblika finansiranja? Zbog ega koristiti savremene oblike finansiranja? Kakava je primjena savremenih oblika finansiranja u Bosni i Hercegovini? Kakva je zakonska regulativa savremenih oblika finansiranja u Bosni i Hercegovini?... 1.4. Naune metode U radu se koriste naune metode koje su primjenljive za obradu navedene teme, a to su: induktivna i deduktivna metoda, metoda analize i sinteze, statistika metoda, metoda za analizu podataka, metoda klasifikacije, i dr.

11

1.5. Struktura rada Rezultati istraivanja predoeni su u pet meusobno povezanih dijelova. U prvom dijelu, UVODU, definirani su problem i predmet istraivanja, objekt istraivanja, glavna hipoteza i pomone hipoteze. Odreeni su svrha i ciljevi istraivanja, kao i naune metode koje se koriste u radu, a prikazana je i struktura rada. U drugom dijelu rada s naslovom Lizing kao savremeni oblik finansiranja definiran je pojam lizinga i vrste lizinga, uesnici lizinga, razlika lizinga u odnosu na kredit, te koje su to prednosti i nedostaci lizinga, kao i ugovor o lizingu, u ovom dijelu rad predoeno je jo primjena lizinga u Bosni i Hercegovini. Trei dio ima naslov Upravljanje potraivanjima u poduzeu EuropapierHercegtisak d.o.o. Isti definira pojam i vrste faktoringa, subjekte faktoringa, prednosti i nedostatke faktoringa, kao i faktoring u Bosni i Hercegovini. Forfeting kao savremeni oblik finansiranja naslov je etvrtog dijela. U njemu se daje pojam i nastanak forfetinga, uesnici u poslu forfetinga, pojam i elementi ugovora o forfetingu, rizici forfeting transakcija, prednosti i nedostaci forfetinga. U posljednjem dijelu, Zakljuku, dana je sinteza rezultata istraivanja kojima je dokazivana postavljena hipoteza.

12

2. LIZING KAO SAVREMENI OBLIK FINASIRANJA

2.1. Pojam i definicija lizinga

Rije "lizing" je stranog porijekla i potjee od engleske rijei "to lease" to u prijevodu znai zakup (najam). Prvi sluajevi lizinga datiraju iz 2.000. prije Krista, kada su ga Babilonci koristili za brodove i stoku. Jedan od prvih teoretskih opisa se moe nai u rimskim pravnim spisama.1 Horne i Wachowicz u svojoj knjizi navode da je zakup ugovor prema kojim uvjetima vlasnik imovine (zakupodavac)daje drugoj strani (zakupoprimcu) iskljuivo pravo koritenja imovine na odreeni vremenski rok, u zamjenu za plaanje rente.2 Najam moe biti financijski, i on se takvim smatra ukoliko se prenose svi rizici i koristi svojstveni vlasnitvu. Ovakva vrsta najma je naee neopoziva i garantuje zakupodavcu povrat uloenog kapitala koji je uvean prihodom od uloenog novca. Prema Meunarodnom Ranovodstvenom Standardu (MRS) 17. financijski lizing je jedan od stavki koji spada u grupu poslova pod nazivom Nabava robe sa stvarnom ili namjeravanom promjoenom vlasnitva3 Gledano sa ekonomskog asprekta lizing se moe definisati kao skup usluga kojim se primatelju lizinga omoguuje kvalitetno raspolaganje predmetom finansiranja u toku odreenog vremenskog perioda. U uem smislu lizing se moe definisati kao specifian oblik zakupa, koji predstavlja kratkorono i dugorono uzimanje na koritenje pokretnih i nepokretnih dobara s ugovora.4 mogunou da se predmet uzet u lizing na kraju ugovorenog perioda koritenja kupi po trinoj cijeni ili po cijeni koja je ugovorena prilikom zakljuivanja

1 2

Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 20.12.2011.] Horne, J. & Wachowicz, J.; Osnove financijskog menadmenta, deveto izdanje, Naklada Mate, Zagreb, 2002., p. 584 3 Guzi, .: Poduzetniko raunovodstvo, Poslovno savjetovanje, Zagreb., 1999., p. 364. 4 Hasanbegovi, E.; Lizing suvremeni oblik financiranja, Financijski propisi i praksa, Fircon, Mostar, godina XVII, 2011., broj: 07/2011., p. 56

13

Poslovanje lizingom, osim to se odnosi na zakup, on esto zauzima ulogu i za obuku kadrova korisnika lizinga za rukovanje opremom, takoer jedna od uloga je i prenoenje znanja i iskustva tzv. Know How iz oblasti tehnike, tehnologije i tehnike dokumentacije koja se odnosi za opremu koja predstavlja predmet ugovora o lizingu i servisiranje, odravanje, lizing se jo moe odnositi i na servisiranje i zamjenu dotrajalih dijelova opreme koja je predmet ugovora o lizingu. U narednoj shemi prikazan je opi model lizinga. Shema 1. Model lizinga

Izvor: Hasanbegovi, E.; Lizing suvremeni oblik financiranja, Financijski propisi i praksa, Fircon, Mostar,godina XVII, 2011., broj: 07/2011., p. 56

2.2.

Razvoj lizinga

Lizing kao savremeni oblik finansiranja poeo je enormno da se razvija 50-ih godina XX stoljea. U to vrijeme nastaju prva specijalizovana drutva koja su se poela baviti lizing poslom, odnosno drutva koja su finansirala zakup skupe investicione opreme. U literaturi se navodi da je prvo lizing drutvo osnovano u SAD 1952 godine pod nazivom Unitet States Leasing Corporation. Danas ova kompanija nosi titulu kao najvea kompanija koja se bavi lizingom u SAD. Krajem 60 tih godina ova kompanija dolazi i na evropsko trite, tanije u Veliku Britaniju, gdje se zatim osniva vie nezavisnih lizing drutava, kao i posebnih banaka i drugih financijskih institucija koje se bave lizingom. Prva lizing kompanija u Njemakoj pojavljuje se 1962. godine u Diseldorfu. Danas u Njemakoj djeluje vie od 200 lizing kompanija, a jedna od najveih kompanija dananjice je Deutsche Leasing AG. Kada je u pitanju Austrija prva lizing kompanija se 14

pojavljuje 1963. godine, gdje dominira lizing opreme i lizing motornih vozila. U Italiji lizing se javlja 1963. godine, a zaetak razvoja se doivljava tek nakon 1970. godine. Lizing kao savremeni oblik finansiranja u EX SFRJ javlja se 1972. godine, kao tzv. pasivni lizing posao pomou kojeg se uvozi oprema od inostranog proizvoaa ili trgovca. Predmet ovakvog tipa ugovora se uglavnom odnosio na raznu vrstu opreme kao to su maine, maine za elektornsku obradu podataka, eljezniki vagoni, avioni i dr. U sadanje vrijeme u Bosni i Hercegovini uglavnom se ralizuju ugovori o financijskom lizingu sa opcijom kupovine u toku ili po isteku ugovorenog perioda. 2.3. Vrste lizinga

Razvojem lizinga kao savremenog oblika finansiranja i irenje njegove primjene, razvijali su se raznovrsni oblici lizinga, s ciljem zadovoljavanja specifinih i veoma raznovrsnih zahtjevi korisniga lizinga. U savremenoj praksi primjenjuju se brojne vrste lizinga kao to su:5 operativni lizing, financijski lizing, direktni i indirektni lizing, kratkoroni i dugoroni lizing, leveraged lizing. neto i bruto lizing terminski, revolving i lizing sa opcijom kupovine

2.3.1. Operativni i financijski lizing Operativni liznig se odnosi na kratkoroni oblik finansiranja. Kod ove vrste lizinga trokovi servisiranja padaju na teret davaoca lizinga i ukljueni su u ugovorenu cijenu lizinga. Na osnovu uslova koji su navedeni u ugovoru o lizingu, obje ugovorene strane mogu da raskinu ugovor i prije odreenog vremenskog perioda. Operativni lizing

Njuhovi Z.; Poslovne finansije, Svijetlost, Sarajevo, 1997., p. 278 280.

15

se najee koristi za finansiranje stalnih sredstava. Rizik tehniko tehnolokog zastarjevanja i dubitka predmeta zakupa pada na teret davaoca lizinga.6 Operativni lizing kao savremeni oblik finansiranja je posao koji se zasniva na tzv. "non-full-pay-out" ugovorima, tj. ugovorima koji imaju ostatak knjigovodstvene vrijednosti, pa se podrazumjeva da se u periodu trajanja ugovora amortizira samo dio vrijednosti predmeta lizinga.7 Naredna shema prikaziva operativni lizing. Shema 2. Prikaz operativnog lizinga

Izvor: Mati, V.; Savremeni insturmenti finansiranja Lizing, Udruenje bankara Srbije, asopis UBS, br. 9, 2006., p. 61., dostupno na: www.ubs-asb.com (22.12.2011.)

Financijski lizing u odnosu na operativni lizing se odnosi na dugoroni nain finansiranja osnovnih sredstava. Kod ove vrste lizinga ugovorene strane jasno utvruju odreeno bazno vrijeme u kojem ni jedna strana nema pravo otkazivanja lizinga, dok davalac lizinga ima mogunost, da ukoliko se korisnik ne pridrava svojih obaveza, otkae ugovor. U praksi esto se financijski rizik poredi sa bankarskim kreditima, razlog tome je to su dosta slini po nekim karkateristikama kao to je nain knjigovodstvenog evidentiranja, kamata, plaanju rata i dr. Prilikom trajanja ugovora o financisjkom lizingu, davalac lizinga moe da u cijelini amortizovati investicione trokove i ostvariti odgovarajui profit. Zbog ovih razloga ugovor o financijskom lizingu se smatra ugovorom pune amortizacije ili tzv. "full-pay-out"8 ugovorom.9
6

Gaji, M. et.al: Instrumenti platnog prometa, Univerzitet Megatrend Beograd, Smederevska Palanka, 2009., p.90 7 Backovi, E.; Finansiranje spoljnotrgovinskih transakcija, Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, 2007., p.204 8 "full pay - out" ugovori podrazumjevaju se ugovori kod kojih se u okviru neotkazivanog trajanja ugovora ostvaruje dovoljna zarada da se pokriju trokovi davaoca lizinga neophodni za nabavku opreme, kao i drugi trokovi nezavisni od nabavke opreme, zatim administrativni trokovi, kao i ostvareni profit davaoc lizinga. 9 Backovi, E.; Op.cit., p.204

16

U odnosu na ostale vidove finansiranja bitne karakterisitike financijskog lizinga su:10 finansiranje se uvijek odobrava za tano odreen predmet, nabavku predmeta vri davalac lizinga (leasor), a ne primallac lizinga (leasee), davalac lizinga je vlasnik predmeta tokom cijelog perioda ugovora o lizingu, predmet lizinga ujedno predstavlja i sredstvo za obezbjeenje naplate, zbog ega davaoci lizinga esto ne zahtjevaju druga sredstva obezbjeenja, davalac lizinga ima punu zatitu u sluaju propasti ili oteenja predmeta, neplaanja lizing naknade, steaja ili likvidacije primaoca lizinga, korisnik lizinga snosi sve trokove i rizike kojima podlijee predmet lizinga. Velika prednost financijskog lizinga u odnosu na druge oblike finansiranja je u brem i jednostavnijem sklapanju ugovora i predmetima osiguranja. Finansiranje ovom vrstom lizinga je pogodno za novoosnovana preduzea i one korisnike koje su slabije kreditno sposobni, odnosono za korisnike koji ne raspolau sredstvima koja bi mogli da ponude na ime obezbjeivanja kredita. Primjenom financiskog lizinga, predmet koji je zakupljen na ovaj nain prelazi u potpuno vlasnitvo zajmoprimaocu sa zadnjom otplaenom ratom lizinga. Ovakva vrsta zakupa vodi se kao investicija i u bilansi zajmoprimaoca se prikazuje kao obaveza. Dakle, iz ovoga se moe zakljuiti da je korisnik lizinga i ekonomski vlasnik predmeta, ali ne i formalnopravni. Prilikom fakturisanja predmeta lizinga, obraun se sainjava u bruto iznosu sa PDV-om. Shemom 3. je prikazan model financijskog lizinga.

Shema 3. Prikaz financijskog lizinga

10

Hasanbegovi, E; Op.cit., p.57

17

(1) Dogovaranje Proizvoa (dobavlja predmeta lizinga (4) Isporuka predmeta lizinga Primatelj lizinga

(3) Kupoprodajni ugovor predmeta lizinga Davatelj lizinga

(2) Ugovor o lizingu

(5) Plaanje naknade za koritenje predmeta lizinga

Izvor: Hasanbegovi, E.; Op.cit., p.57

Tabela 1. prikazuje razlike izmeu financijskog i operativnog Tabela 1. Razlike izmeu financijsjkog i operativnog lizinga lizinga Br. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Fakturiranje PDV 9. Prijenos vlasnitva nakon isteka vaenja ugovora o lizingu Odgovarajui oblik lizinga Karakteristike Postupak oporezivanja Financijski aspekt Pravno vlasnitvo Ekonomsko vlasnitvo Porezne utede za korisnika Rizici koritenja sredstava Razdoblje zakupa Financijski lizing Kao kod trgovine robom Dugoroni zajmovi Zakupodavac Zakupoprimac Amoritzacija i kamata Zakupac Neobavezan Na poetku lizing transakcije, na ukupnu vrijednost finansiranog sredstva + PDV na kamatu Nakon uplate posljednje rate, zakupac postaje vlasnik Gdje korisnik eli da postane vlasnik sredstava Operativni lizing Kao kod trgovine uslugom Dugoroni lizing Zakupac Zakupodavac Zakupnina Zakupodavac Do 75% ekonomskog vijeka trajanja sredstava Na pojedinanoj zakupnini gdje se svaka zakupnina, neto zakupnina + PDV Nakon isteka ugovora, zakupac ima pravo na kupovinu sredstava po trinoj virjednosti Gdje korisnik ne eli da posjeduje zakupljeno sredstvo, zakupodavac snoci cijeli rizik

10.

Izvor: Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 20.12.2011.]

2.3.2. Direktni i indirektni lizing 18

Na osnovu naina finansiranja i odnosa koji proizilazi tokom nastanka transakcije lizinga razlikuje se:11 direktni lizing ili lizing u irem smislu indirektni lizing ili lizing u uem smislu

Kada je rije o direktnom lizingu govori se o pisanom sporazumu odnosno poslovnoj transakciji gdje se sredstvo pribavlja koritenjem jednog ugovora. Kod ovakvog oblika lizinga, ugovor se kreira izmeu proizvoaa kao prodavatelja i primalaca lizinga. Ova vrsta lizinga esto se naziva i proizvoaki lizing. Karakteristika ovog oblika lizinga je finansiranju, jer proizvoa mora sam rijeiti problem vlastitog finansiranja. Problem vlastitog finansiranja rijeava obraanjem financijskoj instituciji i prodajom svojih potraivanja. Primatelj lizinga plaa zakupninu financijskoj instituciji, a proizvoa ostaje dunik financijske institucije, dok primalac lizinga u potpunosti ne izmiri svoju obavezu. Za razliku od direktnog lizinga gdje postoje samo dva uesnika na tritu, indirektni lizing podrazumjeva postojanje trostrane poslovne transakcije, odnosno postoje tri uesnika na tritu, a to su: proizvoa, davalac lizinga i primalac lizinga. Veoma vana karakteristika indirektnog lizinga je u tome to se odvija kroz dva odvojena ugovora. Prvi ugovor je ugovor o kupnji izmeu proizvoaa i lizing kompanije, i drugi ugovor o lizingu izmeu davalac i primatelja lizinga, na osnovu na osnovu koga se obavezuje da na primalaca lizinga prenese pravo dranja i koritenje predmeta lizinga, a primalac se obavezuje da mu za to plaa ugovorenu naknadu.

2.3.3. Kratkoroni i dugoroni lizing

11

Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 20.12.2011.]

19

Ukoliko se uzme u obzir duina trajanja finansiranja lizingom moe se razlikovati:12 Kratkoroni lizing (operating leasing) je takva vrsta finansiranja, kod koga duina trajnja potpisanog ugovora nije vea od 3 godine i koji se izjednaava sa operativnim lizingom. Dugoroni lizing (finance leasing) se odnosi na finansiranje gdje duina ugovora vea od 3 godina, a najee je to 10 godina i koji se izjednaava sa financijskim lizingom. 2.3.4. Leveraged lizing Po svojoj poslovnoj konstrukciji i nainu izvrenja leveraged lizing spada u specifinu vrstu lizinga. Ova vrsta lizinga razvila se 60-tih godina prolog stoljea u SAD-u, sa ciljem finansiranja veoma skupe investicione opreme i finansiranja velikih projekata, iji amortizovani vijek moe biti dugoroan, dui od trideset godina. Leveraged lizing se moe pojaviti kao direktni ili indirektni lizing, ali se u pravilu radi o financijskom lizingu. Ova vrsta lizinga je zasnovana na full-pay-out ugovorima. Da bi se realizovala ova vrsta lizinga uestvuju najmanje tri subjekta: primalac lizinga, davalac lizinga i kreditor. Kada je u pitanju funkcionisanje leveraged lizinga davalac lizinga postaje apsolutni vlasnik predmeta lizinga ako obezbjedi 20 40 % potrebnih sredstava od vrijednosti opreme koja se uzima pod zakup. Ostali dio sredstava koji nedostaje obezbjeuje na tritu kapitala putem kreditnih sredstava od jedne ili vie poslovnih banaka, na osnovu hipoteke i zalonim pravima nad predmetnom investicijom, cesijom lizinga i cesijom periodinih lizing naknada prema kreditoru. Narednom shemom je prikazan leveraged lizing.

Shema 4. Prikaz leveraged lizinga

12

www.ekabija.ba (20.12.2011.)

20

Izvor: Mati, V.; Op.cit., p. 62.

2.3.5. Neto i bruto lizing Lizing na osnovu prava i obaveza se moe razvrstati na neto i bruto lizing. Neto lizing je takav oblik, gdje korisnik lizinga snosi trokove odravanja, servisiranja i osiguranja predmeta lizinga u periodu trajanja lizing ugovora, dok bruto lizing (gross leasing) predstavlja takav tip transakcije, gdje davatelj lizinga preuzima na sebe odravanje servisiranje i osiguranje predmet lizinga u periodu trajanja lizing ugovora. 2.3.6. Terminski, revolving i lizing sa opcijom kupovine Lizing na osnovu kriterijuma obaveznosti kupovine moe se podijeliti na terminski lizing, revolving lizing i lizing sa opcijom kupovine. Terminski lizing definie tano odreen rok na koji se predmet lizinga daje na lizing, pri emu se korisnik lizinga obavezuje da po isteku definisanog roka vrati predmet lizinga davaocu lizinga.

21

Revolving lizing podrazumjeva obavezu zamjene opreme uzete na lizing, odnosno podrazumjeva obnavljanja lizing ugovora po isteku prolog ugovorenog perioda pod istim uslovima, gdje postoji mogunost obnavljanja sa istim ili savremenijim predmetom lizinga. Lizing sa opcijom kupovine je vrsta lizinga gdje se korisnik lizinga obavezuje da nakon isteka lizing perioda otkupi koriteni predmet lizinga. 2.4. Uesnici u poslu lizinga

Uesnici u poslu lizinga su:13 davalac lizinga, korisnik ili primalac lizinga, isporuilac lizinga

2.4.1. Davalac lizinga Davalac lizinga je pravno lice koje, uz zadravanje prava svojine na predmetu lizinga, prenosi na primaoca lizinga ovlaenje dranja i korienja na predmetu lizinga, na ugovoreno vrijeme i uz ugovorenu naknadu. utiu na njegov posao. Zakonom o lizingu FBiH, davalac lizinga moe biti samo pravno lice, koje je osnovano u skladu sa Zakonom o lizingu FBIH, iji novani dio osnovnog kapitala ne moe biti manji od 250.000,00 KM14 Davalac lizinga je duan da posluje u skladu sa Zakonom o finansijskom lizingu, ali i skladu sa ostalim zakonima zemlje koji

2.4.2. Primalac lizinga

13 14

Zakon o lizingu, Slubene novine FBiH, br. 85/08, lan 4. Ibidem, lan 8.

22

Primalac lizinga, za razliku od davalaca lizinga je svako lice koje na osnovu ugovora o lizingu stie pravo posjedovanja i koritenja predmeta lizinga na jasno definisano vrijeme i uz ugovorenu naknadu15 2.4.3. Isporuilac lizinga Isporuilac lizinga u smislu Zakona o lizingu FBiH, je pravo ili fiziko lice koje na osnovu ugovora ili na drugi zakonom propisan nain na davaoca lizinga prenosi pravo svojine na predmetu lizinga, radi njegove predaje primaocu lizinga na dranje i koritenje, na ugovreno vrijeme i uz ugovorenu naknadu, osim ako isporuilac lizinga i davalac lizinga nisu isto lice.16 2.5. Razlika izmeu lizinga i kredita U mnogim elementima postoji razlika izmeu lizinga i klasinih bankaraskih kredita. Iako se u oba oblika finansiranja dug vraa na rate, postoji niz sitnih razlika. Kredit je novani duniko - vjerovniki odnos u kojem financijska institucija (najee banka) ustupa pravo koritenja odreeni iznos novanih sredstava duniku, na ugovoreno vrijeme i uz ugovorene uvjete povrata.17 Osnovna razlika izmeu lizinga i kredita se odnosi na troak. Ako uzmemo primjer u Bosni i Hercegovini, financijske institucije kao to su banke, mikrokreditne organizacije, osiguravajua drutva osloboene su plaanja PDV-a, dok su lizing kompanije u sistemu PDV-a, i time su obavezne da zaraunaju PDV na kamate. Ovo znai da korisnici usluge lizing posla snose troak i kamate i troak PDV-a na kamatu. Bitna razlika je i to da korisnik kredita postaje i pravni vlasnik otkupljenog predmeta, dok kod lizinga vlasnik ostaje davalac lizinga dok se ne izmire sve obaveze. Korisnik lizinga moe da produi ugovor o lizingu, odnosno produiti koritenje predmeta, dok to kod kredita nije mogue jer korisnik kredita postaje vlasnik predmeta.
15 16

Ibdem, lan 4. Ibidem 17 www.wikipedia.org (11.01.2012.)

23

Slijedea bitna razlika je razlika u riziku. Kompanije koje se bave lizing poslom preuzimaju na sebe brojne rizike, dok je to kod kreditnih organizacija drugaije, svi rizici su usmjereni na korisnike kredita. U narednoj tabeli je prikazana razlika izmeu kredita i financijskog i operativnog lizinga. Tabela 2. Razlika izmeu kredita i financijskog i operativnog lizinga

Izvor: http://www.business-navigator.biz/kreditni_vodic/razlike_izmedju_kredita_i_leasinga (11.01.2012.)

2.6. Prednosti i nedostaci lizinga 24

Lizing kao savremeni oblik finansiranja je veoma popularan alternativni instrument finansiranja. Lizing pored prednosti posjeduje i odreen broj nedostataka. Upravo zbog tih nedostataka trebala bi se sainiti odreena analiza kako pozitivnih tako i negativnih strana prije konane odluke o zakljuivanju ugovora. 2.6.1. Prednosti lizinga Osnovne prednosti lizinga obuhvataju:18 koritenjem lizinga otvara se mogunost ouvanja vlastitog kapitala, to dopinosi likvidnosti, lizing naknade plaaju se iz prihoda ostvarenih upravo opremom koja je predmet lizinga, primalac lizinga nemora da angaira vlastiti kapital s ciljem naknadnog finansiranja, jer se investicija samofinansira u periodu njene uppotrebe, lizingom se esto i potpuno eliminira rizik tehnolokog zastarjevanja opreme, lizing ne umanjuje kreditnu sposobnost korisnika, jer nije kredit, za razliku od kredita, kod lizinga za vrijeme trajanja zakupa, rate su definirane u fiksnim iznosima, pa zajmoprimac ima jedan, veoma znaajan element vlastitih kalkulacija, lizing efikasno uspostavlja ravnoteu izmeu potreba i veliine proizvodnih kapaciteta ime se umanjuje rizik postojanja neiskorienih proizvodnih kapaciteta, formalnosti oko sklapanja lizing ugovora su esto jednostavnije od onih koje su potrebne da bi se dolo do kredita,

2.6.2. Nedostaci lizinga

18

Hasanbegovi, E.; Op.cit., p. 58

25

Osnovni nedostaci lizinga su:19 lizing je najskuplji vid finansiranja nabavke opreme, tehnologia ili drugih dobara, znaajan nedostatak je sa stanovita zakupca, da se zakupnina, po pravilu, plaa odjednom na poetku poslovne godine, to moe da predstavlja znatno financijsko naprezanje, s obzirom na to da se esto radi o velikim iznosima, izing moe biti nepovoljan zbog nepovoljnog carinskog i fiskalnog sistema odreene drave, nepovoljnost lizinga se ispoljava i u sluaju kada je davalac lizinga ekonomski moan, odnosno moniji od primalaca lizinga, to umanjuje pregovaraku mo primalaca. To je dovelo do primjene tzv. "uzmi ili ostavi " ("take it or leave it") ugovora u lizing poslu, gdje davalac lizinga, po pravilu ekonomski mona kompanija, odreuje svoje uvjete, dok je primalac lizinga u situaciji ili da ih u potpunosti prihvati, ili odustane od ugovora, trokovi zastarjelosti opreme koja je uzeta na liznig, teko se mogu izbjei kada je u pitanju financijski lizing. Ugovorena naknada se mora plaati do roka isteka lizinga, iako su sredstva zastarjela, pa ak i kada se nalaze van upotrebe. 2.7. Ugovor o lizingu 2.7.1. Pojam i elementi ugovora o lizingu Ugovorom o lizingu davatelj lizinga obavezuje se nabaviti predmet lizinga od dobavljaa i primatelju lizinga odobriti pravo koritenja tog predmeta lizinga na odreeno razdoblje, a primatelj lizinga obavezuje se plaati mu za to odreenu naknadu. Ugovor o lizingu mora biti sklopljen u pisanom obliku te napisan na nain koji je primatelju lizinga pregledan i razumljiv. Ugovor o lizingu mora sadravati sljedee elemente:20
19

Ibidem

26

kompaniju i sjedite davatelja lizinga, kompaniju i sjedite, odnosno ime, prezime i adresu primatelja lizinga, odreenje posla lizinga, detaljno odreenje predmeta lizinga, vrijednost premeta lizinga, ukupan iznos naknade, iznos pojedine naknade, vrijeme trajanja ugovora, razloge i uslove prijevremenog prestanka ugovora.

Osim navedenih elemenata, ugovor o lizingu moe sadravati i druge elemente kojima se ureuju rizici od kojih se predmet lizinga mora osigurati, kao i nain osiguranja, vrijeme, mjesto i nain preuzimanja predmeta lizinga, trokovi prijevoza predmeta lizinga, trokovi montae i instalacije u sluaju da se radi o kompleksnom predmetu lizinga, trokovi odravanja predmeta lizinga, mogunost obuke osoblja primatelja lizinga za koritenje predmeta lizinga, kao i druge podatke. Ugovro o financijskom lizingu, osim navedenih elemenata, obavezno sadri i sljdee elemente:21 iznos uea u ukupnoj vrijednosti predmeta lizinga, iznod, broj i rokove plaanja pojedinih rata (otplatni plan), realnu godinju kamatnu stopu

Ugovor o operativnom lizingu, osim gore navedenih elemenata, obavezno sadri i sljedee elemente:22 iznos, broj i rokove plaanja pojedinih obroka, ostatak vrijednosti predmeta lizinga

20

Hrvatska agencija za nadzor financijskih usluga, Leasing prirunik dostupno na: www.hanfa.hr , online (22.12.2011.) 21 Ibidem 22 Ibidem

27

Ugovori o lizingu najee sadre i ope uslove ugovora, koji poblie definiraju ugovorne odnose. Vano ih je ne zanemarivati jer oni definiraju neke od vrlo vanih elemenata ugovora. Opim uslovima uglavnom se poblie definira:23 vlasnitvo i mogunost prijenosa vlasnitva, pregled predmeta lizinga, obaveza javljanja i uvanja povjerljivih podataka, plaanje uea i garancije, zakljuenje i trajanja ugovora o lizingu, odgovronost za predmet lizinga i naknada tete, preuzimanje predmeta lizinga, osiguranje predmeta lizinga, valuta plaanja, raskid ugovora o lizingu, mogunost kupnje objekta lizinga, vraanje objekta lizinga

Ugovor o lizingu uglavnom se aktivira primopredajom predmeta lizinga primatelju lizinga. Najei instrumenti osiguranja koje davatelj lizinga zahtijeva od primatelja lizinga jesu vlasnitvo nad predmetom lizinga te mjenice i zadunice. Kod ugovora o operativnom lizingu garancija predstavlja iznos novanog depozita, koji se u ugovorenoj visini pohranjuje kod davatelja lizinga za cijelo vrijeme trajanja ugovora, kao osiguranje za uredno i pravodobno ispunjenje svih dospjelih obveza primatelja lizinga, dok akontacija predstavlja unaprijed plaeni dio ukupne naknade davatelju lizinga koji umanjuje osnovicu za izraun iznosa lizing obroka. Kod ugovora o financijskom lizingu uee predstavlja novani iznos s kojim primatelj lizinga sudjeluje prilikom sklapanja ugovora o financijskom lizingu, koji umanjuje osnovicu za izraun lizing naknada.

23

Ibidem

28

2.7.2. Obaveze ugovorenih strana 2.7.2.1. Prava i obaveze davalaca lizinga Na osnovu Zakona o lizingu Federacije Bosne i Hercegovine davalac lizinga ima sljedea prava i obaveze: Davalac lizinga duan je prema zahtjevu primatelja lizinga pribaviti predmetlizinga od dobavljaa predmeta lizinga kojeg je odredio primatelj lizinga te obavjestiti dobavljaa predmeta lizinga da predmet lizinga pribavlja radi izvrenja ugovora o lizingu. Davalac lizinga odgovoran je primatelju lizinga ako trei polae pravo na predmet lizinga ili njegov dio koje iskljuuje, umanjuje ili ograniava pravo primatelja lizinga, osim ako je primatelj lizinga o tome obavijeten i pristao je na preuzimanje predmeta lizinga optereenog tim pravom. Utvrdi li se da treemu pripada pravo koje sasvim iskljuuje pravo primatelja lizinga, ugovor se raskida po samom Zakonu, a davalac je duan primatelju lizinga nadoknaditi tetu. Kad se pravom treega samo ograniava pravo primatelja lizinga, on moe, po svom izboru, raskinuti ugovor ili zahtijevati snienje lizing naknade i u svakom sluaju naknadu tete. Davatelj lizinga odgovoran je primatelju lizinga za tetu nastalu koritenjem predmeta lizinga u sluaju kada je sudjelovao u izboru objekta lizinga ili ako je to ugovorom izriito ugovoreno. Ako je davalac lizinga izabrao dobavljaa predmeta lizinga, solidarno s njim odgovara primatelju lizinga ako predmet lizinga nije isporuen primatelju lizinga, ako je isporuen sa zakanjenjem ili ako objekt lizinga ima materijalni nedostatak. 2.7.2.2. Prava i obaveze primaoca lizniga Prava i obaveze primaoca lizinga su: Ako trei polae neko pravo na predmet lizinga, primatelj lizinga duan je o tome obavijestiti davatelja leasizinga, osim kad je to davatelju lizinga ve poznato. Ako

29

primatelj lizinga ne postupi u skladu s navedenim, odgovoran je davatelju lizinga za nastalu tetu. Primatelj lizinga duan je preuzeti predmet lizinga na nain odreen ugovorom o lizingu. Primatelj lizinga duan je davatelju lizinga plaati naknadu u iznosima, rokovima i na nain odreen ugovorom o lizingu. Do ispunjenja obaveze isporuke sukladne s ugovorom o lizingu primatelj lizinga nije duan plaati naknadu koju bi na temelju ugovora o lizingu bio duan plaati nakon isporuke objekta lizinga Primatelj lizinga duan je u skladu s ugovorom ili namjenom predmeta lizinga koristiti predmet lizinga s panjom dobroga privrednika. Gubitak predmeta lizinga ili gubitak njegove funkcije ne oslobaa primatelja lizinga od njegovih obaveza odreenih ugovorom o lizingu. Primatelj lizinga odgovoran je za tetu koju uzrokuje koritenjem objekta lizinga suprotno ugovoru ili namjeni predmeta lizinga. Primatelj lizinga moe predmet lizinga u cjelini ili pojedinim dijelovima dati drugome na koritenje samo uz pisanu suglasnost davatelja lizinga. Davatelj lizinga moe raskinuti ugovor o lizingu i zahtijevati naknadu tete ako je primatelj llizinga bez njegove pisane saglasnosti dao predmet lizinga drugome na koritenje. Predaja predmeta lizinga drugome na koritenje ne oslobaa primatelja lizinga obaveza odreenih ugovorom o lizingu. Primatelj lizinga duan je po prestanku ugovora o lizingu bez odgaanja predmet lizinga vratiti davatelju lizinga na nain i u stanju odreenim ugovorom o lizingu, osim ako je sukladno ugovoru o lizingu ispunio uvjete kojima stjee pravo vlasnitva nad predmetom lizinga, pravo produenja ugovora o lizingu ili je za taj predmet lizinga sklopljen novi ugovor o lizingu. Primatelj lizinga ne odgovara za istroenost predmeta lizinga koja nastane njegovim redovnim koritenjem, kao ni za promjene na njemu koje su izvrene u dogovoru s davateljem lizinga. Ako dobavlja predmeta lizinga primatelju lizinga ne isporui predmet lizinga, ako ga isporui sa zakanjenjem, ako predmet ima materijalni nedostatak ili nije u skladu s ugovorom o lizingu, primatelj lizinga moe odbiti prihvat isporuke ili raskinuti 30

ugovor o lliingu i ima pravo na naknadu tete od dobavljaa predmeta lizinga. Ako raskine ugovor, primatelj lizinga ima pravo na povrat naknade koju je platio u skladu s ugovorom o lizingu. 2.7.2.3. Prava i obaveze isporuioca lizniga Prava i obaveze isporuioca lizinga su sljedee: Isporuilac predmeta lizinga duan je predmet lizinga isporuiti primatelju lizinga u ispravnom stanju na nain odreen ugovorom o lizingu, osim ako je ugovorom o lizingu predvieno da predmet lizinga isporui davatelj lizinga. Dunost isporuioca predmeta lizinga je da isporui predmet lizinga, bez kanjenja i bez materijalnih nedostataka. U suprotnom primaalc lizinga prema isporuiocu ima ista prava kao da je ugovorena strana, odnosno kao da je on kupac predmeta. 2.8. Lizing u Bosni i Hercegovini 2.8.1. Zakonska regulativa lizing poslovanja u Bosni i Hercegovini U Bosni i Hercegovini, lizing je reguliran putem dva zakona: " Zakon o lizingu Federacije Bosne i Hercegovine (FBH)" i "Zakon o lizingu Republike Srpske (RS). Bankarske agencije FBiH i RS vre nadzor i licenciranje kompanija za lizing. Zakonomo o lizingu utvreni su uvjeti za osnivanje, poslovanje i prestanak rada lizing kompanije, ugovor o lizingu, prava i obaveze subjekata u poslovima lizinga, prestanak ugovora o lizingu, registracija vlasnikih i drugih prava nad predmetom lizinga, upravljanje rizivima, financijsko izvjetavanje i nadzor nad poslovanjem lizing kompanija. U Zakonu se navodi da su subjekti u poslovima lizinga, davalac lizinga, korinik lizinga i dobavlja lizinga.24 U Zakonu o lizingu FBiH navodi se da je minimalan iznos osnovnog kapitala lizing drutva iznosi 250.000,00 KM i u cijelosti mora biti uplaen u novcu prije upisa
24

Zakon o lizingu, Slubene novine Federacije Bosne i Hercegovine, br. 85/08

31

osnivanja ili upisa poveanja osnovnog kapitala lizing drutva u sudski registar. Fiziko ili pravno lice ne moe stei ili poveati znaajan vlasniki interes u lizing drutvu vie od 10%, 20%, 33% ili 50% bez prethodne saglasnosti Agencije.25 2.8.2. Poslovno okruenje u Bosni i Hercegovini Za lizing u Bosni i Hercegovini moe se rei da je relativno novi oblik poslovanja. Prva lizing kompanija na BH tritu je Volksbank Leasing, koja je osnovana u aprilu 2001. Iste godine u avgustu se osniva Hypo-Alpe- Adria Leasing. Tokom 2003. godine osnivaju se jo dvije lizing kompanije - u martu Euroleasing, a u novembru i Raiffeisen Leasing. U 2005. godini na bh. tritu se pojavljuje CBS-NLB Leasing, koji sa radom poinje u septembru 2005. godine, a u januaru 2006. godine osniva se i HVB Leasing.26 U Bosni i Hercegovini trenutno posluje devet lizing drutava - sedam u Federaciji BiH i dvije u Republici Srpskoj. Dozvolu za obavljanje poslova lizinga u FBiH posjeduju sljedea lizing drutva:27 ASA Aleasing d.o.o. Sarajevo, Euroleasing d.d. Mostar, NLB Leasing d.o.o. Sarajevo, Raiffeisen Leasing d.o.o. Sarajevo, S-Leasing d.o.o. Sarajevo, UniCredit Leasing d.o.o. Sarajevo i VB Leasing d.o.o. Sarajevo. Hypo-Alpe-Adria-Leasing d.o.o. Banja Luka i Nova leasing a.d. Banja Luka.

U Republici Srpskoj dozvolu za obavljanje leasing poslova imaju:28

Ukupna bilansna suma lizing drutava u Federaciji BiH na dan 30.09.2011. godine je iznosila 769.301 hiljada KM, to je za 292.376 hiljada KM ili 28% manje u
25 26

Cf. Ibidem Udruenje drutva za leasing u Bosni i Hercegovini, dostupno na: www.leasing.org.ba (24.12.2011.) 27 FBA, Informacija o sektoru lizinga Federacije BiH, dostupna na: www.fba.ba (24.12.2011.) 28 http://www.profitiraj.ba (24.12.2011.)

32

odnosu na 30.06.2011. godine. U strukturi ukupne aktive lizing drutava najznaajnije uece su imala neto potraivanja po osnovu finansijskog lizinga koja iznose 517.913 hiljada KM, to predstavlja 67% aktive sektora lizinga. Neto potraivanja po osnovu zajmova na dan 30.09.2011. godine iznosila su 125.164 hiljada KM, to predstavlja 16% od ukupne aktive. U poreenju sa prethodnim kvartalom, kada su neto potraivanja po osnovu zajma iznosila 306.961 hiljada KM, dolo je do smanjenja od 59%. Od ukupnog iznosa potraivanja po osnovu zajma na dan 30.09.2011. godine, 83.251 hiljada KM ili 67% se odnosi na potraivanja lizing drutava od subsidijarnih lica po osnovu odobrenih zajmova. Neto vrijednost sredstava finansiranih putem operativnog lizinga na dan 30.09.2011. godine je za 51% manji u odnosu na prethodni izvjetajni period 30.06.2011. godine.29 U tabeli 3. prikazani su podaci neto bilansnih pozicija aktive na dan 30.09.2011. godine u poredenju sa 31.12.2010. godine. Tabela 3. Struktura neto bilansnih pozicija aktive (000 KM)

Izvor: FBA, Informacija o sektoru lizinga Federacije BiH, dostupna na: www.fba.ba (24.12.2011.)

Grafikon 1. Struktura financijskog lizinga prema predmetu i korisniku lizinga na dan 30.09.2011.

Izvor: FBA, Informacija o sektoru lizinga Federacije BiH, dostupna na: www.fba.ba (24.12.2011.)
29

FBA, Informacija o sektoru lizinga Federacije BiH, dostupna na: www.fba.ba (24.12.2011.)

33

U strukturi bilansne sume financijskog sektora koji nadzire Agencija, na sector lizinga odnosi se 5%, na bankarski sektror odnosi se 92% i 3% bilansne sume se odnosi na mikrokredinti sektor.30 Iznos finansiranja putem lizinga u posmatranom periodu u 2011. godini iznosio je 203.886 hiljada KM, to predstavlja poveanje od 27% u odnosu na isti period 2010. godine. Sljedea tabela prikazuje strukturu iznosa finansiranja po predmetu lizinga u periodu od 01.01. 30.09. u 2010 i 2011. godine. Tabela 4. Struktura iznosa finansiranja po predmetu lizinga

Izvor: FBA, Informacija o sektoru lizinga Federacije BiH, dostupna na: www.fba.ba (24.12.2011.)

Naredna tabela prikazuje strukturu iznosa finansiranja i ukupnu vrijednost prema podruju finansiranja. Tabela 5. Struktura iznosa finansiranja i ukupna vrijednost lizinga (000 KM)

Izvor: http://www.leasing.org.ba (24.12.2011.)

Naalost, negativni efekti globalne ekonomske i finansijske krize su krajem 2008. godine zaustavili ekspanziju rasta lizing drutava, koja je doivjela svoj vrhunac u periodu od 2006. do 2008. godine.
30

Ibidem

34

Kljuno ogranienje na poslovanje kompanija za lizing je duplo oporezivanje. Lizing je skuplji od zajma, zbog PDV-a na kamatu i trokov prenosa vlasnitva. Kompanije mogu imati povrat PDV-a samo na sredstvo kupljeno na lizing kod finansiranja vozila ili opreme u sistemu PDV-. Stoga, izbor izmeu zajma i lizinga zavisi od kamatnih stopa. Jo uvijek postoji neiskoriten potencijal na tritu Bosne i Hercegovine, to se moe i vidjeti iz 62% stope rasta u aranmanima lizinga izmeu 2006. i 2007. (ne uzimajui u obzir 2008. u kojoj je godinja stopa pala zbog sadanje finansijske krize). Banke i kompanije za lizing bez sumnje e nastaviti da trae naine da postanu konkurentnije i konani izbor klijenta e biti utvren na osnovu trokova transakcije, garancija, duine trajanja procedure odobravanja i fleksibilnosti.31

3. FAKTORING KAO SAVREMENI OBLIK FINANSIRANJA 3.1. Pojam i definicija faktoringa

31

Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 24.12.2011.]

35

Faktoring potjee od engleske rijei factor koja ima vie znaenja: agent, komisionar, posrednik. Smatra se da se ugivir o faktoringu razvio XIX stoljeu u SAD.32 Faktoring se moe definisati kao specifian oblik kratkoronog financiranja trgovinskih transakcija na osnovu prodaje odnosno otkupa potraivanja sa rokom dospjea do jedne godine.33 Odnosno to je sloen privrednopravni posao koji se sastoji u tome da kompanije, odnosno drugi privredni subjekti na osnovu posebnog ugovora, banci ustupaju vei broj svojih potraivanja, a banka po tom osnovu kreditira kompanije ili mu odgovarajue usluge. Meunarodni institut za unificiranje privatnog zakona ili UNIDROIT nudi definiciju faktoringa koja ukljuuje sljedee tri karakteristike:34

Prvo, mora postojati odredba koja omoguava da dugovanja koja nastaju iz prodaje robe ili usluga prema komercijalnom ugovoru budu prenesena. Faktoring obino nije povezan s potroakim dugovanjima.

Drugo, mora postojati odredba da dunici trebaju biti obavijeteni o takvom prijenosu. Tree, faktor mora vriti najmanje dvije od sljedeih usluga: - Osiguravati financije - faktor osigurava klijentu financiranje, ukljuujui kredite i avanse (otprilike 80% prenesenih dugova unaprijed, ostatak na datum dospijea nakon naplate). - Odravati potraivanja - faktor je odgovoran za upravljanje i odravanje evidencije o prodaji za svakog klijenta. Faktor proizvodi i alje klijentu periodine izvjetaje o trenutanom statusu potraivanja i iznosu dobijenom od klijenata. - Naplaivati dugove - faktor naplauje potraivanja klijenta, preuzimajui sve probleme povezane s naplatom. Klijent se moe koncentrirati na posao, dok se troak naplate smanjuje utedama u radnoj snazi, vremenu i naporima. - titi od kreditnog rizika - faktor titi klijenta od rizika neizvrenja obveza u plaanjima od strane klijenata, ali samo u faktoringu bez regresa. Limit do kojeg

32 33

Kumali, J.; Poslovne finansije, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, Biha, 2007., p.260 Backovi, E.; Op.cit, p. 207 34 Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 25.12.2011]

36

klijent moe prodavati robu odobrenim klijentima odreuje faktor. Faktor, takoer, osigurava savjet o kreditnoj sposobnosti potencijalnih klijenata. Faktoring kao savremeni oblik finansiranja najee se koristi zbog nedostatka obrtnih sredstava za poveanje obima proizvodnje, plaanja obaveza prema dobavljaima, poveanja likvidnosti. Takoer, faktoring kao oblik finansiranja povoljno moe utjecati na smanjenje trokova finansiranja firme, jer potraivanje pretvara u likvidan instrument upravljanja financijskim tokovima. Kompanije koje se bave faktoring poslom su najee nezavisne organizacije koje su osnovane od strane banaka, preduzea ili pojedinaca. Naredna shema prikaziva osnovni model poslovanja faktoringom Shema 5. Osnovni model faktoring posla
PRIVREDNI SUBJEKT BANKA

SKUP POTRAIVANJA PRIVREDNOG SUBJEKTA

Ustupa

Sredstva na raspolaganje /avansi/ Izvor: uri, Z.; Privrednopravni ugovori i hartije od vrednosti, Panevropski univerzitet APEIRON, Banja Luka, 2006., p.182

Na osnovu ugovora o faktoringu, privredni subjekt na banku prenosi sva potraivanja u trenutku zakljuenja ugovora o faktoringu i kasnije, sa potraivanja kako

37

pristiu. U pitanju su ne sva potraivanja privrednog subjekta, ve ugovorom jasno definisana vrsta potraivanja. Najee to su potraivanja prema stranim kupcima roba.35 Prilikom sklapanja ugovora o faktoringu pordavac ima obavezu da proda svoja kratkorona potraivanja iz ugovora o izvozu prije roka njegovog dospjea. Dok faktornig kompanija se obavezuje da e uz odreenu naknadu otkupiti potraivanja. Kao to je ve predhodno navedeno faktoring kao savremeni oblik finansiranja ima ronost najvie od jedne godine, meutim u praksi u najveem broju sluajeva faktoring kao posao se odvija i s rokom dospjea do est mjeseci. Konkretnim primjerom faktoring kao posao odvija se na slijedei nain: Ukoliko se predpostavi da je neka kompanija "XY" iz Bosne i Hercegovine izvezla odreenu koliinu robe austrijskoj firmi "2X" u iznosu od 100.000 , s rokom plaanja 60 dana od dana isporuke. Austrijski partner "2X" je, u skladu s ugovorom otvorio dokumentarni akreditiv na izvoznika "XY" putem svoje banke. Izvoznik je u skladu sa uvjetima akreditiva, kompletirao svu potrebnu dokumentaciju i izvrio otpremu robe austrijskom partneru. U datom trenutku formirano je potraivanje izvoznika kao prodavca prema uvozniku kao kupcu, ali rok ovog dospjea je 60 dana. Ne elei da eka naplatu potraivanja 60 dana, a elei da uskladi svoje gotovinske tokove, kompanija "XY" se oslana na faktoring. Ona faktoring kompaniji nudi prodaju svoga potraivanja, to ona rado prihvata jer je potraivanje obezbjeeno dokumentarnim akreditivom pa ispitivanje boniteta dunika iz osnovnog posla nije ni neophodno. Faktoring kompanija "HEZ" otkupljuje potraivanje od kompanije "XY", isplauje joj odmah 80 % protuvrijednosti potraivanja, to iznosi 80.000 . Faktoring kompanija vri obraun faktoring naknade na diskotnoj dnevnoj stopi od 0,054%, to za period od 60 dana iznosi 3,24 %. Dakle faktoring kompanija za 60 dana e ostvariti naknadu u iznosu od 3.240 . Meutim u predhodnom obrazloenju se vidi da je izvoznik naplatio unaprijed 80% potraivanja, ostatak od 20 % tj. 20.000 , naplatit e nakon deinitivne naplate potraivanja od faktora, ali umanjen za faktoring naknadu. Posao faktoringa zatvara se tako to nakon naplate potraivanja faktor isplauje 16.760 izvozniku. Vano je napomenuti bez obzira da li bi uvoznik platio faktoring kompaniji

35

uri, Z.; Op.cit., p.182

38

ili ne, izvoznik bi svakako naplatio svojih 20% od faktoring kompanije, jer je faktoring kompanija na sebe preuzela sav rizik naplate po potraivanju iz osnovnog posla.

3.2. Osnovne funkcije faktoringa U praksi postoje razliite vrste funkcija faktoringa, ali u globalu postoje tri osnovne funkcije faktroinga:36 3.2.1. funkcija finansiranja, del credere funkcija, funcija pruanja strunih usluga.

Funkcija finansiranja

Osnovna funkcija faktoringa je finansiranje. Otkupljujui sadanja i budua potraivanja klijenta koja su najee od 30 do 180 dana sa raokom dospjea, faktor vri finansiranje. Finansiranje se vri na taj nain tako to faktoring klijnetu isplauje odmah kupovnu cijenu, a naplatu potraivanja naplauje mo njegovom dospjeu. Finansiranje je mogue izbriti putem dva oblika i to putem avansa i putem diskonta. Kada je rije o avansnom finansiranju, faktor isplauje klijentu od 75 do 90 % otkupljenog potraivanja, dok se preostali iznos isplauje tek nakon izmirenja dunikih obaveza i podmirenja faktring naknade. Kod diskontnog finansiranja, faktor odmah isplauje otkupljena potraivanja koja su umanjena za faktoring naknadu u kojoj su uvrteni svi trokovi poslovanja. 3.2.2. Del credere funkcija

Del credere funkcija se odnosi na davanje garancije nekoj treoj osobi. Kod faktoring poslova to se odnosi na preuzimanje odgovornosti za naplatu potraivanja od
36

Sinkvi, U.; Pomen faktoringa za nove lanice EU, Diplomsko delo, Univerziteta u Ljubljani, 2007, p. 10., dostupno na: http://www.cek.ef.uni-lj.si/u_diplome/sinkovic2725.pdf (14.01.2012.)

39

dunika. Ukoliko faktor na sebe preuzima rizik naplate tada se radi o pravom faktoringu, a ukoliko te rizike na sebe preuzima klijent data se ne radi o pravom faktoringu.

3.2.3.

Funkcija pruanja strunih usluga

Funkcija pruanja strunih usluga faktoringa obuhvata iroku lepezu kako direktnih tako i dipunskih usluga: U direktne strune usluge spada: ispitivanje kreditne sposobnosti dunika, voenje knjigovodstva, ispostavljanje rauna, naplaivanje dugova, obraun nakanda, obraun poreza, istraivanje trita, davanje raznih strunih i savjetodavnih informacija, voenje statistike prometa, voenje stanja na skladitu, obavljanje marketinkih usluga, obavljanje posrednikih usluga izmeu poslovnih partnera i sl.

U dopunske strune usluge spada:

3.3. Vrste faktoringa Postoji veliki broj vrsta faktoringa u teoriji i praksi. Oni ovese o odnosu izmeu glavnih aktera u poslu faktoringa. Meu najeim vrstama faktoringa su:37
37

faktoring sa regresom i bez regresa, domai i meunarodni faktoring,

Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 25.12.2011]

40

 3.3.1.

objavljeni i neobjavljeni faktoring, potpuni i ogranieni faktoring, direktni i posredniki faktoring, faktoring nedospjelih i faktoring dospjelih potraivanja Faktoring sa regresom i bez regresa

Kada je rije o faktoringu sa regresom, faktor se obraa prodavcu ako potraivanja postanu loa, tj. ako klijent ne plati na dospjeu. Kupovina potraivanja sa regresom znai da faktor moe vratiti nenaplativo potraivanje, dok kupovina potraivanja bez regresa znai da faktor u potpunosti preuzima na sebe po tom osnovu kreditni rizik, politiki rizik i devizni rizik. Provizija ili takse naplaene za usluge faktoringa bez regresa su vie nego za faktoring s regresom. Faktor preuzima rizik neplaanja na dospijeu i kao rezultat toga uzima dodatnu proviziju koja se zove del credere provizija.38 U biti, proces faktoringa sa regresom i bez regresa je isti, i predstavljen je na shemi 6. Proces faktoringa se moe iskazati u nekoliko koraka:39 Korak 1 Klijent alje proizvod zajedno sa originalnom fakturom kupcu. Ova faktura obino daje isntrukcije kupcu da plati faktoru (dajui pune detalje plaanja). U isto vrijeme, klijent alje kopiju originalne fakture faktoru. (koraci 1 do 5, shema 6) Korak 2 Prijemom kopije fakture od strane faktora povezana potraivanja su prenesena na faktora u skladu sa ugovorom o faktoringu. U isto vrijeme, faktor ini dostupnim kreditnu liniju (uobiajeno do 80% od vrijednosti fakture) protiv koje klijent moe da odmah povue sredstva (faktori obino odobravaju finansiranje u okviru jednog dana od primitka klijentove fakture). (korak 6 shema 6) Korak 3 Kupac plaa punu vrijednost fakture direktno faktoru na datum dospijea (korak 7, shema 6). U sluaju zakanjelog plaanja 'neosporene' fakture, faktor inicira proces naplate potraivanja od kupca. U sluaju kontinuiranog ne-plaanja, obino je faktor taj
38 39

Ibidem Rovanina, A., et.al.; Mogunost razvoja faktoringa u BiH, Studija, Sarajevo, 2005., p. 10

41

koji inicira pravni postupak i liavanje imovine u svrhu prisilne naplate od kupca. U sluaju faktoringa sa regresom, faktor ima mogunost obraanja (regresa) klijentu za bilo koju sumu nenaplaenih potraivanja. Nasuprot tome, kod faktoringa bez regresa, faktor preuzima svaki gubitak (u nekim sluajevima takav gubitak moe biti zatien kroz kreditno osiguranje koje uzima faktor). Korak 4 Po plaanju od strane kupca (ili u sluaju odgoenog plaanja na neki dogovoreni datum) punog iznosa fakture, faktor kredituje balans (umanjen za unaprijed isplaeni iznos i naknade) na klijentov raun. (korak 8 shema 6). Ugovor o faktoringu je, u veini sluajeva, na bazi ukupnog poslovnog prometa klijenta (ne na bazi individualnih faktura), i kao takav, faktoring proces je trajan i obnovljiv. Ovo je vana karakteristika i znai da faktoring ukljuuje prodaju itave klijentove knjige prodaje faktoru.40 Shemom 6. je prikazan mehanizam faktoringa Shema 6. Mehanizam faktoringa

40

Ibidem

42

Izvor: Rovanin, A., et.al.; Mogunost razvoja fakotinga u BiH, SEED, Sarajevo, 2005., p.11

3.3.2.

Domai i meunarodni faktoring

Osnovna razlika izmeu domaeg i meunarodnog faktoringa je u broju ukljuenih strana. U domaem faktoringu, ukljuene su tri strane, dok u meunarodnom faktoringu postoje etri strane. U domaem faktoringu sve tri strane su locirane u istoj zemlji. Ukoliko su prodavac i kupac locirani u razliitim zemljama data se radi o meunarodnom faktoringu. Kada se transakcija izvrava, uloga faktora je da realizuje prodaju, tj. da naplati potraivanja. Faktor djeluje kao posrednik izmeu prodavca i kupca. Model domaeg faktoringa prikazan je shemom 7. Shema 7. Model domaeg faktoringa

43

Izvor: Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 25.12.2011]

1. Potencijalni kupac robe prosljeuje zahtjev za prodaju prodavcu. 2. Prodavac (klijent) podnosi zahtjev faktoru za kupovinu potraivanja. 3. Faktor provjerava kreditnu sposobnost kupca. 4. Ako je faktor zadovoljan dobijenom informacijom, faktor odobrava transakciju. 5. Prodavac alje robu, zajedno sa originalnom fakturom, kupcu. Ova faktura obino ukljuuje uputstvo kupcu za plaanje (sveobuhvatni detalji o plaanju direktno faktoru kojem je dodijeljen posao naplate potraivanja). 6. Klijent takoe alje kopiju originalne fakture faktoru. 7. Nakon dobijanja kopije fakture, potraivanja se prebacuju faktoru u skladu sa ugovorom o faktoringu. U isto vrijeme, faktor daje na raspolaganje kreditnu liniju (obino 80% vrijednosti fakture) i klijent moe odmah imati pristup ovim sredstvima. Faktori obino odobravaju finansiranje nakon dobijanja fakture. Faktor uzima proviziju na ukupni iznos (npr. 1.2% iznosa fakture). 8. Na datum dospijea (npr. nakon 60 dana), kupac plaa fakturu u punom iznosu faktoru. Ako plaanje kasni, faktor inicira naplatu od kupca. U sluaju kontinuiranog neplaanja, obino je faktor taj koji inicira zakonski postupak za naplatu. Kod faktoringa s regresom, faktor moe ponovo traiti sva potraivanja koja ostanu nenaplaena od klijenta. Kod faktoringa bez regresa, faktor preuzima gubitak (od kog se faktor moe zatititi kreditnim osiguranjem). 9. Klijent plaa fakturu u punom iznosu faktoru koji prebacuje stanje koje duguje na klijentov raun nakon oduzimanja svih provizija, kamate, trokova itd. prema dogovoru. Model meunarodnog faktoringa prikazan je shemom 8. Shema 8. Model meunarodnog faktoringa 44

Izvor: Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 25.12.2011]

1. Prodavac robe ili izvoznik prodaje i isporuuje robu klijentu - uvozniku i alje fakturu. 2. Prodavac robe predaje potraivanja domaem faktoru uz kopiju fakture i drugu dokumentaciju koja dokazuje njihovo postojanje. 3. Domai faktor predaje potraivanja faktoru u inostranstvu, tj. u dravi kupca. 4. Faktor u inostranstvu informie klijenta da su potraivanja prenesena. 5. Domai faktor obino pokriva bar 80% fakture unaprijed. 6. Na datum dospijea, kupac plaa fakturu faktoru u inostranstvu, koji prebacuje novac na raun domaeg faktora, umanjeno za proviziju za usluge. 7. Domai faktor dobija plaanje od faktora u inostranstvu na datume dospijea i plaa ostatak koji duguje klijentu (prodavcu), umanjeno za sve trokove provizije. 3.3.3. Objavljeni i neobjavljeni faktoring

Objavljeni faktoring se jo naziva i faktoring sa obavjetenjem. Karakteristika ove vrste faktoringa je u obavjetenju jer prodavac obavjetava kupca o imenu faktora u fakturi, gdje napominje kupcu da plaanje izvri na ime faktora i za njegov raun. Faktoring sa obavjetenjem moe biti i na osnovu faktoringa sa regresom i bez regresa. Kada je rije o objavljenom faktoringu, faktor zadrava kontrolu, vodi evidenciju prodaveve prodaje i obezbjeuje kratkorono finansiranje. Meutim, kod neobjavljenog faktoringa ili faktoringa bez obavjetenja, prodavac ne obavjetava kupca o postojanju faktoringa, tako da ime faktora nije objavljeno na fakturi.

45

3.3.4. Potpuni i ogranieni faktoring Razlika izmeu potpunog i ogranienog faktoringu je u vrenju usluga. Dakle, potpuni faktroing prua sve usluge za koje je nadlean kao to je naplata, voenje, evidencija o prodaji, kreditnu kontrolu i kreditno osiguranje. Potpuni faktoring se jo naziva kao konvencionalni faktoring ili tradicionalni faktoring. Pored gore navedenih usluga faktor jo moe da uini usluge koje su zasnovane na zahtjevima klijenta kao to je naplata mjenice po dospjeu, voenje rauna, davanje limita unaprijed za ogranieno diskontovanje faktora na selektivnoj osnovi. Ovaj tip faktora naj ee obezbjeuje faktoring sa regresom. Karakteristika ogranienog faktoringa je u tome to faktor bira ogranien broj faktura koje e biti predmet sporazuma o faktoringu sa klijentom.

3.3.5.

Direktni i posredniki faktoring

Kada je rije o dirketnom faktoringu, onda se podrazumjevaju poslovni odnosi u kojem faktoring firma otkupljuje potraivanja svoga klijenta, bilo da su ona nedospjela ili dospjela, ili da faktor u potpunosti djelimino ili nikako prihvata delcredere rizik. To je znai, jedan poslovni odnos iji je predmet iskljuivo i samo otkup potraivanja. Dok u posrednikom faktoringu odnos faktora i njegovog klijenta se proiriva na faktorovo posredovanje. Kod ove vrste faktoringa faktor se javlja i kao finansijer klijenta, te kao posrednik pri prodaji. Posredniki faktoring svojim razvojem je doveo do toga da faktor ne samo da prodaje robu, nego djeluje kao trini posrednik, odnosno spaja ponudu i potranju, djeluje savjetodavno prema kupcu ili prodavcu i uz to fiansira izvrenje tih poslova. Velikoj vanosti se pridodaje tijesnoj saradnji faktora i njegovog klijenta. Dakle, sve narudbe koje se obave, a prije njihovog izruenja odobrava faktor ispitivajui kreditnu

46

sposobnost, koja je veoma detaljna i podrazumjeva koritenje svih dostupnih izvora podataka o kupcu. Faktor za svog klijenta moe obavljati i druge, uglavnom servisne poslove kao to je:41 voenje knjigovodstva, kontrolu i reviziju poslovnih knjiga i izvjetaja, informatike usluge, voenje svih vrsta proizvodnih, prodajnih i financijskih usluga.

Faktor prilikom posla otkupa naplauje diskontnu faktoring proviziju. Cijena ove provizije zavisi od vrste posla, roka dospjea potraivanja i procjenjene visine rizika. Diskontna faktoring provizija, obraunava se putem dvije metode:42 kamata plus metod, diskontni metod.

Primjena metoda kojim se obraunava diskontna faktoring provizija data je sljedeim primjerom: Kamata plus metod : Iznos fakture 2.000 Isplata gotovinskog djela 80 % Faktoring provizija (diskont) 3 % Kamatna stopa 12 % p.a Rok dospjea potraivanja 45 dana 1. faktoring provizija iznosi: 2.000 x 3 % = 60 2. unaprijed isplaen iznos: 2.000 x 80 % = 1.600 3. iznos kamate na unaprijed isplaeni iznos:
41 42

Backovi, E.; Op.cit. p.211 Ibidem

47

1.600 x 12% x 45 = 24 4. ukupni trokovi su: 60 + 24 = 84 (provizija + kamata) 5. ukupni trokovi faktoringa su: 84 / 2.000 = 4,2 % Diskontni metod: Iznos fakture 2.000 Isplata gotovinskog djela 80 % Faktoring provizija (diskont) 3 % - prvih 30 dana 1 % - svakih 10 dana Rok dospjea potraivanja 45 dana Nema kamatne stope 1. faktoring provizija za prvih 30 dana iznosi: 2.000 x 3% = 60 2. faktoring provizija za narednih 10 dana iznosi: 2.000 x 1% = 20 3. faktoring provizija za narednih 5 dana iznosi: 1.000 x 1% = 10 4. ukupni trokovi iznose: 60 + 20 + 10 = 90 5. ukupni trokovi faktoringa iznose: 90/ 2.000 = 4,5 % 3.3.6. Faktoring dospjelih i nedospjelih potraivanja Ova vrsta faktoringa je karakteristina po otkupu kratkoronih, nedospjelih potraivanja, to meutim u praksi se bave i sa otkupom ve dospjelih kratkoronih potraivanja. Dakle, faktor isplauje kontravrijednost fakture klijentu od tri do pet dana nakon dospjea obaveze plaanja osnovnog dunika, sa ili bez prava na regres.

48

3.4. Subjekti faktoringa Poslovni subjekti fakotinga, odnosno najei uesnici faktoringa su:43 Faktor (faktoring kompanija) Klijent faktora (proizvoa, prodavac) Kupac (poslovni partner klijenta) Shema 9. prikazuje subjekte koji uestvuju u faktoring poslu, kao i odnosi koji postoje meu zainteresovanim subjektima.

Shema 9. Odnosi subjekata uesnika i faze aktivnosti faktoring mehanizma

Izvor: Jovi, Z.; Menadment financijskih institucija, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008., p. 194
43

Backovi, E.; Op.cit., p.208

49

Iz sheme se vidi da se naplata potraivanja prenosi sa klijenta - proizvoaa ili davaoca usluga na faktoring organizaciju, koja poto odobri isplatu potraivanja preuzima na sebe cijelokupno staranje oko realizacije i naplate odobrenog kredita. 3.4.1. Faktor i njegove obaveze

Faktor predstavlja organizaciju, preduzee koja od svojih klijenata otkupljuje fakturisane iznose i to jednom duem razdoblju. Osnovna aktivnost faktora je obezbjeenje itav niz usluga. To su finasiranja, usluge preuzimanja kreditnog rizika, usluge naplate potraivanja. Obaveza faktora je da aurno vodi knjigu naplata, kada su u pitanju plaanja u gotovini, hartijama od vrijednosti potraivanja i drugim sredstvima plaanja. Faktor ima obavezu da svakog mjeserca uredno vodi dostavlja izvjetaje o stanju na raunima koji se vodi na ime kupca. Faktor je obavezan da vodi rauna o rokovima potraivanja od kupca, odnosno kupaca. 44 3.4.2. Kljinet i njegove obaveze

Klijent je pravno ili fiziko lice koji proizvodi robu ili nudi usluge, a sa kojim faktor zakljuuje poseban ugovor. Obaveza klijenta u odnosu na faktora je da redovno i uredno dostavlja fakture koje trebaju da sadre sve potrebne informacije i podatke. Obaveza klijenta je da obezbjedi efikasan sistem obavjetavanja o informacijama koje su od znaaja za faktoring organizaciju. 45 3.4.3. Kupac i njegove obaveze

44

Trifunovi, P.; Faktoring i forfeting, Centar za meunarodno sodelovanje in razvoj CMSR , Ljubljana, 1988., p. 8 45 Ibidem, p.9

50

Kupac moe biti pravno ili fiziko lice, koji je poslovni partner klijentu faktora i koji postaje dunik faktora i snosi obavezu vraanja kredita u vezi prodaje odreenih proizvoda ili usluga. Kupac ima obavezu plaanja koja proizilazi iz kupoprodajnog ugovora zakljuenog sa klijentom faktora.46 3.5. Razlika faktoringa izmeu kratkoronih kreditnih linija

Osnovna razlika izmeu faktoringa i kratkoronih bankarskih kredita je u tome to se kratkoroni krediti oslanjaju na kolateral u obliku nepokretne imovine. Ovakvi tipovi ugovora su uglavnom podrani i financijskim izvjetajima to predstavlja odobravanje kredita baziranih na financijskim izvjetajima. Potkov za odobravanje kratkoronih kredita su svakako financijski izvjetaji koji imaju jaku financijsku poziciju. Dakle, kreditiranje koje se bazira na osnovu financijskih izvjetaja, financijski sistem mora imati definirana raunovodstvena pravila, to znai da zajmoprimac mora imati revidirane financijske izvjetaje. Kada je u pitanju faktoring kao savremeni oblik finansiranja on je baziran samo na imovini, to se razlikuje od tradicionlanih komercijalnih kredita, gdje je kredit baziran na dunikoj kreditnoj vrijednosti, dok je faktoring baziran na vrijednost dunike imovine. Ukoliko je financijsko trite razvijeno, kreditor zs tradicionalne kredite trai kolateral samo kao sekundarni izvor otplate duga. Primarni izvor otplate duga je dunik, a kreditna isplativost se posmatra kroz sposobnost dugorone samoodrljivosti njegove poslovne djelatnosti. Nasuprot tome kod finansrianja savremenim oblikom faktoringom fakus je baen na vrijednost imovine. Prilikom finansiranja faktoringom, imovina zajmoprimca je ponuena kao kolateral i posmatrana je kao primarni izvor otplate. Glavna razlika izmeu faktoringa kao savremenog oblika finansiranja i tradicionalnih kratkoronih kredita je u tome to kod faktoringa zajmoprimeva imovina se posmatra kao sekundarni izvor otplate potraivanja. Prilikom odobravanja finansiranja na osnovu imovine ekpleciton je povezan na bazi formule sa likvidacionom vrijednou imovine koja se koristi kao
46

Ibidem, p.11

51

kolateral. Kod ovog tipa uvijek treba voditi rauna da li je vrijednost imovine uvijek vea od vrijednosti iznosa kredita. Kreditiranje bazirano na imovini odnosno faktringom je prikladno za mala i srednja preduzea, jer visok nivo rizika koji je karakteristian za mala i srednja preduzea nije barijera za finansiranje, ako njihova imovina ima dovoljnu likvidacionu vrijednost. Druga pozitivna strana prilikom primjene savremenog oblika finansiranja a baziranog na imovini je sposobnost da generira informacije o ostvarenim rezultatima zajmoprimca kroz kontinuitetni monitoring imovine. Faktoring kao finansiranje zahtjeva dobro definirano komercijalno pravo koje jasno definira sigurnosne interese. Kod faktoringa, povezana imovina, kratkorona potraivanja, prodata je faktoru. Dakle pravo vlasnitva se prenosi sa zajmoprimca na faktora, to znai ukoliko zajmoprimac postane nesolvnetan imovina koja je faktorisana nije dio imovine kompanije pod steajem. U narednoj tabeli date su naj vanije razlike izmeu faktoringa kao savremenog oblika finansiranja i tradicionalnih kratkoronih kredita. Tabela. 6. Usporedba faktoringa sa kratkoronim bankarskim kreditima

52

Izvor: Rovanin, A., et.al.; Mogunost razvoja fakotinga u BiH, SEED, Sarajevo, 2005., p.11

3.6. Prednosti i nedostaci faktoringa Faktoring je postao popularan irom svijeta zahvaljujui uslugama koje nudi. Faktori obezbjeuju usluge od finansiranja do upravljanja prodajom na kredit: finansiranje, voenje rauna, naplaivanje potraivanja i zatita od kreditnih rizika. Usluge koje treba pruiti su navedene u ugovoru o faktoringu - ugovor, kao bilo koji drugi ugovor o prodaji, regulisan je prema zakonu o ugovoru. Neke prednosti faktoringa ukljuuju:47

47

Ne gubi se vrijeme na dugo apliciranje za kredite Bolji tok gotovine i bri pristup radnom kapitalu

Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 25.12.2011]

53

Bolja likvidnost kroz pravovremeno ubrizgavanje gotovine (avansi od faktora) Bolji finansijski poloaj, kreditna sposobnost i solventnost Vei obim prodaje - kompanija moe ponuditi svojim klijentima bolje kreditne uslove i moe prihvatiti vie posla Bolji uslovi za nove klijente (vano za izvozne kompanije) Rizik ili loi dugovi su eliminisani, u okviru faktoringa bez regresa, ili su barem umanjeni kroz pravovremenu naplatu Rast kompanije se finansira bez novih dugova - bez mjesenih plaanja ili plaanja odjednom na dan dospijea Bez prodaje kapitala (nema novih dioniara koji bi podizali sredstva) Nema linih garancija, za razliku od veine kreditnih programa Nema materijalnog osiguranja Jai bilans stanja, povean potencijal pozajmljivanja, poto je faktoring van bilansa i ne mora se saoptavati potencijalnim kreditnim institucijama, ime se poveava omjer efikasnosti (npr. povrat na aktivu itd...)

Lake je finansirati sezonsku proizvodnju Svje radni kapital znai da snabdjevai mogu biti plaeni unaprijed, uz dodatni popust Manje vremena i napora za naplaivanje potraivanja, jer je faktor specijalizovan za te poslove Umanjeni operativni trokovi (iz razloga koji su gore navedeni) ak i kompanija koja tek poinje poslovanje ili mlada kompanija moe brzo doi do finansija Bolje upravljanje informacijama (naroito u okviru potpunog faktoringa) Omoguava bre manje kupovine u pravi as

Treba naglasiti da, pored oiglednih prednosti, faktoring takoe ima nedostatke, kao to su:48

48

Ibidem

54

Prekomjerno

oslanjanje

na

faktoring

kompaniju

moe

rezultirati

prekomjernom trgovinom i pogrenim upravljanjem

Prekomjerno oslanjanje na faktoring kompaniju moe takoe rezultirati gubitkom direktnih odnosa s klijentom Neke vrste kompanija nisu atraktivne za faktoring, kao to su:
o o o o o

male kompanije, kompanije ija potraivanja potiu od samo nekoliko klijenata kompanije s mnogo malih klijenata kompanije sa spekulativnim poslom kompanije sa irokim spektrom proizvoda koji se prodaju optoj javnosti

Trokovi faktoringa su obino vei nego trokovi bankarskih kredita, tako da je cijena konanog proizvoda takoe vea Izvoznici moraju osigurati da nema neslaganja s kupcima u pogledu kvaliteta proizvoda Neki kupci ne ele da budu ukljuene druge strane, osim prodavca Faktoring je kratkorono finansiranje i ne moe zadovoljiti sve poslovne potrebe Do faktoringa dolazi samo kada je faktor zaista siguran u solventnost klijenta Faktoring kompanije preferiraju klijente s veim poslovima Samo faktoring bez regresa oslobaa klijenta od rizika naplate. U svim drugim sluajevima, klijent ostaje odgovoran za neizvrenje obaveza (ak i za diskontovana potraivanja)

Klijent moe pretrpiti znatan gubitak dohotka, uzimajui u obzir sve provizije i rizik gubitka koji je ukljuen

3.7. Vanost faktoringa za mala i srednja preduzea

55

Faktoring predstavlja veoma vaan izvor finansiranja obrtnog kapitala malih kompanija. Sljedei razlozi se generalno navode u prilog ovoj tvrdnji:49 Troak finansiranja je konkurentan u odnosu na alternative; Dostupnost finansiranja kroz faktoring aranman je vea manjim, "rastuim" preduzeima nego tradicionalni izvori (kao na primjer kratkoroni bankovni krediti) zato to faktori smatraju prodajnu fakturu kao sigurnu imovinu, dokv banke tipino gledaju na fiksnu imovinu kao sigurnost; Faktori su u mogunosti da obrade zahtjev i obezbijede sredstva na osnovu faktura mnogo bre nego to je vrijeme koje je potrebno da se uspostavi kreditna linija kroz kratkorone bankovne kreditne linije; i Usluga kreditnog menadmenta koji nude faktori esto prua ekonomsko rjeenje za manja preduzea koja ili nemaju relevatna znanja, ili su trokovi u vezi sa obavljanjem ovih funkcija ograniavajui faktor. 3.8. Faktoring u Bosni i Hercegovini Kao izvor vanjskog finansiranja faktoring dobija na popularnosti irom svijeta. Ono to faktoring ini jednostavnim jeste da je novac koji obezbjedi faktor kompaniji eksplicitno povezan s vrijednou njenih potraivanja, a ne sa njenom ukupnom kreditnom sposobniu. Bosna i Hercegovina nema specifine zakone i propise o faktoringu , iako zakonski okvir postoji. Izvjestan broj entitetskih zakona, u kombinaciji, osiguravaju zakonski okvir u kojem se moe vriti faktoring:50

Zakon o imovini pravnih osoba (1984/1992, Slubeni glasnik RBiH 2/92), Zakon o obligacijama usvojen 1978. (Slubeni glasnik SFRJ 29/78 i drugi Zakon o kompanijama (Slubeni glasnik FBiH 23/99, Slubeni glasnik RS 127/08)

49 50

Rovanin, A., et.al.; Op.cit, p.18 Centralna banka Bosne i Hercegovine, [online], Dostupno na: www.cbbh.ba [pristup 25.12.2011]

56

Zakon o bankama (Slubeni glasnik FBiH, 39/98 i 14/02, Slubeni glasnik RS 44/03) - nema nita u tom zakonu to bi sprijeilo da faktoring bude posebna oblast

Zakon o registraciji kompanija (Slubeni glasnik FBiH 4/2000; Odluka u Slubenom glasniku 12/00, 23/00) Zakon o Centralnoj banci (Slubeni glasnik BiH 1/97) Zakon o bankrotu (Slubeni glasnik RS 67/02, Slubeni glasnik FBiH 29/03) Zakon o likvidaciji (Slubeni glasnik FBiH 29/03, Slubeni glasnik RS 64/02)

U Bosni i Hercegovini primjena faktoringa kao savremenog oblika finansiranja je nerazvijeno, skoro da i ne postoji konkurencija, izmeu faktoring kompanija. Primjena faktoringa u Bosni i Hercegovini je u zaetku, i ima potencijal da donese znaajen benificije i da doprinesu boljem poslovnom okruenju. Faktoring moe biti jedan od najefikasnijih oblika finansiranja u Bosni i Hercegovini koji podrava trgovinu, ak moe da utjee i na ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine. Kada je u pitanju faktoring kao novi oblik finansiranja u Bosni i Hercegovini i njegovo razvijanje u vrijeme dananje svjetske ekonomske krize, financijske institucije mogu da ekaju stabilnije vrijeme, prije nego to s odlue za ponudu faktoringa poslovnoj zajednici kao oblik finansiranja. Meutim, u drugom sluaju mogu da nude usluge faktroinga kao novog proizvoda na tritu, s tim da pokazuju svojim klijentima da rade u njihovom najboljem interesu, s ciljem pomoi pri ostvarivanju likvidnosti i solventnosti, u uslovima dananje ekonomske krize. U Bosni i Hercegovini trenutno posluje tri faktoring kompanije:
51

IGA izvozno kreditna agencija BiH, Prvi faktor d.o.o. Sarajevo Alfa faktoring d.o.o. Travnik pravno okruenje, naruavanje odnosa izmeu kupca i prodavca, neodostatak informacija o kreditnoj kvaliteti,

Mogue prepreke za razvoj trita faktoringa u Bosni i Hercegovi odnose se na:51

Rovanin, A., et.al.; Op.cit, p.11

57

mogue visoke provizije faktoring kua zbog izraenih rizika, neizgraena poslovna etika slaba informisanost okruenja po pitanju faktoringa.

4. FORFETING KAO SAVREMENI OBLIK FINANSIRANJA

58

4.1. Pojam i nastanank forfetinga Forfeting potjee od francuske rijei a forfait , odnosno njemake rijei forfaitirung , pri emu obe oznaavaju da se proizvod kupuje u cijelini, i to po jednoj unaprijed utvrenoj cijeni.52 Forfeting je oblik fnansiranja izvoznih kredita koji se realizuju prodajom izvoznog potraivanja banci ili specijalizovanoj instituciji, uz odbitak odgovarajueg fksnog iznosa, a na osnovu prezentovanja dokumenata kojima uvoznik garantuje otplatu duga. Na ovaj nain izvoznik koji je prodao robu stranom kupcu na kredit, stie gotovinu uz odreeno umanjenje.53 Prema tome u pitanju je kupovina dugoronog i nedospjelog potraivanja, pri kojem kupac potraivanja snosi rizik u vezi sa njegovom naplatom od treeg lica. Forfeting kao savremeni oblik finansiranja najvie slii faktoringu, ali se razikuju samo u jednoj stvari. Forfeting se odnosi na otkupljivanje dugoronih potraivanja po osonvu kapitala dobara sa uobiajnim rokom otplate od 5 godina, a u praksi moe da bude i od jedne godine pa do 7 godina, kao i isplata u polugidinjim ratama. Dakle, osnovna razlika izmeu faktoringa i forfetinga kao savremenih oblika finansiranja je u ronosti, da li se radi o kratkoronom finansiranju faktoringu ili dugoronom finansiranju forfetingu. Sva ostala tehnika je ista. Faktoring trite ima meunarodni karakter. Forfeting se u veini sluajeva koristi kao mehanizam za podsticanje izvoza iako se njegove mogunosti ne iskljuuju i u sluajevima kada se prodaja investicione opreme obavlja i na domaem tritu, odnosno kombinovano. Prvo forfeting trite javlja se ezdesetih godina prolog stoljea u vicarskoj. Nako tog pojavljivanja faktroing se ljavlja i u drugim razvijenim dravama. Ova vrsta savremenog oblika finansiranja podrazumjeva prodaju uglavnom dugoronih potraivanja iz osnova izvoza, banci ili drugoj financijskoj instituciji koja je specijalizovana za te poslove. Potraivanja su uglavnom pokrivena hartijama od vrijednosti . Narednom emom je prikazan osnovni model forfeting posla.
52 53

Jovi, Z.; Op.cit., p. 179 Financijski menadment, prirunik, drugi dio, p. 119, dostupno na: www.scribd.com (05.01.2012.)

59

Shema 10. Osnovni model forfeting posla

Izvor: http://www.marfinfactors.gr/html/page.asp?Lang=3&PageID=7 (06.01.2012.)

Predmet transakcija na forfetnim tritima jesu potraivanja obezbjeena sljedeim vrstama vrijedonosnih papira:54 4.2. vlastite avalirane garantirane mjenice, vuene avalirane mjenice, plative bankarske garancije, neopozivi terminski dokumentarni akreditivi. Uesnici u poslu forfetinga

54

Backovi, E.; Op.cit., p. 215

60

U poslu forfetinga uestvuje vie subjekata kao to su:55 proizvoa izvoznik, kupac uvoznik, banka kupca uvoznika, forfeter i neobavezni uesnici.

4.2.1. Proizvoa izvoznik Proizvoa izvoznik je pravno lice koji proizvodi opremu robu, izgrauje objekte, izvode radove u inostranstvu. To su lica koja kupcima uvoznicima odobravaju prodaju svoje robe na kredit, ali uz pomo treeg lica, jer ne moe i ne eli da vodi brigu te nastoji da jo tokom pregovora o kupoprodaji nae financijsku instituciju kao tree lice koja e otkupiti potraivanja. 4.2.2. Kupac uvoznik Kupac uvoznik je pravno lice koji ima za namjeru kupiti odreenu investicionu opremu, gdje ga sprijeavaju financijske mogunosti, te se on obraa proizvoau izvozniku investicione opreme sa zahtjevom za odgodno plaanje, odnosno odobravanje kredita. 4.2.3. Banka kupca uvoznika Banka kupca uvoznika je financijska institucija preko koje se obavljaju najznaajniji poslovi obezbjeenja u vezi sa koritenjem mehanizma forfetinga. Njene aktivnosti su usmjerene u pravcu izdavanja instrumenata obezbjeenja plaanja kao to su avali na mjenicama, garancije ili sl. u korist proizvodne organizacije izvoznika. 4.2.4. Forfeter

55

Jovi, Z.; Op.cit., p. 184

61

Forfeter je financijska institucija koja se bavi savremenim oblicima finansiranja, odnosno faktoring poslom. Forfetnig kao institucija raspolae dobrim poslovnim vezama u dravi ili inostranstvu za dospjelu naplatu potraivanja izvoznika ili proizvoaa na domaem ili meunarodnom tritu kapitala. Forfeter prihvata cesu potraivanja i isplauje nominalnu vrijednost klentu izvozniku, uz odbitak eskontne stope, provize i trokova vezanih za taj posao. Pri tome, forfeter se obavezuje da e snositi rizik naplate potraivanja, odnosno, da nee traiti regresiranje nenaplaenih potraivanja od klenta izvoznika.56 Forfeter kao financijska institucija nije obavezan da garantuje za isporuku dobara/ izvrenje radova, kvaliteta, rokova i sl., tu obavezu snosi klijnet ili izvoznik, koji odgovara i za pravnu valjanost posla. 4.2.5. Neobavezni uesnici

Pored obaveznih uesnika u forfeting poslu kao savremenog oblika finansiranja, postoji mogunost da se ponekad javi i neki neobavezni uesnik. Uloga neobaveznih uesnika je da ini posredovanje, tj. da pronalazi kupce forfetinga izvoznika investicione opreme ili drugih dobara, i dovoenje istih u vezu sa forfeting organizacijom uz jasno sefinisanu odreenu naknadu. U literaturi i u prkasi ovi neobavezni uesnici se jo nazivaju i makler posrednici. 4.3. Pojam i elementi ugovora o forfetingu

Ugovor o forfetingu je tvorevina autonomnog prava i jo uvijek u velikom broju zemalja nije regulisan nacionalnim propisima. Zbog toga se za ugovor o forfetingu kae da je neimenovani ugovor. Osim ove karakteristike, ugovor o forfetingu je i formalni ugovor, teretni ugovor, aleatorni ugovor57 i mjeoviti ugovor. Za ovaj ugovor se kae da

56 57

Financijski menadment, prirunik, drugi dio, p. 119, dostupno na: www.scribd.com (05.01.2012.) Forfeter preuzima rizik naplate potraivanja od treeg lica, bez prava na regres u sluaju nemogunosti naplate.

62

je mjeovit zato to sadri i pojedine elemente od drugih ugovora, kao to su ugovori o kreditu.58 Ugovor o faktoringu mora sadravati sljedee elemente:59 kompaniju i sjedite prodavca potraivanja, naziv, adresu forfeting kompanije odreenje posla forfetinga, naziv i adresa dunika, ukupan iznos dugovanja i vrijeme dospjea, ukupan iznos naknade, iznos pojedine naknade, vrijeme trajanja ugovora, razloge i uslove prijevremenog prestanka ugovora.

Prije nego to doe do konanog potpisivanja ugovora o forfetingu potrebno je da se utvrdi i postojanje nekih odreenih optih predpostavki, i to kako na domaem tako i na meunarodnom tritu. Ono se sastoji u tome da:60 na tritu kapitala u zemlji i inostranstvu postoji dovoljno sredstava da se obavi finansiranje, zemlja kupca uvoznika prihvaena na forfetnom tritu, ponuda kapitala odgovara strukturi tranje valute u kojima se vri plaanje, postoji dovoljno osiguranje naplate potraivanja i da rizik forfetera ne prelazi granicu normalnog. 4.4. Rizici forfeting transakcija

Fenomen rizika i razna nastojanja da se njima upravlja datiraju iz daleke prolosti. Kako svjedoi Zbornik zakona babilnoskog kralja Hammurabija (koji je
58

Mati, V.; Savremeni instrument finansiranja Forfeting, Udruenje bankara Srbije, asopis UBS, br. 5,6, 2007., p. 72., dostupno na: www.ubs-asb.com (22.12.2011.) 59 Izvedeno na osnovu primjera ugovora o forfetingu, dostupan na: www. knjigovodstvenaagencija.com, (06.01.2012.) 60 Trifunovi, P.; Op.cit., p. 45

63

vladao u periodu 1728 1686. godine p.n.e.), jo su drevni Babilonci nastojali da osiguraju rizik neuspjele etve.61 Prilikom kupovine odreenog vreijedonosnog papira uz prava na regres od predhodnog vlasnika proizvoaa izvoznika, forfeting kompanija preuzima na sebe odreeni niz rizika. U suprotnom te rizike bi snosio sam izvoznik da se nije odluio da zakljui ugovor sa faktoring kompanijom. Osnovni rizici koji se javljaju prilikom forfeting posla, a koje su sa proizvoaa izvoznika prenijeta na faktoring kompaniju spadaju: 4.4.1. politiki rizik, transferni rizik, valutni rizik i komercijalni rizik. Politiki rizik

Politiki rizici generalno mogu biti definirani kao rizici zbog dogaaja nastalih aktima dravnih organa ili izvanrednim dogaajima u nekoj zemlji na ijem tritu kapitala investicijski fond posluje, tj. upravlja svojom imovinom. 62 Politiki rizik moe da se pojavi na dva naina: uvoenjem novih ili poveanjem postojeih poreza, odnosno eksproprijacijom imovine. Jedan od aspekata politikorg rizika je rizik da se ne mogu ostvariti prava vlasnitva nerezidenata ili stranih dravljana na tritu kapitala. Ekonomski ili valutni rizik moe se pretvoriti u politiki rizik. Ako su prodajne cijene denominirane u domaoj valuti, a obaveze u stranoj valuti, i ako se intervalutni kurs promjeni, moe doi do poveanja prodajnih cijena.

61 62

Kozarevi, E.; Analiza i upravljanje finansijskim rizicima, CPA, Tuzla, 2009., p. 7 http://www.agram-invest.hr/default.aspx?id=50 (06.01.2012)

64

4.4.2.

Transferni rizik

Transferni rizik kao rizik forfeting transakcija uglavnom se javlja kod zemalja koji imaju velikih problema sa trgovniskim i platnim bilansom u odnosu na inostranstvo. Meunarodne kompanije koje posluju sa dravama gdje je razvijen transferni rizik mogu biti pogoena sa mjerama neposredne kontrole razmjene i transfera. Dakle, profit i kapital se ne mogu slobodno transferisati u matinu kompaniju i repromaterijal, maine, rezervni dijelovi se ne mogu slobodno uvoziti u dotinu dravu. Ova crsta rizika uglavnom zahvata drave koje su u razvoju, kao i za drave u kojima na raspolaganju nije konvertibilna valuta. 4.4.3. Valutni rizik Valutni rizik (engl. foreign currency risk, exchange risk, njem.

Whrungsrisiko), rizik da e neka valuta imati manju (ili veu) vrijednost na tritu u budunosti. Najee je vezan uz promjenu vrijednosti neke valute (devalvacija ili revalvacija). Pojavljuje se u meunarodnim transakcijama izraenim u nestabilnoj valuti (izbjegava se u praksi primjenom tzv. valutne klauzule). 63 Valutni rizik nije poznat unaprijed, jer predstavlja mogunost budue promjene vrijednosti jedne valute u poreenju sa drugom. Valutni rizik nastaje iz neusklaenosti vrijednosti aktive sa jedne strane i pasive denominiranih u stranoj valuti sa druge strane. Takoer valutni rizik moe nastati zbog neusklaenosti izmeu stranih potraivanja i dugovanja izraenih u domaoj valuti. Kratkoroni faktori koji utiu na valutne promjene su i oekivani i neoekivani politiki dogaaji, izmjenjena oekivanja sudionika na tritu ili trgovanje valutama temeljno na spekulaciji mogu uzrokovati valutne promjene. U praksi valutni rizik se sastoji od sljedeeg:64 Transakcijskog rizika ili uticaja promjene kurseva na strana potraivanja i dugovanja koja se temelje na cijelini tj. razlika u cijeni po kojoj se oni
63 64

www. poslovni.hr/leksikon/valutni-rizik-101357.aspx (07.01.2012.) Greuning, H.; Analiza i upravljanje bankovnim rizicima, drugo izdanje, Naklada Mate, Zagreb, 2006., p. 262

65

naplauju ili plaaju i cijeni po kojoj su priznati u lokalnoj valuti u financijsom izvjeu pravnog subjekta, Ekonomskog ili poslovnog rizika vezanog za uticaj promjene kurseva na dugu poziciju neke drave ili konkretnu poziciju trgovakog drutva; npr. deprecijacija u lokalnoj valuti moe uzrokovati pad uvoza i vei izvoz, 4.4.4. Komercijalni rizik Komercijalni rizik je vjerojatnost da inozemni kupac nee biti u stanju u dogovorenim rokovima platiti robu koju je preuzeo s odgodom plaanja. Pod komercijalnim rizicima smatraju se sljedei dogaaji: produeno neplaanje, steaj, likvidacija ili ovrha na imovinom inozemnog kupca. Komercijalni rizik moe se reducirati ugovaranjem police osiguranja inozemnih potraivanja.65 4.5. Prednosti i nedostaci forfetinga

4.5.1. Prednosti forfetinga Posmatrano iz ugla izvoznika, prednosti forfetiranja su sljedee:66

65 66

naplata potraivanja se obavlja odmah po isporuci opreme, ime se prodaja na kredit pretvara u gotovinsku transakciju, poboljava se likvidnost izvoznika, poveava se potencijal izvoznika za zaduivanje, eliminiu se mogui gubici zbog nelikvidnosti, eliminie se rizik rasta kamatnih stopa u budunosti, eliminiu se rizici po osnovu fluktuirajuih deviznih kurseva, eliminiu se administrativni problemi i pratei trokovi oko naplate potraivanja, ne zahtjeva se kreditno osiguranje,

http://www.anicazna.com/Skolica.aspx?Slovo=K (07.01.2012.) Jovi, Z.; Op.cit., p. 189

66

prua mogunost brzog zakljuenja ugovora o forfetingu zbog jednostavnije dokumentacije, trokovi forfetniga mogu da se ukljue u cijenu izvoznog posla, izvoznik ne mora da organizuje slubu naplate potraivanja i voenja sudskih sporova

Posmatrano iz ugla uvoznika (kupca), prednosti forfetiranja su sljedee:67 omoguava se uvoz najsavremenije tehnologije i opreme na kredit, tj. u trenutku zakljuivanja posla se ne mora raspolagati neophodnim financijskim sredstvima, poveava kapacitet zaduenja uvoznika, vraanje kredita je po fiksno utvrenoj kamatnoj stopi, uvoznik moe da bira bilo koju konvertibilnu valutu ili valute bez obzira na potrebe izvoznika, ubrzava se zakljuenje komercijalnog ugovora, izbjegava se administriranje i pravni trokovi koji su znaajni kod drugih kreditnih aranmana Posmatrano iz ugla forfeting kompanije ili banke, prednosti forfetiranja su sljedee:68 dokumentacija je jednostavna, brzo se kompletira i nema veoma kompleksnih ugovora kao kod kreditnih poslova, kupljena potraivanja su lahko prenosiva, prua se mogunost ostvarenja znaajnih prihoda, tj. sticanje profita koji je u veini znatno vei u odnosu na nivo da je kapital plasiran na nacionalnom ili meunarodnom tritu kapitala, to je opravdano imajui u vidu da forfeter u potpunosti preuzima rizik naplate potraivanja na sebe.

67 68

Ibidem Ibidem, p. 190

67

4.5.2. Nedostaci forfetinga Jedan od glavnih nedostataka forfetinga je cijena finansiranja, koja je esto prilino visoka i via u odnosu na ostale alternativne mogunosti finansiranja jer u cijenu finansiranja izraenu kroz eskontnu stopu69, forfeter ukljuuje trokove finansiranja i refinansiranja u skladu sa tekuim trinim uvjetima i rizicima.70

5. ZAKLJUAK
69 70

Eskontna stopa oznaava kamatnu stopu centralne banke na odobrene kredite Cf. Jovi, Z.; Op.cit., p. 190

68

Na osnovu obraene teme koja nosi naslov Primjena savremenih oblika finansiranja u Bosni i Hercegovini dolo se do zakljuka da savremeni oblici finansiranja predstavljaju vaan izvor finansiranja kompanija. Obradom navedene teme moe se konstatovati da je primjena savremenih oblika finansiranja u Bosni i Hercegovini malo zastupljena. Najei savremeni oblici finansiranja koji se primjenjuju u Bosni i Hercegovini su: finansiranje lizingom, finansiranje faktoringom i finansiranje forfetingom Lizing kao savremeni oblik finansiranja postao je znaajan u nizu nacionalnih ekonomija. Kao oblik finansiranja vaan je izvor kratkoronog i dugoronog finansiranja. Primjenom lizinga kao savremenog oblika finansiranja kompanije mogu rijeiti problem nedostatka likvidnih sredstava koji su potrebni za poslovanje jedne kompanije, pored toga lizing kompanijama omoguava modernizovanje opreme s ciljem ostvarivanja efikasnosti na tritu i konkurentnosti na tritu. Velika pogodnost lizinga kao savremenog oblika finansiranja prua se novoosnovanim kompanijama kojima je teko doi do drugih oblika finansiranja. Na osnovu pokazatelja poslovanja lizing kompanija u Bosni i Hercegovini, moe se zakljuiti da lizing kao nain finansiranja je u blagom porastu kako u segmentu novih plasmana tako i u unapreenju naplate potraivanja i relativnom smanjenju trpkova rezervi za gubitke. Portfolio financijskog lizinga je zadovoljavajui, ako se uzme u obzir trina okolnost i stanje u bosanskohercegovakoj ekonomiji. Da bi se ostvarila vea primjena lizinga u Bosni i Hercegovini potrebno se fokusirati na slijedee prijedloge mjera: unaprijediti zakonsku regulativu u segmentu zatite potroaa lizing usluga, pratiti lizing kompanije s ciljem sprjeavanja pranja novca, unaprijediti saradnju izmeu lizing kompanija i kontrolnih institucija, dopuniti regulative za lizing sektor koja se odnosi na djelovanje i poslovanje lizing kompanija, i dr.

69

Faktoring kao jedan od oblika savremenog finansiranja predstavlja vaan faktor jedne privrede. U dananje vrijeme faktoring kao oblik finansiranja sve vie uzima maha. Posao faktoringa jeste da obezbjedi financijska sredstva i da upravi financijskim rizicima. Primjenom faktoringa postie se osiguranje od financijskih rizika kao to su: kreditni rizik, kamatni rizik, devizni rizik, i rizik likvidnosti. Faktoring kao oblik finansiranja koristan je za drave sa slabim sudskim izvrenjem kao to je Bosna i Hercegovina. Kada je u pitanju faktoring u Bosni i Hercegovini, jo uvijek nije dovoljno razvijen, dok je irom svijeta dominantan oblik finansiranja baziran na imovini. Forfeting kao savremeni oblik finansiranja podrazumjeva otkup dugoronog potraivanja izvoznika investicione opreme ili investicionih radova u inostranstvu od strane forfeting institucije ili banke koja se bavi forfeting poslovima. Forfeting kao jedan od oblika savremenog finansiranja u veini sluajeva se koristi kao mehanizam podsticaju izvoza. Primjena forfetinga u Bosni i Hercegovini je minorna, uglavnom zbog nedovoljnog poznavanja sutine forfeting posla, kao i situacija bosanskohercegovake ekonomije. Na osnovu predhodno navedenog teorijskog i naunog istraivanja dolazi se do zakljuka da je potvrena glavna hipoteza rada, kao i pomone hipoteze koje glase: Glavna hipoteza glasi: Savremeni oblici finansiranja u Bosni i Hercegovini predstavljaju vaan izvor neophodnih sredstava za finansiranje odreenih projekata u preduzeu. Pomona hipoteza 1: Lizing predstavlja vaan izvor kratkoronog i dugoronog finansiranja kompanija zbog inevestiranja u osnovna sredstva, koja nisu u mogunosti da to uine samofinansiranjem. Pomona hipoteza 2: Faktoring i forfeting kao savremeni oblici finansiranja u Bosni i Hercegovini nisu dovoljno razvijeni, i zbog toga treba da im se posveti posebna panja, jer primjenom ovih oblika finansiranja kompanije osiguravaju likvidnost i solventnost.

70

LITERATURA
KNJIGE 1. BACKOVI, E.; Finansiranje spoljnotrgovinskih transakcija, Ekonomski fakultet Sarajevo, Sarajevo, 2007. 2. URI, Z.; Privrednopravni ugovori i hartije od vrijednosti, Panevropski univerzitet APERION, Banja Luka, 2006. 3. GAJI, M. et. al; Instrumenti platnog prometa, Univerzitet Megatrend Beograd, Smederevska Palanka, 2009. 4. GREUNING, H.; Analiza i upravljanje bankovnim rizicima, drugo izdanje, Naklada Mate, Zagreb, 2006. 5. GUZI, .; Poduzetniko raunovodstvo, Poslovno savjetovanje, Zagreb, 1999. 6. HORNE, J. & WACHOWICZ, J.; Osnove financijskog menadmenta, deveto izdanje, Naklada Mate, Zagreb, 2002. 7. JOVI, Z.; Menadment financijskih institucija, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008. 8. KOZAREVI, E.; Analiza i upravljenje financijskim rizicima, CPA, Tuzla, 2009. 9. KUMALI, J.; Poslovne finansije, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, Biha, 2007. 10. NJUHOVI, Z.; Poslovne finansije, Svjetlost, Sarajevo, 1997. 11. VUJNOVI GLIGORI, B.; Poslovne finansije, Panevropski univerzitet Apeiron, Banja Luka, 2007. LANCI, STUDIJE, PUBLIKACIJE 12. HASANBEGOVI, E.; Lizing suvremeni oblik financiranja, Financijski propisi i praksa br. 07/2011, godina XVII Fircon, Mostar, 2011. 13. ROVANIN, A et. al.; Mogunost razvoja faktoringa u Bosni i Hercegovini, Studija, Sarajevo 2005.

71

14. SINKOVI, U.; Pomen faktoringa za nove lanice EU, Diplomsko delo, Univerzitet u Ljubljani, 2007. 15. TRIFUNOVI, P.; Faktoring i forfeting, Centar za meunarodno sodelovanje in razvoj CMSR, Ljubljana, 1988. PRAVNI AKTI 16. Zakon o lizingu, Slubene novine FBiH, broj 85/08 INTERNET 17. Agencija za bankarstvo FBiH FBA, www.fba.ba 18. Centralna banka Bosne i Hercegovine, www.cbbh.ba 19. Hrvatska agencija za nadzor, www.hanfa.hr 20. Udruenje bankara Srbije, www.ubs-asb.com 21. Udruenje drutva za leasing u Bosni i Hercegovini, www.leasing.org.ba 22. www.anicazna.com 23. www.ekapija.ba 24. www.wikipedia.org 25. www.business-navigator.biz 26. www.profitiraj.ba 27. www.scribd.coom 28. www.marfinfactrs.gr 29. www.agram-invest.hr 30. www.poslovni.hr

72

POPIS TABELA, GRAFIKONA I SHEMA

POPIS TABELA Br. tabele 1 2 3 4 5 6 Naziv tabele Razlika izmeu financijskog i operativnog lizinga Razlika izmeu kredita i financijskog i operativnog lizinga Struktura neto bilansnih pozicija aktive Struktura iznosa finansiranja po predmetu lizinga Struktura iznosa finansiranja i ukupna vrijednost lizinga Usporedba faktoringa sa kratkoronim bankarskim kreditima Br. stranice 9 15 24 25 25 43

POPIS SHEMA Br. sheme 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Naziv sheme Model lizinga Prikaz operativnog lizinga Prikaz financijskog lizinga Prikaz leveraged lizinga Psnpvni model faktoring posla Mehanizam faktoringa Model domaeg faktoringa Model meunarodnog faktoringa Odnosi subjekta uesnika i faze aktivnosti faktoring mehanizma Osnovni model forfeting posla Br. stranice 5 7 9 12 28 33 34 35 40 50

73