BOLESTI MIINO-KOTANOG SISTEMA I VEZIVNOG TKIVA

Reumatoidni artritis Osteoporoza Bol u donjem dijelu lea Cervikalni sindrom

Bolesti miino-kotanog sistema i vezivnog tkiva

CERVIKALNI SINDROM

Sadraj
Etiologija i epidemiologija............................................................................................................... Definicija.................................................................................................................................................. 6 6 5

Fizikalni pregled.................................................................................................................................. Pretrage.................................................................................................................................................... Indikacije za upuivanje specijalisti ......................................................................................... Plan tretmana........................................................................................................................................

Dijagnoza. ................................................................................................................................................

Klinika slika. ........................................................................................................................................

Diferencijalna dijagnoza..................................................................................................................

Klasifikacija............................................................................................................................................ Faktori rizika.........................................................................................................................................

Lijeenje....................................................................................................................................................

11 14 14

10

9 9

Prevencija................................................................................................................................................ Dobro je znati......................................................................................................................................... Preporuke za pacijente..................................................................................................................... Prilozi......................................................................................................................................................... Klasifikacija preporuka....................................................................................................................

15 15 15 18 19 16

Literatura.................................................................................................................................................

CERVIKALNI SINDROM

CERVIKALNI SINDROM

SIMPTOMI I ZNACI

POVREDA

ORTOPED

CERVIKALNI SINDROM

CERVIKOBRAHIJALNI SINDROM

CERVIKOCEFALNI SINDROM

VERTEBROBAZILARNI SINDROM

FIZIKALNI PREGLED

inspekcija

palpacija

pokretljivost vratne kime

neuroloki pregled

nalaz
poz

nalaz

poz

SPECIJALISTA

LAB

RTG vratne kime

NIJE OBAVEZNO

dif. dg

Sumnja na ozbiljno oboljenje

SPECIJALISTA

CERVIKALNI SINDROM

AKUTNA FAZA

SUBAKUTNA FAZA

HRONINA FAZA

MEDIKAMENTNA Th. paracetamol, NSAIL 2-3 sedmice

MEDIKAMENTNA Th. analgetici po potrebi

FIZIKALNA Th. mirovanje - to krae spuvasti okovratnik - do 4 dana

FIZIKALNA Th. kineziterapija statike vebe povrinska toplota i/ili hladnoa manuelna masaa elektroterapija sonoterapija radna terapija

vraanje aktivnostima dnevnog ivota - to prije

kuni program terapijskih vjebi

KLINIKI VODI

po potrebi - obnova fizikalnog tretmana 1-2 puta godinje

Cervikalni sindrom
M 47 Spondylosis Spondiloza M 50 Morbi discorum intervertebralium alii Bolesti diskusa vrata M 53 Syndroma cervicobrachiale Cervikobrahijalni sindrom Pacijenti sa simptomima cervikalnog sindroma su esti u ambulantama porodine medicine. Tegobe na koje se pacijenti najee ale su: bol u vratu, glavobolje, nesvjestice, vertiginozne smetnje, bolovi u ramenima i gornjim ekstremitetima, zujanje u uima, zamagljen vid i dr. Obilje moguih simptoma predstavlja veliki diferencijalno-dijagnostiki problem za porodinog ljekara. S obzirom da uzroci cervikalnog sindroma mogu varirati od sasvim benignih pa do ozbiljnih problema koji zahtijevaju dodatne konsultacije, dijagnostike i terapijske procedure, ukazala se potreba za izradom jedinstvenog vodia koji bi pomogao porodinim ljekarima da fokusirano upuuju pacijente na pretrage i konsultacije i racionalno koriste raspoloiva sredstva.
CILJ ovog vodia je da se naprave jedinstvene smjernice za postavljanje dijagnoze, diferencijalne dijagnoze koja je veoma obimna, upuivanje na dalje pretrage i tretman pacijenata sa cervikalnim sindromom. S obzirom da je najei uzrok cervikalnog sindroma degenerativni reumatizam, ovaj vodi je najveim dijelom usmjeren na ove probleme. Namijenjen je ljekarima u primarnoj zdravstvenoj zatiti.

Definicija
Cervikalni sindrom obuhvata smetnje kojima su uzrok promjene vratnog dijela kimenog stuba. Najee predstavlja kliniki sindrom degenerativnih promjena koje se manifestuju bolom, hipertonusom miia vrata i ramenog pojasa, ogranienim pokretima i vegetativnim smetnjama u podruju glave i gornjih ekstremiteta.

CERVIKALNI SINDROM

Etiologija i epidemiologija
U optoj populaciji, oko dvije treine svih osoba tokom ivota ima bol u vratnoj kimi. Prevalenca je najvea u srednjem ivotnom dobu. Najei uzrok bola u vratnom dijelu kime su degenerativne promjene na intervertebralnim zglobovima, kostovertebralnim zglobovima, unkovertebralnim zglobovima i intervertebralnim diskusima.

Klasifikacija

CERVIKALNI SINDROM Pacijenti se ale na bolove u vratu i ramenima koji nastaju postepeno ili naglo, poslije zauzimanja nepovoljnog poloaja, naglog ili nekontrolisanog pokreta vrata ili rashlaenja. CERVIKOBRAHIJALNI SINDROM Posljedica je iritacije ili kompresije nervnih korjenova C4-C8, najee zbog prolapsa i.v. diskusa, tekih degenerativnih promjena ili povreda. CERVIKOCEFALNI SINDROM Najee nastaje kao posljedica iritacije ili kompresije nervnih korjenova C1-C3. Osnovni simptom je glavobolja razliitog karaktera i intenziteta. Glavobolja je lokalizovana u potiljku sa tendencijom irenja prema ramenima, eonoj, orbitalnoj ili aurikularnoj regiji. VERTEBROBAZILARNI SINDROM Nastaje kao posljedica iritacije zadnjeg cervikalnog simpatikusa ija vlakna mreasto omotavaju vertebralne arterije, izazivajui refleksne vaskularne poremeaje u vertebrobazilarnom slivu. Iritaciju najee izazivaju degenerativne promjene na vratnoj kimi: spondiloza (osteofiti), unkartroza, spondilartroza. Ateroskleroza moe pogorati simptome.

Faktori rizika

Loe dranje tijela, Povrede, Dugotrajno sjedenje, Rad za kompjuterom, Fizika neaktivnost, Izloenost stresu (vibracioni stres, dizanje tereta, ponavljajui stresovi), Povrede, Puenje, Neadekvatna ishrana,
6
KLINIKI VODI

 Profesionalna izloenost, Genetska predispozicija.

Diferencijalna dijagnoza
Veina ljudi tokom ivota ima bol u vratnoj kimi. Bol moe biti akutan i trajati od nekoliko sati do nekoliko sedmica, ili moe biti hronian. Bol u vratu koji traje nekoliko sedmica ili due smatra se hroninim. U veini sluajeva, bol u vratnoj kimi nema ozbiljan uzrok. Meutim, bol u vratu, posebno ako due traje, moe imati ozbiljan uzrok. Porodini ljekar u svojoj praksi ima zadatak da diferencira pacijente sa bolom u vratnoj kimi koji moe da ima benigan ili ozbiljan uzrok.

Uzroci bola u vratnoj kimi Degenerativne promjene (spondiloza, unkartroza, degenerativne promjene intervertebralnih diskusa), Izloenost stresu, Dugotrajno sjedenje, nepravilan poloaj tijela, Povrede vratne kime, Reumatoidni artritis, Psorijatini artritis, Ankilozirajui artritis, Fibromijalgija, Osteoporoza, Brahijalni neuritis, Kotane metastaze, Mb. Paget.

Klinika slika

Tipina klinika slika pacijenta sa cervikalnim sindromom karakterie se prisustvom bolova i osjetljivosti u miiima zadnje strane vrata sa irenjem bola u zatiljak, ramena ili paraskapularnu regiju. Osjetljivost miia moe se javiti pri izvoenju jednog ili vie pokreta, a glavobolja je uobiajen simptom. Simptomi i znaci Bol u vratu koji moe biti otar ili tup, Napetost u vratu,

CERVIKALNI SINDROM

 Bolna i ograniena pokretljivost, Nemogunost obavljanja dnevnih obaveza zbog ukoenosti u vratu, Bol u ramenima i rukama udruena sa bolom u vratu, Nesvjestica, Vrtoglavica, Zujanje u uima, Zamagljen vid, Glavobolja, Diplopija, Slabost, osjeaj teine, osjetljivost i parestezije u gornjim ekstremitetima, Oslabljena koncentracija i memorija. Klinika slika cervikalnog sindroma Bol u srednjem dijelu vratne kime koji se iri prema ramenima, lopaticama i prednjem dijelu grudnog koa.

Klinika slika cervikocefalnog sindroma Bol u gornjem, stranjem dijelu vrata, Bol se iri u sljepoonice i prema elu, um u uima ili smetnje ravnotee (n. statoacusticus), Bol u podruju lica (n. trigeminus), Zamagljen vid, dvoslike (n. oculomotorius).

Klinika slika cervikobrahijalnog sindroma Bol koji se iri u ramena i ruke, Bol moe biti izolovan ili se javljaju parestezije u rukama, najjae u prstima aka, Tegobe su jae tokom noi, remete san, Hipoestezije u dermatomima C4-C8. Klinika slika vertebrobazilarne insuficijencije Glavobolje, praene muninom i povraanjem, Vrtoglavica, Smetnje sa sluhom i vidom, Smetnje gutanja, Pseudoanginozni bolovi i druge vegetativne smetnje, Simptomi lokalnog cervikalnog i/ili cervikobrahijalnog sindroma.

KLINIKI VODI

Dijagnoza
Dijagnostiki proces ukljuuje preciznu anamnezu, fizikalni pregled, radioloku obradu i ostale dopunske dijagnostike preglede prema potrebi (CT, NMR, EMNG, TCCD, EEG, otoneuroloka obrada)

Fizikalni pregled

Uzroci patolokog izgleda vratne kime

IZGLED: Smanjena lordoza ili poloaj u fleksiji Poveana lordoza Tortikolis Lateralna fleksija

Inspekcija Posmatrati dranje glave i vrata, uoiti eventualne abnormalnosti i deformitete, npr. tortikolis, smanjenu ili izravnatu fizioloku lordozu
UZROK: Akutne lezije, reumatoidni artritis, Ankilozirajui spondilitis, Kontraktura m.sternokleidomasteideusa, Erozije na lateralnom dijelu atlasa kod reumatoidnog artritisa.

Ispitivanje pokretljivosti vratne kime Fleksija - pacijent normalno moe dodirnuti bradom grudni ko, a ukoliko ne moe potrebno je izmjeriti postojeu distancu brada-grudni ko. Normalan raspon fleksije je 0-80 stepeni. Ekstenzija - traiti od pacijenta da zabaci glavu unazad, to je vie mogue. Normalan raspon ekstenzije je 0-50 stepeni. Lijeva i desna lateralna fleksija - traiti od pacijenta da dodirne glavom jedno, pa drugo rame. Normalan raspon lateralne fleksije je 0-45 stepeni. Rotacija - traiti od pacijenta da rotira glavu od jednog ka drugom ramenu. Normalan raspon rotacije je 0-80 stepeni.
CERVIKALNI SINDROM

Palpacija Cervikalni i cervikocefalni sindrom: povien tonus i bolnost paravertebralnih miia i spinoznih nastavaka. Cervikobrahijalni sindrom: oslabljena gruba miina snaga ruku, hipotrofija tenara i hipotenara.

Neuroloki pregled Kod sumnje na cervikalnu radikulopatiju neophodno je uiniti neuroloki pregled. Radikulopatija je najea na nivoima C5-C6 i C6-C7. Ako anamnestiki podaci ukazuju na moguu radikulopatiju, treba paljivo ispitati postoje li znaci atrofije m. supraspinatusa, m. infraspinatusa, m. deltoideusa i m. triceps brachialisa. Ispupena skapula moe ukazati na radikulopatiju C6-C7. Slabost u rukama i atrofija sa segmentalnim gubitkom refleksa nalazi se kod kompresije nervnih korjenova na izlazitu, dok pritisak na kimenu modinu uzrokuje hiperrefleksiju, povien tonus, poremeaj osjeta na vibraciju i u nogama odgovor plantarne ekstenzije. Simptomi najeih radikulopatija na vratnoj kimi
NIVO C5-C6 SIMPTOMI Bol u trapezijusu i vrku ramena, esto se iri u palac, s parestezijama i senzornim oteenjima u istim arealima; slabost i snieni refleksi u odgovarajuoj miotomskoj distribuciji. Bol u ramenu i aksili, sa iradijacijom u srednji prst, slabost i snienje refleksa u odgovarajuoj miotomskoj distribuciji.

C6-C7

Kod sumnje na radikulopatiju pacijenta treba uputiti specijalisti koji postavlja indikacije za dodatne dijagnostike procedure.

Pretrage
Pretrage u domenu porodinog ljekara: Laboratorijske analize: Laboratorijske analize nisu neohodne za postavljanje dijagnoze, naroito ako se sumnja da je uzrok cervikalnog bola degenerativni reumatizam. Laboratorijski nalazi mogu biti korisni ako postoji diferencijalnodijagnostiki sumnja na upalni reumatizam. RTG vratne kime u dva pravca
RTG snimak nije obavezno uraditi kod svih pacijenata sa bolom u vratu. Ljekar postavlja indikaciju za RTG snimanje na osnovu anamneze, klinikog pregleda i odgovora na terapiju.
10

Stepen dokaza Ia

KLINIKI VODI

Pretrage u domenu specijaliste: Nuklearna magnetna rezonanca (NMR) - korisna u postavljanju dijagnoze hernije intervertebralnog diskusa, osteofita i artroze zglobova. Kompjuterizovana tomografija (CT) - korisna dijagnostika metoda za procjenu promjena na kostima, postojanja degenerativnih promjena (spondiloza, artritis), ali ne daje dovoljno podataka o promjenama na intervertebralnim diskusima. CT-mijelografija - predstavlja zlatni standard za rjeavanje kompleksnih sluajeva, omoguava diferenciranje kotanih izrataja od hernijacije diskusa. Elektromioneurografija (EMNG) - indikovana je kod pacijenata sa suspektnom cervikalnom radikulopatijom. Transkranijalni dopler krvnih sudova glave i vrata (TCCD) dijagnostika metoda za procjenu postojanja i odreivanje stepena vertebrobazilarne insuficijencije.

Indikacije za upuivanje na RTG vratne kime Anamnestiki podatak o prethodnoj traumi, Neuromotorni deficit (da se iskljui spondilolisteza ili tumori), Neobjanjiv gubitak na teini (da se iskljui malignitet), Zloupotreba supstanci ili alkohola (postoji povean rizik od osteomijelitisa, osteoporoze ili traume), Anamneza postojee maligne bolesti (da se iskljue metastaze), Upotreba kortikosteroida (povean rizik infekcija i osteoporoze), Temperatura (potencijalno znak osteomijelitisa ili epiduralnog abscesa), Lo odgovor na konzervativnu terapiju, Pacijenti koji su ukljueni u sudske parnice.

Lijeenje

Cilj lijeenja Otklanjanje bola, Otklanjanje drugih simptoma, Odravanje pokretljivosti, Spreavanje invalidnosti, Poboljanje kvaliteta ivota. Tretman bez medikamenata Masaa toplo/hladno, Odmor,

CERVIKALNI SINDROM

11

 Vjebe laganog istezanja (lagano istezati vrat na jednu, zatim na drugu stranu i zadrati 30 sekundi), Vjebe za vrat po preporuci fizijatra, Transkutana elektrina stimulacija (TENS), Kratkotrajna imobilizacija, Hirurki tretman, Akupunktura, Trakcija (proirenje intervertebralnog prostora).
Fizikalni tretman i tretman koji ukljuuje program vjebanja kod pacijenata efikasnije smanjuje bol u poreenju sa pacijentima kod kojeg je primijenjen pasivni tretman. Nije dokazano poboljanje simptoma kod pacijenata koji su tretirani manipulacijom i mobilizacijom u odnosu na pacijente bez tretmana. Tretman akupunkturom nije preporuen za terapiju bola u vratnoj kimi bez obzira na uzrok. Ia

Stepen dokaza

Ia

Ia

Medikamentni tretman1 Rani i adekvatan tretman analgeticima, antiinflamatornim lijekovima, miinim relaksantima i pomo kod problema sa spavanjem su nosioci farmakolokog tretmana kod pacijenata sa cervikalnim sindromom.
Prva linija farmakolokog tretmana ukljuuje paracetamol i nesteroidne anti-inflamatorne lijekove. Preporuuje se primjena paracetamola u dozi 2-4 g/dan kao terapije prve linije. Postoje jaki dokazi o efikasnosti nesteroidnih anti-inflamatornih lijekova u tretmanu akutnog bola, a umjerenoj efikasnosti u otklanjanju hroninog bola. Moe se razmatrati kratkotrajna primjena miinih relaksanasa (benzodijazepini). Ovi lijekovi su najefikasniji u prva etiri dana terapije. A A A

Nivo preporuke

1 Fabriki nazivi lijekova navedeni su u Registru lijekova Republike Srpske sa osnovama farmakoterapije

12

KLINIKI VODI

Opioidi se mogu razmatrati, ako ostali lijekovi nisu efektivni u otklanjanju bola. Kratkotrajna primjena opioida korisna je za otklanjanje akutnog bolnog sindroma. Adjuvantna terapija antidepresivima i antikonvulzantima moe se razmatrati kod pacijenata sa hroninim neuropatskim bolom, ili kod pacijenata sa pridruenom depresijom. Epiduralna aplikacija kortikosteroida se preporuuje samo kod pacijenata sa radikulopatijom (u domenu specijaliste neurohirurga).

Najee korieni lijekovi za lijeenje cervikalnog sindroma

Analgetici Nesteroidni antireumatici paracetamol lijek prvog izbora za smanjenje bola, Doza: 3-4 x 500 mg - 1 g. ibuprofen: 2-3 x 400-600 mg/dan, max. 2-4 g/dan, diklofenak: 2-3 x 50 mg/dan per os, rektalno: 1-2 x 50 mg/ dan, ketoprofen: 100-200 mg/dan u 2-3 pojedinane doze, max. 300 mg/dan, nimesulid: 2 x 100 mg/dan per os, piroksikam: 2 x 20 mg/dan per os, meloksikam: 2 x 7,5 mg/dan per os, tenoksikam: 2 x 20 mg/dan per os, Specifini COX - 2 inhibitori (celekoksib, rofekoksib) ne preporuuju se za rutinsku upotrebu. Smanjuju rizik od gastrointestinalnog krvarenja, ali poveavaju rizik od sranog i modanog udara. Visoka cijena ograniava njihovu iru primjenu. Efikasni za otklanjanje bola kod akutnog bolnog sindroma, Tramadol, Doza: 2-3 x 50 mg per os. max. 400 mg/dan. diazepam, bromazepam, Preporuuje se krakotrajna primjena do 4 dana.

Blagi opijati

Miorelaksanti

CERVIKALNI SINDROM

13

Plan tretmana
Zavisi od klinike slike i faze bolesti

Subakutna i hronina faza Medikamentna terapija: Analgetici prema potrebi. Fizikalna terapija: Kineziterapija: vjebe istezanja koje poboljavaju elastinost, Statike vjebe za jaanje paravertebralne muskulature i miia gornjih ekstremiteta, Primjena blage povrinske toplote i/ili hladnoe, Manuelna masaa, Elektroterapija: dijadinamske, galvanske, interferentne struje, Sonoterapija, Radna terapija i ergonomska savjetovanja, Preporuke za kuni program vjebanja, Obnova fizikalnog tretmana 1-2 puta godinje.

Akutna faza Medikamentna terapija: Paracetamol, NSAIL u periodu od 2-3 sedmice Fizikalna terapija: Mirovanje i relaksacija vratne kime to krai period, Podrati pacijente da se to prije vrate aktivnostima dnevnog ivota, Spuvasti okovratnik se preporuuje samo kratko vrijeme (ne due od etiri dana), skidati ga postepeno kako ne bi dolo do smanjenja snage miia vrata, Ne preporuuju se procedure sa dubinskim toplotnim djelovanjem, jer mogu dovesti do egzacerbacije radikularnog bola.

Indikacije za upuivanje specijalisti

Fizijatar - kada postoje indikacije za provodjenje fizikalnog tretmana. Neurolog - uvijek ako se pri fizikalnom pregledu nau neuroloki ispadi. Neurohirurg - u sluajevima kada se razmatra hirurko lijeenje pacijenta. Reumatolog - ako diferencijalno-dijagnostiki postoji sumnja na postojanje upalnog reumatizma. Ortoped - kod sumnje na malignitet ili infekciju.
14
KLINIKI VODI

Prevencija
Edukacija o odravanju i postizanju pravilne posture, Regularna fizika aktivnost, Pravilna ishrana, odravanje normalne tjelesne mase, Izbjegavati vibracione stresove kod vonje, dugotrajnu fleksiju vrata, U okviru sekundarne prevencije ohrabriti pacijente u provoenju kunog programa terapijskih vjebi.

Dobro je znati

Neophodno je pacijentima ukazati na znaaj redovnog uzimanja farmakoloke terapije, kao i nefarmakolokog tretmana (kuni program vjebanja). Kod propisivanja NSAIL treba upoznati pacijente da postoji opasnost od gastrointestinalnih krvarenja.

Preporuke za pacijente

Kod veine pacijenata sa bolom u vratu, uzrok je loe dranje tijela. Male promjene u uobiajenim dnevnim aktivnostima mogu biti korisne da se izbjegne ili ublai bol i/ili napetost u vratnom dijelu kime. Napravite ee pauzu ukoliko vozite na duim relacijama ili satima radite za kompjuterom. Drite glavu lagano zabaenu unazad, iznad kime, da smanjite naprezanje vratne muskulature. Izbjegavajte stezanje zuba. Podesite svoj sto, stolicu i kompjuter tako da monitor bude u visini oiju. Koljena bi trebala biti lagano iznad nivoa kukova. Preporuuje se koritenje stolica sa naslonjaima za ruke. Izbjegavajte dranje telefona izmeu uha i ramena kada razgovarate. Isteite se to ee ukoliko radite za stolom. Podiite i sputajte ramena. Isteite ramena i lopatice zajedno, a zatim se relaksirajte. Postavite ramena prema dole i pomjerate glavu na svaku stranu da bi tako istezali vratnu muskulaturu. Radite vjebe za jaanje muskulature grudnog koa. Isteite miie prednje strane grudnog koa i i ojaajte miie prednje i zadnje strane ramena, koji ine dobar oslonac za vrat. Izbjegavajte spavanje na stomaku. Ova pozicija je napor za vrat. Izaberite jastuk koji podrava prirodnu zakrivljenost vrata.
CERVIKALNI SINDROM

15

Prilozi
Preporuke za pacijente sa bolom u vratu
SIMPTOMI DIJAGNOZA TRETMAN

1. Da li ste imali neku povredu vrata?

DA

Preite na pitanje 4

2. Imate li bol, ukoenost ili trnjenje u vaim ramenima, rukama ili nogama?
DA

Ovo moe biti miini spazam, ali i znak povrede vratne kime

URGENTNO Neophodan je hitan ljekarski pregled. Ako je ljekar postavio dijagnozu miinog spazma koristite lijekove za smanjenje bolova kao to su paracetamol ili ubuprofen, primjenjujte toplotu na bolna mjesta ako Vam je to preporuio ljekar.

NE

3. Da li se bol pojavio polako, nekoliko sati nakon povrede?

DA

MIINI BOL I SPAZAM se uobiajeno razvijaju od nekoliko minuta do nekoliko sati nakon povrede

Koristite anti-inflamatorne lijekove, kao o su ibuprofen ili apirin za smanjenje bolova, i aplicirajte toplotu na bolna mjesta. Ukoliko se simptomi pogoravaju ili traju nekoliko dana bez poboljanja, obavezan je ljekarski pregled.

NE

*4. Imate li temperaturu, ukoen vrat, povraanje ili laganu povredu oka
NE

DA

Ovi simptomi mogu poticati od obine virusne infekcije ili MENINGITISA, ili tekih infekcija mozga

HITNO Neophodan je ljekarski pregled odmah

5. Imate li pulzirajui bol ili osjetljivost u ramenima i rukama

Ovo moe biti posljedica HERNIJE CERVIKALNOG DISKUSA, ali simptomi mogu poticati i od MIINOG SPAZMA.

Potreban je ljekarski pregled. Moete koristiti paracetamol ili ibuprofen za smanjenje bolova, i aplicirati toplotu na bolna mjesta. Ako su se bolovi pojavili iznenada, posjetite doktora odmah

NE

16 prilikom KLINIKI VODI pokretanja

glave?

6. Imate li ukoen vrat ili bolove

Ovi bolovi vjerovatno potiu od MIINOG SPAZMA, ali uzrok moe biti REUMATOIDNI

Koristite anti-inflamatorne lijekove, kao to su ibuprofen ili aspirin, aplicirajte toplotu na bolna mjesta. Ljekarski

mogu poticati i od MIINOG SPAZMA.

aplicirati toplotu na bolna mjesta. Ako su se bolovi pojavili iznenada, posjetite doktora odmah

NE

6. Imate li ukoen vrat ili bolove prilikom pokretanja glave?

DA

Ovi bolovi vjerovatno potiu od MIINOG SPAZMA, ali uzrok moe biti REUMATOIDNI ARTRITIS ili FIBROMIJALGIJA.

Koristite anti-inflamatorne lijekove, kao to su ibuprofen ili aspirin, aplicirajte toplotu na bolna mjesta. Ljekarski pregled je potreban ako se simptomi ne smanjuju ili dolazi do pogoranja

NE

7. Ako ste ranije imali povredu vratne kime, ako imate bol i /ili ukoenost vrata, aka, koljena, kukova ili drugih zglobova svaki dan?
NE

DA

Vae bol je najvjerovatnije posljedica degenerativnih promjenana vratnoj kimi i/ili drugim zglobovima

Koristite anti-inflamatorne lijekove npr. ibuprofen ili aspirin. Ljekarski pregled je potreban ako se simptomi ne smanjuju ili dolazi do pogoranja

Za sve dodatne informacije obratite se svom ljekaru. Ukoliko smatrate da je Va problem ozbiljan, zakaite pregled to prije.

CERVIKALNI SINDROM

17

Klasifikacija preporuka
Pri pretrazi literature koritene su elektronske baze podataka i tampani materijali relevantni za specifinu oblast kojom se vodi bavi. Stepen dokaza i nivo preporuke dati u klinikim vodiima zasnivaju se na sljedeim kriterijumima: Stepen dokaza: Ia: Meta-analize, sistematski pregledi randomiziranih studija. Ib: Randomizirane kontrolisane studije (najmanje jedna).

IIa: Sistematski pregledi kohortnih studija. IIb: Dobro dizajnirana kohortna studija i loije dizajnirana randomizirana studija. IIIa: Sistematski pregledi case control studija. IIIb: Dobro dizajnirana case control studija, correlation studija.

IV: Studije sluaja (case-series) i loe dizajnirane opservacione studije. V: Ekspertska miljenja. Nivo preporuka:
Nivo preporuke A Na osnovu stepena dokaza Ia i Ib Obrazloenje: Zahtijeva bar jednu randomiziranu kontrolisanu studiju kao dio literature koja obrauje odreeno podruje. Zahtijeva dobro dizajniranu, ne nuno i randomiziranu studiju iz odreenog podruja. Preporuka uprkos nedostatku direktno primjenljivih klinikih studija dobrog kvaliteta.

B C

IIa, IIb i III IV i V

18

KLINIKI VODI

Literatura
1. A Binder. Neck pain. Clin Evid 2002;8:232-34. 2. A Binder. Neck pain. Clin Evid Concise 2004; 11:1534-50. 3. American Academy of Family Physicians. Family Health & Medical Guide. Dallas: Word Publishing; 1996. 4. Cannon CP, et al. Cardiovascular outcomes with etoricoxib and diclofenac in patients with osteoarthritis and rheumatoid arthritis in the Multinational Etoricoxib and Diclofenac Arthritis Long-term (MEDAL) programme: a randomised comparison. Lancet November 18, 2006; 368:1771-81. 5. Collantes E, Curtis SP, Lee KW, Casas N, McCarthy T, Melian A, et al. A multinational randomized, controlled, clinical trial of etoricoxib in the treatment of rheumatoid arthritis. BMC Fam Pract 2002; 3:10. 6. Dvorak J: Epidemiology, phisical examination, and neurodiagnostics. Spine 1998 Dec 15; 23(24):266-73. 7. Emery P, Zeidler H, Kvien TK, Guslandi M, Naudin R, Stead H, et al. Celecoxib versus diclofenac in long-term management of rheumatoid arthritis: randomised double-blind comparison. Lancet 1999; 354:2106-11. 8. Goldstein JL, Correa P, Zhao WW, Burr AM, Hubbard RC, Verburg KM, et al. Reduced incidence of gastroduodenal ulcers with celecoxib, a novel cyclooxygenase-2 inhibitor, compared to naproxen in patients with arthritis. Am J Gastroenterol 2001; 96:1019-27. 9. Graham Douglas, Fiona Nicol, Colin Robertson. Macleods Clinical Examination, 11th edition, 2005. 10. Hoving JL, Gross AR, Gasner D, et al. A critical appraisal of review articles on the effectivness of conservative treatment for neck pain. Spine 2001; 26:196-205. 11. Hurwiz EL, Aker PD, Adams AH, et al. Manipulation and mobilization of the cervical spine. A systematic review of the literature, Spine. 1996; 21:1746-59. 12. J Am Board Fam Pract 2004; 17:S13-22. 13. Jandri S. Osnovi fizikalne medicine i rehabilitacije. Banjaluka, Grafomark, 2005:111-16. 14. Kjellman GV, Skargren EI, Oberg BE. A critical analysis of randomized clinical trials on neck pain and treatment efficacy. A review of the literature. Scand J Rehabil Med 1999;31:139-52. 15. Mark H. Beers, Robert Berkow, The Merck Manual of diagnosis and therapy, prvo hrvatsko izdanje, Split, 2000 16. McCormack BM, Weinstein PR:Cervical spondylosis. An update. WestJ Med 1996 Jul-Aug; 165(1-2)-51. 17. National Institute for Clinical Excellence. Guidance on the use of cyclooxygenase (Cox) II selective inhibitors, celecoxib, rofecoxib, meloxicam and etodolac for osteo arthritis and rheumatoid arthritis. Technology appraisal guidance no. 27. Lon don: National Institute for Clinical Excellence, 2001:14. Accessed October 3, 2003
CERVIKALNI SINDROM

19

18. Philadelphia panel evidence. Based clinical practice guidelines os selected rehabilitation interventions for neck pain. Phys Ther 2001;81:1701-17. 19. Simon LS, Weaver AL, Graham DY, Kivitz AJ, Lipsky PE, Hubbard RC, et al. Antiinflammatory and upper gastrointestinal effects of celecoxib in rheumatoid arthritis: a randomized controlled trial. JAMA 1999;282:1921-8. 20. Stoisavljevi-atara S, urednik. Registar lijekova Republike Srpske sa osnovama farmakoterapije. Agencija za lijekove Republike Srpske, Banja Luka 2008. 21. White AR, Ernst E. A systematic review of randomized controlled trials of acupuncture for neck pain. Rheumatology 1999, 38:143-7. 22. Zoung WF. Cervical spondylotic myopathy: a common cause of spinal cord dysfunction in older patients. Am Fam Physician 2000;62:1064-70.

20

KLINIKI VODI

Kliniki vodii za primarnu zdravstvenu zatitu

Kliniki vodii namijenjeni su prvenstveno specijalistima porodine medicine, ali i svim ljekarima-praktiarima u primarnoj zdravstvenoj zatiti. Auriranje klinikih vodia vri se svake tri godine saglasno najnovijim saznanjima medicine zasnovane na dokazima, prema metodologiji opisanoj u Smjernicama za razvoj i reviziju klinikih vodia. Na nivou primarne zdravstvene zatite, nadleno za ovu aktivnost je Udruenje ljekara porodine medicine Republike Srpske. Kliniki vodi pripremila je konsultantska kua Bonex inenjering d.o.o. Beograd, u okviru Projekta jaanja zdravstvenog sektora (HSEP) projektni zadatak Revizija i unapreenje klinikih vodia za primarnu zdravstvenu zatitu, finansira nog iz kredita Svjetske banke2.

Na izradi vodia radila je radna grupa3 u sastavu4: prof. dr Slavica Jandri, specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije -reumatolog, Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Dr M. Zotovi, ef Katedre za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Medicinskog fakulteta u Banjaluci, prim. mr sc. med. Verica Petrovi, specijalista porodine medicine, Dom zdravlja u Banjaluci, Katedra za porodinu medicinu Medicinskog fakulteta u Banjaluci, prim. mr sc. med. Kosana Staneti, specijalista opte i porodine medicine, Dom zdravlja u Banjaluci, Katedra za porodinu medicinu Medicinskog fakulteta u Banja luci, prof. dr Svjetlana Stoisavljevi-atara, specijalista klinike farmakologije, ef Katedre za farmakologiju, toksikologiju i kliniku farmakologiju Medicinskog fakulteta u Banjaluci. Koordinator radne grupe: dr ina Martinovi, Bonex inenjering, Beograd.

Miljenja i interesi organizacije koja je finansirala razvoj i reviziju klinikih vodia nisu imali uticaja na konane preporuke. 3 lanovi radne grupe izabrani su saglasno kriterijumima definisanim u Smjernicama za razvoj i reviziju klinikih vodia i ne postoji sukob interesa. 4 Imena autora su navedena po abecednom redu.
2

CERVIKALNI SINDROM

21

tampanje ovog vodia podrao je razvojni projekat Dijabetes mellitus u Republici Srpskoj