www.diogenpro.

com

Year IV - Issue Broj 35

May 2013

Featuring artist:
Liza Mari Kriani,
Serbia

DIOGEN pro culture magazine ...

a month for DIOGEN artist ...
and you ...

PAGE 2 - NO 35.

DIOGEN

Diogen pro art

Verfgbarkeit Zugnglich im
Internet
Schlsseltitel Diogen pro art
magazine
Titel Diogen pro
art magazine [Elektronische
Ressource]
Verlag Ksnacht : Einhorn
Verlag, S. Begman, 2010Aktuelle Erscheinung
Monatl.
Zhlung No. 1 (Okt. 2010)Anmerkung Titel von Website
(gesehen am 01.10.2012)
Anmerkung Beschreibung
und URL werden nicht
aktualisiert
ISSN 2296-0910
URI http://diogen.weebly.com/

On the cover page art

Liza Mari Kriani, Serbia

ONLINE EDITION....ONLINE EDICIJA

NO.35

PAGE 3

Milunika Mitrovi
LIZA MARI KRIANI
silent painter of the flowers
Serbian history of the art of modern
times often shows itself as unfair to the artists,
especially women who have not shown pronounced
ambition to highlight their creativity at all costs,
and so to make it more visible to the public on the
current public scene, or some other set of
circumstances did not permit them to do so. Most
often, living in the shadow of
their famous
husbands, fathers and brothers or, at the same time,
due to the modesty of their own character, despite
the undisputed talent and emancipated views, they
risked to have their names and deeds being
unusually ignored, forgotten.
Such is the case with the painter DraginjomDragom Maric in the painting known as Liza
Kriani, who was born at 1905 in Kosjeric
(Western Serbia), and died in 1982. in Belgrade,
where she spent most of her life. In addition to
being involved in painting since her youth, she was
unusually attractive, educated inspiration of the
many significant Yugoslav painters, sculptors and
writers. Within the elite artistic and intellectual
circles of the interwar Belgrade, together with her
famous husband, Pjer Krizanic, painter and
cartoonist, she was remembered as the swivel of the
younger generation of the arriving artists.
In no hurry for her painterly glory, she believed that
during that lurked values put the
light through the facts even those
artists and works that have not
been adequately evaluated by
their contemporaries. Indeed,
after a decade since she died,
that injustice to her began
somewhat to be corrected. A
number of art works from Liza
Kriani can take, in all the local
museum with selected exhibits,
honorable place - a conclusion
from Vera Jovanovic, PhD, art
historian who has published an
extensive monography: Liza
Kriani - living and painting in
2001, and then the book Liza
Kriani: Memories and Letters,

2005.
Although with the favorable references from
the beginning of her artistic work, Liza
Kriani just before the Second World War
decisively officially appeared on the art
scene as an already successful painter of the
figures, landscapes and floral arrangements
in the style of poetic impressionism.
After graduation, at the end of 1924. she went to
Paris to improve French language and getting
more information about the world of painting. With
her in the street to Sen Jacques on Sen Michel lived,
her friend from childhood, Desanka Maksimovic,
later becoming a prominent Serbian poet. She
already knew Pjer Krizanica, and so he became
close with a young Liza. In addition to beauty, he
immediately noticed hers unusual talent for
painting, and kept trying to bring her to the secrets
of the art, although she then attended the College of
Fine Arts at Andre Lota, met a number of ours and
the foreign young painters. Among them is the
Polljak Alen, who had his studio in Montmartre,
where she organized her first exhibition (1925), a
even made her portrait as well.
After her return to Belgrade Liza Maric got married
with Pjer Krizanic, continuing studies and more
intense artistic work. Then she begins to paint very
succesfull portraits, and the best preserved from
that period is My mother with a book, with a few
more pictures, is kept today in the National Museum
in Belgrade. Later she is going abroad again as a
member of the International Women's Art Club, and
staying in London one year (1937) continued her
further improvement. Soon followed travels to Rome
and Bucharest. In addition to
portraits, her favorite motifs are
flowers, nature mort, interiors and
landscapes. Because of her modesty
and great self-criticism, she had her
first exhibition in Belgrade at 1939
at the Eleventh Spring Exhibition of
paintings and sculptor works of the
Yugoslav artists, and since than she
is a member of the Association of
Artists, and exhibited regularly until
the beginning of the Second World
War. At that time, hers and Pjers
spacious apartment became a
famous art "salon", a favorite
meeting point of Belgrade and/
other artists, prominent people of

NO.35

PAGE 4

that time: A. Kumri, S. Lukic, A. Huter, L.

Liinoski, M. Milunovi, M . Uzelac, M. Vukovi,
Strajinii, R. Stijovic, V. Ribnikar, Jovan Ducic,
Milan Rakic, Ivo Andric, M. Zoric, T. Rosandi, P.
Palavicino ...
Liza focused a large part of her time in
collaboration with her husband Pjer Krizanic,
whom she assisted in the completion of cartoons
and writing of the comic-satirical lyrics below.
About this fruitful collaboration, as well as
unusually subtle beauty of Liza Kriani in her
youth, remained, fragmentary records of their
contemporaries and friends, a lot of words of
admiration.
Her second solo exhibition was organized in
Belgrade only posthumously, and the largest
number of her art works (53), is within the
permanent exhibition in the painters legacy in her
native Kosjeric, which has been opened in 1992.
Although incomplete number of over 400
enumerated art works (property of museums, public
institutions and private owners), clearly confirmed
by impresive volume and high quality of her work.
Character and personality of Lisa Maric Kriani
in general, in an exciting way complements also
about forty surviving portraits of hers by eminent
artists. Many of these works are determined to be a
masterpiece works of Serbian art of the twentieth
century. High rank is a portrait that adorns her
legacy in Kosjeric, made by internationally
recognized Bulgarian painters Benco Oreskovic
(1899-1970).
In the highest and most beautiful way, though,
about this artist speaks hers floral motifs. Starting
from the always sensual sensations, enthusiastically
as in one breath, she succeeded to capture light and
blink of matter, giving through color a spirit of
poetry space. And that's what makes this author
particularly intimate and silent. Her canvases are
always exude an air of irrationality that belongs to
Slavs and Mediterranean lightness deeply
experienced. Unforgettable encounters with Liza
Kriani, poet of the flowers - her most successful
paintings, leads her even today towards the
company of original creators of the noblest gift.
Confirming the kind of tenderness of beauty, as the
unfailing freshness of the world.
Translation by Sabahudin Hadiali

NO.35

PAGE 5

Nikola Beevi, Liza u utoj haljini i plavom turbanu, 1935.

NO.35

PAGE 6

Motiv sa Divibara, pastel sa staklom

NO.35

PAGE 7

Beno Obrekov, Portret Lize Kriani

NO.35

PAGE 8

Motiv sa Divibara, pastel sa staklom

NO.35

PAGE 9

Pjer Kriani, Karikatura Lize Kriani, 1932.

NO.35

PAGE 10

Motiv sa Rudnika pastel, 1971.

NO.35

PAGE 11

Vladimir Ivanovi edrinski, Na izlobi Karikatura Lize Kriani, 1932.

NO.35

PAGE 12

Pogled na varoicu Rudnik pastel, 1973.

NO.35

PAGE 13

Ignjat Job, Portret Lize Kriani, 1931.

NO.35

PAGE 14

Motiv sa Rudnika pastel

NO.35

PAGE 15

Zora Petrovi, ena iz Crne trave, 1941 (Liza Kriani kao model)

NO.35

PAGE 16

Motiv sa Gradca pastel, 1978.

NO.35

PAGE 17

Pjer Kriani, Desanka Maksimovi i Draginja-Liza Kriani, Pariz, 1925.

NO.35

PAGE 18

Kula Bokar, Dubrovnik pastel

NO.35

PAGE 19

Motiv iz Dubrovnika pastel, 1978.

NO.35

PAGE 20

Pariz, 1925

Majka Jelena, ki Draginja-Liza i mlai sin

Dragoslav Mari, Uice, 1916.

Na izlobi u Rimu oko 1937, s leva na desno: Pjer Kriani, nepoznata, Toma Rosandi, Jovan Dui,
Liza Kriani, nepoznati, Petar Palaviini

NO.35

PAGE 21

Milunika Mitrovi
LIZA MARI KRIANI
TIHA SLIKARKA CVEA
Srpska istorija umetnosti novijeg vremena esto
se pokazuje nepravedna prema stvaraocima, naroito
enama koje nisu pokazivale
naglaeniju ambiciju da svoje stvaralatvo istaknu po svaku
cenu, i tako ga uine upadljivije vidljivim na aktuelnoj
javnoj sceni, ili im drugi splet okolnosti to nije dozvoljavao.
Najee, ivei u senci svojih poznatih supruga, oeva i
brae ili, u isti mah, zbog skromnosti svoga karaktera,
uprkos nespornom talentu, obrazovanju i emancipovanim
nazorima, one su rizikovale da im imena i dela budu
preutkivana, zaboravljena. A ne retko, nakon smrti, bivaju
potpuno izostavljana iz znaajnijih umetnikih pregleda,
strunih kritika i enciklopedija. Da je u naoj kulturi vie
sistematinosti, potovanja, sluha i razumevanja za te tihe
keri mraka, umetnika batina bi nam danas bila
bogatija, i korak sa svetom moda bri, pouzdaniji.
Svakako, takav je sluaj i sa Draginjom-Dragom
Mari, u slikarstvu poznatom kao Liza Kriani (19051982), neobino lepom, obrazovanom i nesvakidanje
privlanom inspiratorkom mnogih znaajnih slikara, vajara
i knjievnika. U elitnim umetnikim, i ne samo umetnikim
krugova meuratnog Beograda, zajedno sa svojim
suprugom Pjerom Krianiem, ona je upamena kao stoer
mlae generacije umetnika koji tek dolaze. Ne hrlei za
slavom, ipak, kao da je itavog ivota duboko verovala u
vreme koje provejava dela, i ukazuje na vrednosti,
rasvetljavajui zapostavljenim injenicama i one linosti
kulture, kojima sudbina nije bila naklonjena, te nisu imale
sree da svojevremeno budu adekvatno ocenjene.
I zaista, nakon decenije od njene smrti, ipak se ta
nepravda prema ovoj slikarki, donekle, poela ispravljati.
Izvestan broj slika Lize Kriani bez zazora moe da
zauzme asno mesto u svakom naem muzeju sa probranim
eksponatima poznatih, istakla je dr Vera Jovanovi,
istoriarka umetnosti(Jovanovi: 2001, 8). Kao argument
tom miljenju, objavljuje opsenu monografiju dr Vera
Jovanovi opsenu monografiju Liza Kriani ivot i
slikarstvo, 2001, a potom i knjigu Liza Kriani seanja i
pisma, 2005. Uprkos aktivnom prisustvu u umetnikom
ivotu Beograda, a u tom svetu uticajnog dr Sretena
Maria, njenog brata, kao i supruga Pjera Kriania, iako
sa lepim slikarskim referencama od samih poetaka, Liza
Kriani se tek pred Drugi svetski rat odlunije zvanino
pojavila na srpskoj likovnoj sceni, kao ve uspena slikarka
figura, pejsaa i cvetnih aranmana, u stilu poetskog
impresionizma.
Lizin ivot poeo je u idilinom, malenom
Kosjeriu, Zapadna Srbija, u jednoj poetinoj atmosferi tek
zapoetog prolog veka, u okruenju bujne prirode i topline
domaeg ivota, nadomak vatrometa boja oblinje kolske
bate i zatalasanih brda. Njeni roditelji, Stamenko i Jelena
(Rakovi) Mari, bili su cenjeni uitelji, naitani, imali su
bogat i ist jezik kakvim se govorilo u ovom kraju,
podravali su ljubav prema knjizi, odravajui i ire
intelektualne veze mimo malovarokog ivota. Draga

Mari, iz milote jo tada je nazvana Liza, i kao da ovo ime

postaje predznak njenog budueg umetnikog oreola. Rasla
je izmeu dva brata, starijeg Sretena, potonjeg znamenitog
esejiste, profesora i akademika, i mlaeg Dragoslava,
kasnije pravnika i dravnog savetnika za meunarodno
pravo. iroki ormani useeni u zid, puni knjiga i asopisa,
Bosanska vila, Srpski knjievni glasnik, Delo. Majka i tetke
priale su o Emi Bovari, Natai Rostovoj, Ani Karenjini
kao o ivim znancima, sea se Sreten Mati u svojim
ranim uspomenama na rodni Kosjeri (Popovi: 1996, 12).
I njegova sestra deli sline oseaje o tom dobu, koje je,
kako je govorila bilo moje grofovanje, moje divno
detinjstvo. Ono se zavrilo sa poetkom Prvog svetskog
rata, i golgotom kroz koju je srpski narod imao da proe,
kada se i porodica Mari rasturila. Posle rata, roditelji su
po slubenoj dunosti premeteni u Skoplje, gde je Liza sa
odlinim uspehom zavrila gimnaziju (kao izuzetan ak
osloboena usmenih ispita na maturi 1923). Crtanje joj je
predavao profesor i slikar Hristifor Crnilovi (nekadanji
uenik Beogradske umetnike kole i minhenske
Akademije), koji je prvi otkrio njen slikarski dar, i uporno
je podsticao da slika.
Energina i portvovana majka, naprednih
pogleda za razliku od konzervativnijeg oca, sve troje dece
je slala na dalje kolovanje u inostranstvo, smatrajui da je
bogatstvo u glavi a ne u materijalnim dobrima. Tako je
posle mature, krajem 1924. i devetnaestogodinja Liza
otila u Pariz na godinu dana, radi usavravanja
francuskog jezika, ali i blieg upoznavanja sa svetskim
slikarstvom. Radoznala, skromna i u svemu neiskusna
devojka iz provincije, svakako je bila opinjena gradom
svetlosti, epicentrom evropske umetnosti. Sa njom je u
istoj sobi na mansardi, u ulici Sen ak na Sen Mielu,
stanovala njena drugarica i zemljakinja iz detinjstva
Desanka Maksimovi. Zajednike, uzbudljive pariske dane
mladosti, kasnije e obe uvek rado pominjati.
Kod njih je tada esto navraao poznati
karikaturista i slikar Pjer Kriani, sa kojim se Desanka
znala iz beogradskog knjievnog kruga, a on je bio i
urednik njene prve pesnike knjige. esto su utroje
poseivali pozorita, naroito muzeje, galerije i izlobe,
knjine antikvarijate. Pjer nije krio svoju oaranost
mladom i lepom Lizom, uz to privuen i njenom
nadarenou za slikarstvo, trudio se na sve naine da je
uvede u slikarsku umetnost, ukazujui joj na dela velikih
majstora u Luvru, Kliniju i drugim galerijama. O tome
vremenu, Desanka Maksimovi, izmeu ostalog, kae kako
je Pjer jo tada primetio koliko je Liza u koloritu
nepogreiva (Maksimovi, 1962, rukopis). Sa Pjerom su
se njih dve te godine i fotografisale, vidimo na ateljejskoj
fotografiji u profilu, gde se zapaaju pravilne, klasine crte
lica, glatka kosa, sklad proporcija, otmenost linija i
elegancija, neto nesvakodnevno, plemenito to je zrailo, a
to nije promaklo ni pariskom fotografu. Na drugoj, u anfas
stavu, uoavaju se malo ukoso usaene oi i ispupene
jagodice, to je sve licu davalo, za nae podneblje, dosta
retke i zanimljive istonjake crte. ini se da je pored
nekih dominantnih odlika u karakteru, ona nasledila crte
lica od svoje majke, samo jo izrazitije, profinjenije. Svoja
oskudna teorijska znanja Liza je ovako, na neposredan i
zanimljiv nain, ubrzano nadomeivala i sve vie
napredovala, naroito u tehnici crtea, ulazila polako u su-

NO.35

tinu slikarstva. Liza u transu slika, primeivao je

lakonski Pjer(Maksimovi, 1983,3) a njegove lekcije i
pohvale pospeivale su njene slikarske pokuaje sa vidnim
rezultatima. Oduevljene, obe mlade umetnice su elele da
to vie upiju u sebe, uile su, i esto vie gladne nego site,
uivale, a praznim oklopima meditirale o prolaznosti u
muzeju Klini. Desanka je tada napisala pesmu Opusteli
oklop, a Liza je izradila i njen prvi mali portret, koji e
joj znaiti vie od svih drugih to e ih njena prijateljica
tokom godina naslikati.
Dakle, na umetnikom putu ove slikarke, desio se
obrnuti tok dogaaja od onog kojim je ila veina srpskih
umetnika tada. Pariz je bio Lizi prva stepenica, a onda
obogaena tim iskustvima, uz oslonac na svoj prirodni dar,
nastavljala je dalje usavravanje. Prouavala je
postavljanje kompozicije, sticala crtaku sigurnosti,
zvunost kolorita, sveinu oseanja na slici. Desanka je kao
vrsna lirska pesnikinja, uoila taj suptilni Lizin oseaj za
lepotu i harmoniju boja. Ta oaranost bojama, jo pre
nego to se Liza objavila kao slikar, pokazala se u njenom
odevanju kao u ena na platnima velikih majstora, vienih
tada i kasnije tokom ivota, u muzejima sveta. Za njenom
lepotom i izabranim odevanjem okretao se svet
ulicom... (Maksimovi, 1983, 3).
Preko drutva zanimljivih umetnika sa kojima se
upoznala, Liza je bila svedok raznih kulturnih dogaaja.
Pohaala je uvenu Visoku kolu lepih umetnosti kod Andre
Lota na Monparnasu, a istovremeno na Sorboni
prisustvovala predavanjima iz estetike i istorije umetnosti.
Meu drugima, tu je upoznala Zoru Petrovi i Savu
umanovia, sa kojima je nastavila prijateljstvo. Iako je Lot
bio dobar pedagog, Lizi i Zori Petrovi nije sasvim
odgovarao, pogotovu njegov nain kalkulisanja u
stvaralakom radu, pa su obe napustile njegovu kolu. Zora
Petrovi je tada uradila njen prvi portret, a slikae je vie
puta kasnije, izuzetno uspeno.
U Parizu je tada ivelo vie naih stvaralaca:
Stojan Aralica, Petar Dobrovi, Milo Milunovi, Milan
Konjovi, Jefto Peri, Marko elebonovi, Risto Stijovi i
drugi, sa kojima je Liza dolazila u kontakt. Ipak, centralna
linost za Lizu je bio jedan Poljak Alen, koji je u Parizu je
imao svoj atelje, na Monmartru. On je uporno tvrdio da je
ova devojka talentovana, i u oduevljenju je od njenih
tadanjih radova priredio samostalnu izlobu (1925),
naslikao i njen portret. Neodoljivi slikarski izazov njenog
lika, ubrzo e se potvrditi u Beogradu, kada e je na svojim
platnima ovekoveiti mnogi nai umetnici. Ta izloba, ipak,
bila je prvi i jedini samostalni umetniki nastup za ivota.
Po povratku u Beograd, Liza-Draga Mari se
udaje za Pjera Kriania, nastavlja studije, a 1931.
diplomira na dvanaestoj grupi uporedne knjievnosti i
francuskog jezika na Filozofskom fakultetu u Beogradu.
Poto je odbila slubu u unutranjosti, nastavila je
intenzivno da slika, mahom akvarele i ulja na platnu.
Poela je da slika i prve portrete svoje majke, za koju je
bila neno i duboko vezana, osobito u tekim godinama koje
su zajedno delile. Majka je za Lizu bila simbol ljubavi i
sree, pogotovu to je sama ostala bezdetna. Zatim je
slikala ponovo Pjera i Desanku, a najradije ipak svoju
majku, sve do kraja njenog ivota, a to e biti i najuspeliji
portreti. Moja mati sa knjigom (1939), uz jo nekoliko slika

PAGE 22

iz ovog perioda, uva se danas u Narodnom muzeju u

Beogradu.
Uz pomo umetnika sa kojima je prijateljevala, iz
prve ruke dopunjavala je svoje temeljno slikarsko
obrazovanje i umee, a redovno kolovanje na
akademijama je nije zanimalo. Radila je sa arom, jedno
vreme u ateljeu Miloa Vukovia od koga je mnogo
nauila, a krae vreme je poseivala i popularni veernji
kurs crtanja kod Petra Dobrovia. Jo jednom, na pola
godine, ide u inostranstvo kao lanica Meunarodnog
umetnikog kluba ena, kada je poslata (1937) u London na
dalje usavravanje. Potom su sledila putovanja u Rim i
Bukuret. Pored portreta, omiljeni motivi su joj cvea,
mrtve prirode kao i enterijeri koje je odlino prodavala.
Meutim, zbog svoje velike samokritinosti, ona prvi put
izlae u Beogradu tek 1939. na Jedanaestoj prolenoj
izlobi slikarskih i vajarskih radova jugoslovenskih
umetnika, kada postaje lan Udruenja likovnih umetnika.
Kritika se tada ozbiljnije oglasila povodom njenih slika,
ocenivi ih veoma povoljno(Jovanovi, 2001,34). I na svim
narednim, redovnim izlobama ULUS-a Liza Kriani e
izlagati sve do pred sam poetak rata.
Zanimljivo je, da je Liza jo 1932. godine poloila
ispit za vozaa motornih vozila, nabavila auto i njime
odlazila na izlete u okolinu Beograda. O tome svedoi
oferska dozvola i jedna dragocena fotografija, na kojoj
ona kao prava svetska dama, u elegantnom kostimu, sedi za
volanom svog automobila (otvoreni krov), pred ulazom u
Kalemegdanski park(fotografija se uva u dokumentaciji
legata Lize Mari-Kriani u Kosjeriu). Bila je
ekskluzivna, moderna, emancipovana i samosvesna ena,
retka u tadanjem Beogradu. Iz dananje perspektive,
gotovo da jedva moemo zamisliti neobinost njene pojave,
pa i hrabrost.
U to vreme, mladi umetniki par seli se iz
Vlajkovieve ulice na Dorol, u Gospodar Jevremovu 49,
kada njihov prostrani stan ubrzo postaje poznati umetniki
salon, omiljeno stecite beogradskog, elitnog umetnikog
kruga. Ugoavajui prijatelje svojim uvenim pasuljem
sa rebarcima i nekom poslasticom, mladi slikari su
razmenjivali umetnika iskustva i svoje slike, polemisali,
uzajamno se portretisali. Pjer je katkad i sam uzimao
paletu, i tada je nastao jedan Lizin portret koji poklanja
Vukoviu. Stalni gosti su bili: Aleksandar Kumri (Pjerov
blizak roak), Svetolik Luki, Antun Huter, Lazar
Lienoski, Milo Milunovi, Milivoj Uzelac, Milo Vukovi
i drugi. Kumri i Luki su ostali oni najrei, odani prijatelji
u nevolji. Drag gost im je bio i Kosta Strajni iz
Dubrovnika i njegova supruga Jovanka, koja je takoe
uradila dva Lizina portreta, danas u privatnom vlasnitvu
(Jovanovi: 2001, 156). Tada su se druili i sa mnogim
drugim istaknutim ljudima svoga doba, kao to su,
Vladislav Ribnikar, Jovan Dui, Ivo Andri, Milica Zori,
Tomo Rosandi, Petar Palaviini, Risto Stijovi koji je izlio
i njen portret u gipsu(Jovanovi: 2010, 292). Ali, Lizi
nijedan od njih nije bio direktan uzor, i ostajala je svoja u
traenju sopstvenog likovnog izraza i puta, van raznih
izama i programa. Bila je po prirodi predodreena za
jedno lirsko, intimistiko slikarsko iskazivanje, sazvuja
rafinovanih boja, nijansi i tonova. Iako su njeni
autopoetiki iskazi bili retki, ipak, ponekad koncizno izree-

NO.35

ni, detektovali su precizno njen osnovni stvaralaki nerv:

Celo moje slikarstvo bazira na oseanju i na jednoj
slikarskoj kulturi naslaganoj u podsvesti (Jovanovi:
2005, 12).
Svoje zanimanje za knjievnost, Liza je dugi niz
godina usmerila na saradnju sa Pjerom u kompletiranju
njegovih karikatura, koje je esto pratio odgovarajui,
kratak satirini tekst sa ubojitom aokom. Kao mudra i
obrazovana ena, domiljata i duhovita, osoba utananog
smisla za jezik, upravo je ona najee ispisivala onu
britku, esencijalnu reenicu ispod karikatura. A njom,
postizao se onaj eljeni efekat pojaavanja udarnog
znaenja crtea. Po dvadeset puta menjali smo neku re,
govorio je Pjer Sinii Paunoviu, svome buduem biografu.
Tako je bilo godinama, nije krio, mada je to bila javna
tajna u Beogradu. Ipak, njegova iskrena zahvalnost,
uveliko odocnela, stigla je kada je prilikom dobijanja
Politikine nagrade za ivotno delo (1962), rekao da
polovina nagrade pripada Lizi (Paunovi, 1962, izjava u
rukopisu). I u ovom sluaju, potvrdilo se dugo vaee
pravilo, da iza svakog uspenog mua, u senci stoji
portvovana ena, a u ovom, uz to jo i talentovana
umetnica.
Liza i Pjer Kriani rado su viani i u
najotmenijim beogradskim krugovima, pa i meu
najuglednijim knjievnicima, razliitih generacija i poetika.
U domu diplomate i pesnika Milana Rakia, upoznala je
Liza i Ivu Andria, sa kojim e ostati u prijateljstvu i
kasnije. Naroito e se esto sretati kada postanu i susedi u
Prizrenskoj, gde kod njih oboje navraa Desanka
Maksimovi i Radovan Zogovi. Odmah posle Drugog
svetskog rata, Andri je od Lize kupio sliku Enterijer
komoda, staklarija i fotelja, kada mu je poklonila i svoje
Svele rue, sliku raenu temperom(Popovi: 1992, 3).
On je uoio koliko slikarka voli cvee, na jedan nain
izrazito lirske pesnikinje da u takve slike unosi celu sebe,
svoju duu i zato preporuuje: Lizo, slikaj
cvee...(Popovi: 1992,3). Opet, neki drugi, kao to su
Stojan Aralica, Cuca Soki i Pea Milosavljevi, bodrili su
je da slika pejsae(Jovanovi: 2001, 37), kojima e se ona
svestranije posvetiti u poratnom periodu, i tokom svoje
poslednje ivotne deonice.
Milan Raki, jedan od najrafiniranijih ljudi
Beograda, takoe je voleo da svrati u Lizin atelje, a onda
ponekad bi celo drutvo zajedno ilo kod Dva jelena, ili
kod njega na veeru, kada bi sedao za klavir i muzicirao za
svoje goste. U drutvu sa Andriem, Rakiem, Marom i
Toplicom Pei, esto su se sastajali i kod Rakievog
roaka pravnika Dragana Milievia. Druili su se,
razmenjivali ideje, knjige, slike(Jovanovi: 2001, 39).
Jo jedno veliko i slavno pesniko ime tokom
etvrte decenije, preplie se sa imenom Lize Mari
Kriani. Naime, Jovan Dui kad god bi se naao u
Beogradu, javljao se Lizi i Pjeru. Nalazili su se obino u
poznatoj kafani Ruska lira gde je pevala Olga
Janevecka, ili bi Dui navratio u njihov stan, koji je bio
preko puta najveeg srpskog knjiara i izdavaa Gece
Kona. Tako je, jednom prilikom Lizi doneo na poklon
Veliku istoriju francuske knjievnosti na francuskom jeziku.
aljivo prisni ton njegove posvete grafitnom olovkom, na
ovoj knjizi koja se danas uva u njenom Legatu u

PAGE 23

Kosjeriu, ukazuje na Duieve simpatije prema mladoj

intelektualki i slikarki: Dragoj Lizi da se naui da ita...
Opet, o nekoj posebnoj naklonosti Duievoj prema
branom paru Kriani, kazuje i posveta na njegovoj prvoj
knjizi Sabranih dela: Lizi i Pjeru, svojim dobrim
prijateljima za neni spomen. J. Dui, 1930. Takoe, vie
sauvanih fotografija iz albuma Lizine zaostavtine,
nedvosmisleno svedoe o vrlo intenzivnim meusobnim
vezama prvorazrednih linosti tadanje kulture. Recimo, u
vili Milana Gavrilovia, direktora Politike na
Topiderskom brdu, sa domainom se fotografiu Liza,
Pjer, Dui i Milica Zori. Zatim, 1937. u Rimu, vidimo
elegantnu lepoticu Lizu na jo jednoj fotografiji, u
jedinstvenom drutvu. Vedrog raspoloenja, posle izlobe
koju su posetili, stoji u sredini pored Jovana Duia Liza,
zatim Pjer, Toma Rosandi, Petar Palaviini, i jedna
nepoznata dama.
O Lizi Kriani je, u fragmentima, ostalo i dosta
lepih rei divljenja njenih znamenitih savremenika. Stojan
Aralica kasnije belei: Seam se naeg letovanja u
Orebiu, pre rata. Sretnem Crnjanskog, onda vidim Lizu
Mari Kriani. Ona je letovala na Koruli, pa je svratila u
Orebi... Kako je to bila lepa ena, najlepa ena u
Beogradu... (Jovanovi: 2005, 26). Ali, za glasne uzdahe
svojih oboavalaca, i prolaznika koji bi se za njom okretali
na beogradskim ulicama, ona nije mnogo marila. Na tuu
zavist ili ogovaranja nije se osvrtala, ostajui odana svome
suprugu, dosledna svojim oseanjima i shvatanjima do
kraja. Kod nje, nikada nije bilo ni traga oholosti, kao da je
velika panja okoline dolazila mimo njene volje i namere.
Obilazei Spomen-zbirku Pavla Beljanskog u Novom Sadu
1963. godine, i knjievnik Gustav Krklec, stojei sa jo
nekoliko pisaca i kulturnih radnika pred Lizinim platnima,
rekao je da se za njom, u svoje vreme, mnogo uzdisao. Bila
je lepa i obrazovana, divio se i sanjao o njoj ali samo
spiritualno (Jovanovi: 2001, 21). I slikar Milan Kei,
seajui se Lizine pojave na Dobrovievom kursu, u jednoj
televizijskoj emisiji 1977. godine, sa ushitom je rekao:
Bila je lepa kao boginja!
Divan i jedinstven dokaz za to, pored vlastitog
slikarskog opusa od oko etiri stotine kataloki popisanih
dela, daje nam i njen lik na blizu etrdeset portreta
eminentnih umetnika, kakvi su: Pjer Kriani, Vladimir
edrinski, Aleksandar Kumri, Zora Petrovi, Ignjat Job,
Lazar Lienoski, Peno Obrekov, Marino Tartalja, Milo
Milunovi, Milivoj Uzelac, Nikola Beevi, Kosta Hakman,
Vilko Gecan, Milo Vukovi, Petar Dobrovi, Nikola
Graovac, Jovanka Strajni, Gabro Rajevi, Olga Tekavac
i drugi. Mnogi od ovih portreta su ocenjeni kao remek dela
srpske umetnosti dvadesetog veka (Jovanovi, 2010, 295), i
oni sauvani zauzimaju dostojno mesto u naim muzejima i
drugim institucijama kulture.
Liza Kriani, tokom godina, nije bitnije menjala nain
svoga rada. Samo joj je potez postajao slobodniji, namaz
lazurniji, boja kadto svetlija, a linija ponekad nervoznija.
Do rata je nastojala da joj stil bude realistiniji,
doraeniji; u posleratnom razdoblju, steeno majstorstvo i
hitrina postupka, doprineli su lakoi, lepravosti,
prozranosti njenih slika (Jovanovi: 2005, 13). A Todor
Manojlovi, opirno komentariui izlobu iz 1940. u
asopisu Belgrader echo,dao je zapaeno mesto Lizi Kri-

NO.35

ani, komentariui uz reprodukovani portret, koji je sa

jedim, u karakteru izvrsno pogoenim, i koloristiki,
dekorativno izvanredno finom slikom pesnikinje Desanke
Maksimovi, i jednim takoe lepim pejsaom
groblja(Manojlovi: 1940,7).
Bombardovanjem Beograda 6. aprila 1941.
godine u ruevinama je nestalo mnogo ljudi i kulturnih
dobara, i Liza tada ostaje na ulici, bez stana, mnogih slika i
bez ieg, ali je ipak preivela. Na ovaj ili onaj nain, tokom
ratnih i poratnih zbivanja, nestalo je mnogih umetnika,
njenih prijatelja. A ona, koja je zasenjivala druge svojom
umnou, vedrinom i lepotom, ostala je naruenog zdravlja,
bez prinadlenosti i potpore mua, bez podrke u drutvu. U
okupiranom gradu, nastavila je da slika uprkos nesigurnim
okolnostima i neimatine.
Broj tih radova nije veliki, ali oni spadaju u red
njenih najzrelijih ostvarenja. Pored svega, veze sa ljudima
iz sveta kulture i umetnosti tada jo nisu sasvim bile
pokidane. Pjer se s poetka krio, i povremeno dolazio sve
dok nije otiao sa partizanskim pokretom u Bosnu.
Novinarka Nada Doroki, pie da su svog zajednikog
prijatelja Rada Drainca, koji umire u jednoj beogradskoj
bolnici (1943), njih dve ispratile na Novom groblju
(Doroki: 1977, 57).
Od jeseni 1944. sve se vie insistiralo na novom
umetnikom pravcu i stilu, u duhu socijalistikog realizma,
prekidu sa predratnim, dekadentnim opredeljenjima,
individualizmom. Liza se i dalje drala svoga naela da je
umetnost iznad politike, lepota univerzalnija, i trajnija od
trenutnog naloga svake vlasti. Iako je takvo slikarstvo od
tada, pa i nadalje, preutkivano, ona je kao impresionista
sa izrazitom lirskom notom, i u novim okolnostima pronala
samosvojno reenje, kao i neki drugi veliki umetnici, i pisci
poput Isidore Sekuli. Sa zanosom je slikala panorame
Beograda i njegove okoline, iako je njeno fiziko kretanje
bilo sve oteanije. Ta platna e biti iznad dokumentarne
vrednosti, te su zbog toga esto otkupljivana, najvie za
mnoga nadletva i ustanove. Drugim, pojedinanim
kupcima u njenim pejzaima se inila manje drastina
slika svakodnevne stvarnosti i ambijenta. Ne oekujui
pohvale, drala se iste lirske impresije, slikala utianim,
svetlosnim i koloristikim ritmovima intimu svoje teme u
malim formatima(Jovanovi: 2005, 36).
Usred njene umetnike aktivnosti, nau slikarku je
stiglo bespotedno okotavanje kimenog stuba, telo joj se
savilo prema zemlji, poput visibabe. Uz bolest, stigla je i
matrerijalna oskudica, zaborav i osamljenost. Fiziki bol i
duevnu patnju ipak je podnosila bez roptanja, stoiki.
Smestila se kod ostarele majke, u potkrovlju koje je
prokinjavalo. Kada je majka umrla (1962), ostala je
potpuno sama i od tada, vie nije slikala nijednu ljudsku
figuru. Jedini stalni drubenik i glavni junak njenih crtea i
slika je voljeni pas Loki. Najposle, slikarstvo joj postaje
jedini smisao, a i hleb.
Meu nekoliko retkih prijatelja koji je nisu
zaboravili, naroito mesto pripada Desanki Maksimovi,
uvek joj privrenoj. Pea Milosavljevi i Milo Milunovi sa
kojima je radila mozaik za Jugoslovensko dramsko
pozorita, nisu joj se oglaavali a ona nije nipoto volela
ulogu molioca, i nije se nikom obraala(Jovanovi: 2001,
73). Od rodbine, samo je brat Dragoslav bio u Beogradu,

PAGE 24

brinuo je o njoj, a veoma blizak i privren joj kasnije

postaje novinar i publicista Radovan Popovi sa suprugo
Brankom (kasniji biograf njenog brata Sretena Maria).
Od prijateljica iz mladih dana, pored Desanke, poseuje je
jo Nada Doroki, te veliki kolekcionar Pavle Beljanski,
koji otkupljuje njena platna, a takoe i njen portret (Ignjat
Job, iz 1931) za svoju Spomen Zbirku u Novom Sadu. Od
pomoi joj je bila i njena uenica Olga Tekavac, kao i
odana duhovna podrka Svetolika Lukia, svoga starog
oboavalaca. S vremena na vreme, pojavljuju se jo neka
imena slikara, i naroito slikarki iz njene generacije, vie u
njenom dnevniku nego u stvarnosti. To bi bio, svakako,
jedan neveseo i maleni spisak u odnosu na onaj dugaki,
sainjen od mora ljudi koji su joj se do rata divili. I pored
svega toga, umela je jo da se podsmehme sebi samoj,
potresna su svedoenja onih ljudi koji su je tih godina lino
upoznali, divili se takvoj duhovnoj snazi njene neobine
linosti, koja je imponovala(Jovanovi: 2005, 31).
Duhovnu radoznalost i interesovanje za knjievna i
druga umetnika deavanja, ona je zadrala itavog svog
ivota. Stvaralaka sloboda, iskrenost i humanost, bili su
njeni vrhunski ideali koji vrsto povezuju njeno umetniko
delovanje do 1950. godine, sa onim koje dolazi posle ovog
usudnog obrta. Istina je, pak, da i kroz sjaj boja, tonova
ili rei umetnost zna da kae celog oveka, kako je rekao
Sreten Mari piui predgovor za knjigu pisama Van Goga.
Ove bi rei mogle stajati i uz prikaz slikarstva njegove
sestre. A veliki Van Gog, bio je Lizin onaj prvi, odlini
uzor, primetila je dr Vera Jovanovi u predgovoru knjige
Liza Kriani, seanja i pisma.
Kroz celokupni opus ove slikarke, najvie o njoj i
njenoj poetici govore cvetni motivi. Svagda polazei od
ulne senzacije, ushieno, u jednom dahu, trudila se da
uhvati treptaje materije, poeziju prostora da oduhovi
bojom, inei je prisnom i tihom. U Lizinom slikarstvu
prisutan je jo jedan upeatljiv, a ipak malo zapaen detalj
koljka. Pored zanimljive likovnosti, koljku moemo
videti i simboliki, kao jedan tajanstveni, nenametljivi
predznak ene i enske skrivenosti, moda zvon treptaja
iskonskog (pra)ivota u magnovenju. Lizina brojna cvea,
batensko, rezano, cvetni aranmani, ucvalo iblje, a
naroito poljsko cvee. Kao da ono, i asocijativno,
najvie upuuje na samoniklost njenog vlastitog poriva za
slikanjem. Talenta to je uporno kao ilava biljka koja se
probija kroz kamenjar i upire oi prema suncu, cvao tiho i
zadugo na nebu naeg slikarstva. Ako ju je Paunovi
nazvao pesnikom beogradske panorame, mi bismo je
nazvali pesnikom cvea. Njeno cvee, mahom cvetalo
granje i iblje, sitni livadski cvetovi, toliko je ubedljivo da
vam se ini da mu oseate miris, da mu moete ruku zavui
izmeu stabljika, sea se Desanka na godinjicu Lizine
smrti, podseajui da je izmeu ostalog, njen opojni
Zumbul, zajedno sa Suncokretima i Magnolijama,
bio veoma zapaen na Izlobi slika jugoslovenskih slikara u
Londonu 1952. (Maksimovi, 1983, 3) Pa opet, ni ovakav
uspeh, nije podstakao tekuu kritiku da ovu slikarku ponovo
aktivno vrati u fokus interesovanja, niti uznemirio savest
nae, mahom patrijarhalne kulture.
Tiho, i neprimetno kako je dugo i ivela, a opet vedra i
puna duha, Liza Kriani je reila da tako i ode sa ovog
sveta. Neujno, u svome krevetu, bez ceremonija, ljudi i og-

NO.35

PAGE 25

laavanja datuma sahrane u novinama. Tako je i bilo samotno i tuno na Novom groblju u Beogradu toga, 3. maja
1982. gde je sahranjena je na parceli 34, u grobnici 42, zajedno sa majkom. Samo est osoba je ispratilo Lizu Kriani, a
meu njima Desanka. Skoro neprimetno, lagano, kao kad boje blede, izgubila se... Sklopile se oi koje su nam tumaile
lepotu sveta (Maksimovi: 1983, 3). Bez rei, suptilni treptaji ivota neprolaznih magnovenja, vizuelna muzika na
platnima jedne iste oseajnosti, ipak nee prestati da nas zanose, zrae i znae, i nakon nestanka autorke. Nezaboravni
su susreti sa ovom pesnikinjom cvea njenim najuspenjim slikama, koje je dovode u drutvo izvornih stvaralaca
najplemenitijeg dara, nepresune sveine i lepote sveta.
U stvaralatvu Lize Kriani zapaaju se i slovenska iracionalnost i mediteranska poetska prozranost, to su i
svojstva naroda i umetnosti podneblja kojem pripada (Jovanovi: 2001, 99).
Mada retki, ipak, temeljniji
istoriari nae umetnosti Lizu Kriani svrstavaju u znaajne predstavnike poetskog impresionizma srpskog slikarstva
prve polovine dvadesetog veka. Ostvarena neposrednost, iskrenost i lakoa, odlike su koje ovo slikarstvo, u svakom
pogledu, ine privlanim i na poetku ovog veka..
BIBLIOGRAFIJA
- Jovanovi, Vera: Liza Kriani: ivot i slikarstvo, izdanje autora, Novi Sad, 2001.
- Jovanovi, Vera: Liza Kriani, seanja i pisma, Narodna biblioteka Kosjeri i autorka, Novi Sad, 2005.
- Jovanovi, Vera: Likovni krug Pavla Beljanskog: Tiski cvet, Novi Sad, 2010.
- Popovi, Radovan: Pria o Sretenu Mariu, Biblioteka Matice srpske, Novi Sad, 1996.
- Maksimovi, Desanka: rukopis, Izjava radi regulisana umetnikog staa L. Kriani, 1962. uva se u Legatu Lize
Mari-Kriani u Kosjeriu
- Maksimovi, Desanka: Cvee Lize Kriani, Politika, 30. april, 1. i 2. maj 1983, 3.
- Paunovi, Sinia: rukopis, izjava radi regulisanja umetnikog staa L. Kriani, 1962. uva se u Legatu Lize MariKriani u Kosjeriu.
- Paunovi, Sinia: Pesnik beogradske panorame, Politika, 2. jul, 1966.
- Popovi, Radovan: Fragmenti o Lizi, Beograd, 1992. Tekst umnoen u kompjuteru, uva se u Legatu Lize MariKriani u Kosjeriu.
- Manojlovi, Todor: Bilder in Belgrad und Zagreb, Belgrader echo, 1. decembar 1940, 7.
- Doroki, Nada: Otrgnuto od zaborava, seanja na ljude i dogaaje od 1922. do 1966. godine, izd. Slobodana Maia,
Beograd, 1997.
- Koriena dokumentacija i katalozi izlobi - arhiva slikarkine zaostavtine u posedu Legata Lize Mari Kriani u
Kosjeriu, Spomen-zbirke Pavla Beljanskog u Novom Sadu i drugih institucija kulture.

Morsko dno pastel, 1979.

NO.35

PAGE 26

Dubrovake zidine pastel, 1978.

NO.35

PAGE 27

Gradac, Dubrovnik pastel, 1978.

NO.35

PAGE 28

Milo Milunovi, Liza Kriani i Pea Milosavljevi ispred mozaika u holu Jugoslovenskog
dramskog pozorita u Beogradu, 1948.

Rudnik pastel, 1973.

NO.35

PAGE 29

More ulje na platnu

NO.35

PAGE 30

Legat u Kosjeriu, Srbija, 2013.

NO.35

PAGE 31

Motiv sa Divibara pastel sa staklom

NO.35

PAGE 32

Motiv sa Divibara pastel sa staklom

NO.35

PAGE 33

Dubrovnik (?)

NO.35

PAGE 34

Dubrovnik pastel, 1975 (?)

NO.35

PAGE 35

Jutro u Dubrovniku pastel, 1975 (?)

NO.35

PAGE 36

Dubrovnik pastel, 1975. (?)

NO.35

PAGE 37

Dubrovnik pastel

NO.35

PAGE 38

Motiv sa Dana (plaa u Dubrovniku) pastel

NO.35

PAGE 39

Motiv sa Gradca pastel, 1975.

NO.35

PAGE 40

Cvee u vazi ulje

NO.35

PAGE 41

Buket cvea u vazi ulje

NO.35

PAGE 42

Motiv sa Divibara ulje

NO.35

PAGE 43

Barka ulje na kartonu

NO.35

PAGE 44

Cvee u vazi ulje

NO.35

PAGE 45

Gradac crte

NO.35

PAGE 46

Gradac crte

NO.35

PAGE 47

Loki crte

NO.35

PAGE 48

Morsko dno pastel (vlasnitvo Milunike Mitrovi)

NO.35

PAGE 49

Groblje, 1939.

NO.35

PAGE 50

Terazijski park ulje na platnu

NO.35

PAGE 51

Cvee u vazi pastel

NO.35

PAGE 52

Komoda ulje na platnu

NO.35

PAGE 53

Moja mama ulje na platnu, 1942.

NO.35

PAGE 54

Moja mati ulje na perploi, 1941.

NO.35

PAGE 55

Desanka Maksimovi

NO.35

PAGE 56

Moja mama ulje na lesonitu, 1939.

NO.35

PAGE 57

Ministrant ulje na lesonitu, 1940.

NO.35

PAGE 58

Moja mati, 1942.

NO.35

PAGE 59

Dubrovnik pastel, 1979.

NO.35

PAGE 60

Moja mati (oko 1945)

NO.35

PAGE 61

Cvee, 1951.
Iz knjige: Vera Jovanovi, Liza Kriani. ivot i slikarstvo, Izdanje autora, Novi Sad, 2001.

NO.35

PAGE 62

Pogled na Beograd iz Kumodraa, 1953.

Iz knjige: Vera Jovanovi, Liza Kriani. ivot i slikarstvo, Izdanje autora, Novi Sad, 2001.

NO.35

PAGE 63

Beograd, 1954.
Iz knjige: Vera Jovanovi, Liza Kriani. ivot i slikarstvo, Izdanje autora, Novi Sad, 2001.

NO.35

PAGE 64

Sarajevo, 18.4.2013.

Info: http://sabihadzi.weebly.com/bih-1842013.html

NO.35

PAGE 65

Perunike, 1957.
Iz knjige: Vera Jovanovi, Liza Kriani. ivot i slikarstvo, Izdanje autora, Novi Sad, 2001.

NO.35

PAGE 66

Suncokreti, 1961.
Iz knjige: Vera Jovanovi, Liza Kriani. ivot i slikarstvo, Izdanje autora, Novi Sad, 2001.

NO.35

PAGE 67

NO.35

PAGE 68

NO.35

PAGE 69

NO.35

PAGE 70

NO.35

PAGE 71

NO.35

PAGE 72

NO.35

PAGE 73

NO.35

PAGE 74

Order your free digital copy of DIOGEN pro culture magazine: http://www.magcloud.com/browse/magazine/438879

D
I
O
G
E
N
p
r
o
a
r
t
m
a
g
a
z
i
n

D
I
O
G
E
N
p
r
o
y
o
u
t
h
m
a
g
a
z
i
n