JU Gimnazija Mea Selimovi Tuzla

Seminarski rad iz hemije na temu:

Aluminijum, dobivanje i upotreba

Ati Armin

Sadraj: 1. Osnovne osobine aluminija 2. Historija aluminija:

Otkrie aluminija Prvo dobivanje aluminija i Woehlerov proces Elektroliza Bayerov postupak

Strana: 3

3 4 5 5

3. Dobijanje aluminija
Rude aluminija Verneuilov proces Eloksacija-pasivizacija 6 9 10

Seminarski rad iz hemije na temu Aluminij, dobivanje i upotreba-Ati Armin

Osnovne osobine aluminija

Aluminij je hemijski element koji u periodnom sistemu elemenata nosi simbol Al, atomski (redni) broj mu je 13, a atomska masa mu iznosi 26,9815386(13). Srebrno-bijeli sjajan metalni element koji pripada grupi 3 (prije IIIB) periodnog sustava elemenata. Talite mu je pri 660 C, a vrelite pri 2519 C. Sam metal je jako reaktivan, ali je zatien tankim prozirnim slojem oksida, koji brzo nastaje na zraku. Aluminij i njegov oksid su amfoterni.

Osobine aluminija: 1. mala gustoa (3,702 g/cm), to ga svrstava u lake metale 2. visoka provodljivost toplote (235 W mK) 3. visoka provodljivost elektriciteta (0,377 -1 cm-1 na 20C) 4. legure aluminija su dosta vrste 5. teko se istroi i otporan je na koroziju 6. lako se oblikuje 7. visoka zastupljenost: Zemljina kora: O Si Al Fe 45,5% 25,7% 8,3% 6,2%

Historija aluminija Otkrie aluminija

Aluminij (lat. alumen = alaun ili stipsa) za razliku od mnogih drugih materijala nije dugo bio poznat. Godine 1808 otkrio i opisao ga je Sir Humphry Davy i dao mu ime aluminum i pokuao nai nain za proizvodnju, ali nije uspio.

Prvo dobivanje aluminija i Woehlerov proces

Hans Christian rstedu je prvom uspjelo da proizvede aluminijum, kroz reakciju sa Aluminijum-hloridom (AlCl3) i Kalijum-amalgamom,ali ga nije dobio u potpuno istom stanju. Woehler je primijenio 1827. istu metodu pri emu je preveo Al2O3 u AlCl3 i koristio metalni kalijum kao redukciono sredstvo, pri emu je dobio jo ii aluminijum. Historijsko otkrie moemo dokazati eksperimentom: Stavimo 1,2 g metalnog kalija (u malim komadiima bez oksidne kore) i 1,33 g anhidridnog aluminij-hlorida u zemljanu posudu. Tada stavimo posudu na tronoac sa zemljanim trouglom i paljivo podgrijavati sa Bunsenovim plamenikom. Kada reakcija pone, plamenik se mora odmah skloniti. U sluaju burne reakcije posuda moe lako puknuti. Kada se reakcija zavri, rastvorimo dobijene vrste tvari (ukljuujui dobiveni aluminij u prahu) u staklenoj posudi sa vodom i filtriramo uz pomo sisaljke i Bchnerovog lijevka malo po malo. Poslije suenja filtera, ostrue se sivi prah i raspe sa vrhovima prstiju u plamen Bunsenovog plamenika. Aluminijum u prahu izgori u aluminijum oksid (Al2O3). Za dokaz aluminija koristi se njegov afinitet prema kiseoniku. Ovaj historijski prikaz aluminija mora u svakom sluaju izvoditi u laboratoriji koja posjeduje odvod zraka. Prikaz reakcije: a) Prikaz: AlCl3 + 3K Al
u prahu

3 KCl

b) Dokaz aluminijuma: 4Al + 3O2 2Al2O3

1854. R.W. Bunsen i Henri Etienne Sainte-Claire-Deville su dobili ist aluminij elektrolizom rastaline aluminij-natrij-hlorida. Sainte-Claire-Deville je izveo tehniko dobijanje aluminija redukcijom aluminijum-hlorida sa natrijumom. Za proizvodnju aluminija elektrolizom u to doba nije bilo dovoljno izvora energije.

Elektroliza
Nakon to su Bunsen i Sainte-Claire-Deville dobili aluminij postupkom elektrolize, C.M. Hall i P.T.Herault su opisali proces elektrolize za dobijanje aluminija iz aluminij-oksida iz jedne kriolitne rastaline primjenom anode i katode ugljenika.

Reakcija: Katoda: 2 Al 3+ + 6 e- > 2 Al Anoda: 3 O2- > 3O2 + 6 e3O2 + C (3- X) CO2 + (2X-3)CO Ukupno: 2Al2O3 4Al + 3O2

Bayerov postupak
Karl Josef Bayer je razvio postupak (tzv. Bayer-ov postupak) kojim je omoguio proizvodnju velikih koliina aluminija (masovna proizvodnja). U tom postupku se od boksita dobiva isti boksit (u kojem se nalazi anhidridni aluminij-hidroksid). Prvo se od boksita odvajaju oksid eljeza hematit (Fe2O3) i bemit (Al2O3H2O). Postupak koristi to da se aluminijumhidroksid u izmljevenom boksitu u natrijevoj bazi (NaOH) lako rastvara i pod temperaturom 180C i pritiskom od 7 bar nastaje natrijum-aluminat.

Nerastvoreni ostaci (crveni mulj prvenstveno nerastvoreni spojevi eljeza) se odvajaju. Ovdje se moe dobiti Galij kao nus-proizvod. Iz aluminatne baze se prilikom hlaenja dobija isti aluminijum-hidroksid. Filtrat se sa NaOH razrjedjuje, temperatura se sputa na 78C, i pritisak se reducira na normalan. Sa "vakcinisanjem" sa vrstim aluminijum hidroksidom kao kristalizacionom jezgrom, dobija se aluminijum hidroksid. Nastali vrsti aluminijum-hidroksid se u rotirajuim peima pri temperaturi od 1200C do 1300C pri, pri emu nastaje aluminijum -oksid, odnosno glinica.

Iz ovog istog boksita se moe elektrolizom taljevine Hall-Heroultovim procesom dobiti isti aluminijum. 1911. Anodna oksidacija aluminijuma-De Saint Martin 1923. Tehnika upotreba anodne oksidacije aluminijuma pomou hromne kiseline

Dobijanje aluminija Rude aluminija

1) Boksit je prirodan materijal primarno od jednog ili vie minerala aluminijum-hidroksida plus razliitih kombinacija silicij-dioksida, eljenog oksida, titanijum, aluminosilikata i ostalih neistoa u tragovima. Aluminijum-hidroksid se u boksitu nalazi i sa gibsitom, bemitom i

diasporom. Boksit se klasificira prema njima namijenjenoj primjeni kao abrazivnoj, hemijskom, metalurkoj i sl. Svjetska proizvodnja boksita (oko 85%) se koristi u proizvodnji aluminija kroz Bayerov proces. Sporedna metoda proizvodnje aluminijuma iz boksita je elektroliza aluminija u tekuoj kupki u prirodnom ili umjetnom kriolitu (Na3AlF6), odnosno Hall-Heroultovim procesom. Boksit je dobio ime po selu Les Baux de Provence u junoj Francuskoj gdje je otkriven 1821 od strane geologa Pierre-a Berthiera. 2) Feldspat je naziv za grupu vrlo vanih petrogenih minerala, koji izgrauju vie od 60% Zemljine kore. Ime dolazi od njemakih rijei feld to znai polje i spar to je termin za svijetlo obojene minerale sa glatkom povrinom. Feldspat minerali su najee svijetle boje, vrstoe 6 na Mohsovoj skali. Njegova glavna hemijska formula je x Al(Al,Si)3O8 gdje x moe biti natrij (Na) i/ili kalcij (Ca) i/ili kalij (K). Feldspati se mogu javiti i u intruzivnim i u efuzivnim magmatskim stijenama, to znai da mogu kristalisati i dok se magma nalazi u Zemljinoj kori, kao i kada se izlije na povrinu. Takoe se mogu javiti i u odreenoj grupi metamorfnih stijena, kao i u mnogim sedimentnim stijenama. Grupa feldspata dijeli se na dvije podgrupe: alkalne feldspate i plagioklase. Podgrupi alkalnih feldspata pripadaju slijedei minerali:

sanidin - (K,Na)Si3O8 ortoklas - KSi3O8 mikroklin - KSi3O8

Minerali ove podgrupe se razlikuju po ureenosti kristalne reetke, to je posljedica naina kristalizacije i temperature na kojima se ona vri. Sanidin je stabilan na visokim temperaturama, a mikroklin na niim. To znai da se sanidin javlja u intruzivnim magma-tskim stijenama, u dubini, gdje je magma toplija, i gdje ima vie vremena za kristalizaciju. Zbog toga je njegova kristalna reetka ureena. Mikroklin, za razliku od toga, kristalie na niim temperaturama, kada se

magma izlije na povrinu, tj. ulazi u sastav efuzivnih magmatskih stijena. Takoe, temperatura na kojoj ortoklas zapoinje kristalizaciju je via nego kod mikroklina, a nia nego kod sanidina. Zbog toga se ortoklas javlja, obino, u obliku krupnih fenokristala (ima dosta vremena za kristalizaciju) u porfiroidnoj strukturi. Podgrupa plagioklasa predstavlja izomorfnu seriju od albita, koji je isti natrijski alumosilikat, do anortita, koji je isti kalcijski alumosilikat. Ostali lanovi ove izomorfne serije imaju odreeni procenat albita i anortita. lanovi grupe plagioklasa su:

albit - NaAlSi3O8 oligokas andezin labrador bitovnit anortit - CaAl2Si2O8

(0-10% anortitske komponente) (10-30% anortitske komponente) (30-50% anortitske komponente) (50-70% anortitske komponente) (70-90% anortitske komponente) (90-100% anortitske komponente)

Plagioklasi su veoma vana grupa petrogenih minerala, koji ulaze u sastav gotovo svih magmatskih stijena (izuzev najbazinijih). Pri tom albit ulazi u sastav kiselih magmatskih stijena, oligoklas i andezin u sastav intermedijarnih, a labrador, bitovnit i anortit u sastav bazinih magmatskih stena (u izuzetno rijetkim sluajevima anortit se moe nai u sastavu neke ultrabazine stijene). 3) Tinjci ili liskuni (KAl2(OH,F)2[AlSi3O10]) je zajedniko ime za grupu kompleksnih hidro kalijum-aluminijum silikatnih minerala koji se blago razlikuju u hemijskom sastavu. Primjeri su biotit-(H2K)(Mg, Fe)3Al(SiO4)3, lepidolit-K Li Al(OH, F)2Al(SiO4)3, muskovit(najei tinjac)- H2KAl3(SiO4)3, flogopit-(H2K)(Mg, Fe)3Al(SiO4)3 i vermikulit. Imaju nizak koeficijent irenja, visoku dielektrinu snagu, dobru elektrinu otpornost, jedinstvenu dielektrinu konstantu i kapacitativnu stabilnost, koji su poznati kao najbolji elektrini i termalni izolatori. Koriste se i u opremi koja mora biti otporna na vioke temperature kao u raketama, sistemu paljena za raketne motore i slino. 4) U Korundu se takodjer nalazi aluminijum, jer se korund kristalizirani oblik aluminij-oksida (Al2O3). Korund prozirne boje se zove drago kamenje, crveni se naziva rubin, dok ga u svim ostalim bojana zovemo safir. Prema Mohsovoj skali korundova vrstoa je izmjerena na 9,0, to ga ini drugom najvrom stvari na svijetu, domah iza dijamanta. 1837. Gaudin je napravio prve umjetne rubine spajajui aluminijum na visokoj temperaturi sa malom koliinom hroma kao pigmentom. 1847. Ebelmen je napravio bijeli safir spajajui aluminij sa borovom kiselinom (H3BO3 ili
8

B(OH)3). Auguste Verneuil je preizveo umjetni rubin spajajui BaF2 and Al2O3 sa malo hroma na temperaturama preko 2000C. 1903. Verneuil je objavio da moe proizvesti umjetni rubin na komercijalnoj skali koritei svoj proces fuzije vatre. 5) Kriolit (Na3AlF6, natrij-heksafluoroaluminat) je rijedak mineral koji je eksploatiran na ogromnom nalazistu u Ivigtutu, na zapadnoj obali Grenlanda, ali ga je nestalo 1987. Koriten je kao ruda aluminija kao i u proizvodnji boksita elektrolizom. Problemi u odvajanju oksigena od aluminija prevazieni su koritenjem kriolita za razdvajanje oksidnog minerala. isti kriolit se topi na temperaturi od 1012 C(128 5 K), i moe razdvojiti aluminijum-okside dovoljno dobro da se aluminij moe izvui elektrolizom. Potrebno je dosta energije, ali je mnogo efikasnije nego zagrijavanje samih oksida.

Verneuilov proces
Jedan od najvanijih faktora za uspjenu kristalizaciju umjetnog dragog kamenja jeste nabavljanje veoma istog startnog materijala sa minimalnom istoom od 99,9995% Startni materijal se prvo fino izmrvi i stavi se u kutiju u Verneuil-ovoj pei sa otvorom na dnu kroz koji prah moe izai kada kutija zavibrira. Dok se isputa prah, kisik se ubacuje u pe i putuje sa prahom niz cijev. Cijev se nalazi unutar jo vee cijevi unutar koje se nalazi hidrogen. Na mjestu gdje se ua cijev otvara u veu, javlja se potisak sa vatrom od minimalno 2000C u jezgru. Kako prah prolazi kroz vatru otapa se u sitne komadie, koji postepeno stvaraju kornet iji se vrh nalazi dovoljno blizu jezgru da ostane tean. Upravo taj vrh se formira u kristal. Kako vie tih komadia pada na vrh, stvara se jedinstven kristal, a ostatak se polako mie prema dole to omoguava kristalizaciju osnove kristala, dok njegov vrh ostaje tean. Verneuil je nakon to je usavrio proces precizirao najvanije uslove za dobar rezultat: temperatura vatre ne smije biti vea od one potrebne za fuziju; uvijek uvati otopljeni produkt u istom dijelu oksi-

hidrogenske vatre i da treba smanjivati taku kontakta izmedju otopljenog proizvoda i osnove koliko god je mogue.

Eloksacija-pasivizacija aluminija
Eloksacija (od eloksal, skraenica za elektrinu oksidaciju aluminijuma) je metoda zatite aluminijuma anodnom oksidacijom, pretvaranjem najpovrnije zone metala u oksid ili hidroksid. Nastaje jedan sloj debljine od 5 do 25 mikrometara koji titi od korozije. Prirodna debljina oksidnog sloja iznosi nekoliko nanometara. Pod pasivizacijom podrazumijevamo pojaavanje otpornosti aluminijuma na vanjski uticaj (onemoguavaju se hemijske reakcije). Fenomen pasivizacije i depasivizacije moemo prikazati u sljedeem eksperimentu: Pasivizacija sa HNO3 Tri epruvete napunimo sljedeim rastvorima 1) Nitratna kiselina koncentracije c=6 Mol/l 2) Sona kiselina koncentracije c=6 Mol/l 3) Rastvor bakarnog sulfata koncentracije c=0,5 Mol/l Trake aluminijevog pleha se dre nekoliko minuta u nitratnoj kiselini i odmah se prebace u rastvor bakarnog sulfata. Izgled aluminijskih traka se ne mijenja, oito da nema reakcije. Razlog za to prikazuju sljedee reakcione jednaine: 2Al + 2NO3- + 2H30+ Al2O3 + 2NO + H2O 2NO2 2 NO + O2 Aluminijev pleh reaguje sa nitritnom kiselinom izgraujui tanki sloj aluminijum oksida koji titi metal od daljeg napada oksidirajuih kiselina. Primjeuje se da se ne stvara vodonik. Takodje napad bakarnih (Cu2+) jona na metal spreava sloj oksida, ali se kod uronjavanja u bakarni sulfat ne moe vidjeti stvaranje bakarne presvlake. Nakon toga se aluminijske trake kratko vrijeme dre u sonoj kiselini. Kratko nakon toga razvija se vodonik koji se moe identificirati probom za praskavi gas. Ponovo se stave trake aluminija u rastvor bakarnog sulfata i odmah se prevue metal sa bakarnom presvlakom. Al2O3 + 6H3O+ + 6Cl- + 2aq. 2Al3+aq + 6Cl- + 9H2O 2Al + 6 H3O+ + 6Cl- + 2aq. 2Al + 3Cu2+aq 2Al3+aq + 3H2 + 6H2O + 6Cl2Al3+aq + 3Cu + aq

Najprije se razdvaja sloj aluminijum oksida na aluminijum uz gradnju heksakva kompleksa. Zatim sona kiselina napada slobodni aluminijum uz oslobaanje vodonika. Razvijanje gasa se moe posmatrati. Poto

10

sada fali atitni sloj oksida moe bakarni (Cu2+) jon napasti aluminijum. Odgovarajui grupi elemenata plemenitiji bakar se na aluminijumu rastavlja u vidu hravocrvene prevlake.

Izvori:
Protokoll zum Lehramtsvortrag "Chemie des Aluminiums" - Ute Babbel Wikipedia-slobodna enciklopedija North Carolina Geological Survey (NCGS)-oficijelni podaci www.chemistrydaily.com Mineral Information Institute (MII)-oficijelni podaci

11