GASNI ZAKONI

Fizičke veličine pomoću kojih određujemo stanje nekog gasa nazivamo osnovne veličine stanja, a to
su: pritisak, temperatura i zapremina.

Odnosi između pojedinih veličina stanja izraženi su gasnim zakonima. Gasni zakoni su izvedeni za
idealne gasove, ali se mogu primeniti i na realne gasove, pri čemu je greška utoliko manja ukoliko se
gas nalazi na višoj temperaturi i na nižem pritisku.

Da bi se gas smatrao idealnim gasom, treba da ispunjava sledeće uslove:

1. Sile privlačenja između molekula gasa su zanemarljivog intenziteta.
2. Ukupna zapremina molekula gasa je zanemarljiva u odnosu na zapreminu koju gas zauzima.

Bojl-Mariotov (Boyle-Mariotte) zakon

Na konstantnoj temperaturi zapremina određene količine gasa obrnuto je srazmerna pritisku.

V1 p 2
= ⇒ p1 ⋅ V1 = p 2 ⋅ V2 ili p ⋅ V( n ,T ) = konst. (T = konst.; n = konst.)
V2 p1

Šarlov (Charles) ili Gej-Lisakov (Gay-Lussac) zakon

Pod stalnim pritiskom zapremina određene količine gasa je direktno srazmerna apsolutnoj temperaturi.

V1 V2 V
= ⇒ = konst. ili V( n , p ) = T ⋅ konst. ( p = konst.; n = konst.)
T1 T2 T

Odnosno: Pri stalnoj zapremini pritisak određene količine gasa je direktno srazmeran apsolutnoj
temperaturi.

p1 p 2 p
= ⇒ = konst. ili p ( n ,V ) = T ⋅ konst. (V = konst.; n = konst.)
T1 T2 T

Oba ova zakona mogu se izraziti i na sledeći način:

Pri stalnom pritisku zapremina određene količine gasa raste (ili opada) za 1/273,15 zapremine pri
273,15 K, kada temperatura raste (ili opada) za 1 K.

V0
V = V0 + ⋅t ( p = konst.; n = konst.)
273,15
V = V0 (1 + α ⋅ t ) α = 1 273,15

1
Gde je:
V - zapremina gasa pri temperaturi t0C
V0 - zapremina gasa pri temperaturi od 273,15 K (00C)

Pri stalnoj zapremini pritisak određene količine gasa raste (ili opada) za 1/273,15 pritiska pri 273,15 K,
kada temperatura raste (ili opada) za 1 K.

p0
p = p0 + ⋅t (V = konst.; n = konst.)
273,15
p = p 0 (1 + α ⋅ t ) α = 1 273,15

Gde je:
p - pritisak gasa pri temperaturi t0C
p0 - pritisak gasa pri temperaturi od 273,15 K (00C)

Avogadrov zakon

Iste zapremine različitih gasova pri istoj temperaturi i istom pritisku sadrže isti broj molekula. Kako je
broj molekula proporcionalan broju mola, sledi:

V( p ,T ) = konst. ⋅ n

Zapremina jednog mola gasa naziva se molska zapremina. Molska zapremina (Vm) bilo kog gasa, pri
normalnim uslovima (p0=101325 Pa; T0=273,15 K) je 22,4⋅10-3 m3/mol ili 22,4 dm3/mol.

V0
Vm =
n

Gde je:
V0 - zapremina gasa pri normalnim uslovima
n - količina gasa

Opšta jednačina gasnog stanja (jednačina stanja idealnog gasa) Klapejron-Mendeljejeva jednačina daje
zavisnost pritiska, temperature i zapremine određene količine gasa izrazom:

p 0 ⋅ V0 p ⋅V p ⋅V p ⋅V
= 1 1 = 2 2 ⇒ = konst.
T0 T1 T2 T

Ako se jedan mol nekog gasa nalazi pri normalnim uslovima, to stanje se može predstaviti izrazom:

p 0 ⋅ V0
= konst. = R
T0

Gde je:

2
R - univerzalna gasna konstanta

Za uslove različite od normalnih, koristi se Klapejron-Mendeljejeva jednačina za bilo koju količinu

gasa:

p ⋅V = n ⋅ R ⋅T

Brojna vrednost gasne konstante može se izračunati zamenom vrednosti za normalan pritisak,
normalnu temperaturu i molsku zapreminu:

p 0 ⋅ V0 101325Pa ⋅ 22,4 ⋅ 10 −3 m 3 mol −1

R= = = 8,314 Pa ⋅ m 3 ⋅ K −1 ⋅ mol −1
T0 273,15K

Kako je:

m
n=
M

Gde je:
m - masa gasa
M - molekulska masa gasa

važi:

m
pV = RT
M

Daltonov zakon parcijalnih pritisaka

Prema zakonu parcijalnih pritisaka, ukupan pritisak smeše gasova, koji međusobno ne reaguju, jednak
je zbiru parcijalnih pritisaka gasova koji ulaze u sastav smeše. Parcijalnim pritiskom gasa u smeši
naziva se pritisak koji bi vršio taj gas zauzimajući pri istim uslovima zapreminu ukupne smeše gasova.

p = p1 + p 2 + ....... + p n odnosno p = ∑ pi

Gde je:
p - ukupni pritisak gasne smeše
p1, p2,..., pn - parcijalni pritisci svakog pojedinog gasa

Zakon o zapreminskim odnosima

Pri istim fizičkim uslovima (p,T) zapremine gasova koji međusobno reaguju, kao i zapremine gasovitih
proizvoda hemijske reakcije stoje u odnosu prostih celih brojeva.

3
PRIMERI:

1. Pri konstantnoj temperaturi pritisak nekog gasa zapremine 20 dm3 iznosi 99975 Pa. Izračunati
pritisak tog gasa ako se zapremina gasa pri istoj temperaturi smanji na 8 dm3.

V1 = 20dm 3
p1 = 99975 Pa
p2 = ?
T = const
_______________

Bojl – Mariotov zakon

p1 ⋅ V1 = p 2 ⋅ V2
p1 ⋅ V1 99975Pa ⋅ 20dm 3
p2 = = = 249937,5 Pa
V2 8dm 3

2. Na normalnom pritisku od 101,325 kPa i na temperaturi od -200C gas zauzima zapreminu od 1 dm3.
Izračunati pod kojim će pritiskom zapremina gasa iznositi 0,5 dm3, ako se njegova temperatura povisi
na 400C.

V1 = 1dm 3
p1 = 101,325kPa
p2 = ?
V2 = 0,5dm 3
T1 = −20 o C
T2 = 40 o C
_______________

Opšta jednačina gasnog stanja

p1 ⋅ V1 p 2 ⋅ V2 p1 ⋅ V1 ⋅ T2
= = const. ⇒ p2 =
T1 T2 T1 ⋅ V2

4
p1 = 101,325kPa = 101325Pa
V1 = 1dm 3 = 10 −3 m 3
T2 = (40 + 273) K = 313K
T1 = (−20 + 273) K = 253K
V2 = 0,5dm 3 = 5 ⋅ 10 − 4 m 3

101325Pa ⋅ 10 −3 m 3 ⋅ 313K
p2 = = 250709,29 Pa
253K ⋅ 5 ⋅ 10 −4 m 3

3. U menzuri zaronjenoj u vodu sa otvorom na dole sakupljeno je 100 cm3 kiseonika na temperaturi od
230C i pod pritiskom od 106,6 kPa. Izračunati zapreminu čistog kiseonika pri normalnim uslovima.

Gas u datoj zapremini nije čist kiseonik, već predstavlja smešu kiseonika i vodene pare. Prema tome,
da bi se izračunao pritisak čistog kiseonika, potrebno je primeniti Daltonov zakon parcijalnih
pritisaka. Prema ovom zakonu, ukupni pritisak smeše gasova, p, jednak je zbiru parcijalnih pritisaka
gasova u smeši, u ovom slučaju kiseonika, p(O2), i vodene pare, p(H2O):

p = p (O2 ) + p ( H 2 O)

U tabeli ,,Veličina stanja ključale vode i suve pare u zavisnosti od temperature” nalazi se podatak da na
temperaturi od 23˚C napon vodene pare iznosi 2813 Pa. Pritisak čistog kiseonika biće:

p (O2 ) = p − p ( H 2 O) = 106,6 ⋅ 10 3 Pa − 2813Pa = 103787 Pa

Zapremina čistog kiseonika pri normalnim uslovima izračunava se na osnovu opšte jednačine gasnog
stanja:

p 0 ⋅ V0 p1 ⋅ V1 T0 ⋅ p 1 ⋅ V1
= ⇒ V0 =
T0 T1 p 0 ⋅ T1
p1 = p (O2 ) = 103787 Pa
273K ⋅ 103787 Pa ⋅ 100 ⋅ 10 −6 m 3
V0 = = 94,47 ⋅ 10 −6 m 3 = 94,47cm 3
101325Pa ⋅ (23 + 273) K

4. Na koju temperaturu treba ohladiti 0,25 dm3 suvog vazduha koji se nalazi na pritisku od 100 kPa i
temperaturi od 295 K, da bi vazduh na pritisku od 93 kPa zauzimao zapreminu od 0,1 dm3?

5
T2 = ?
V1 = 0,25dm 3
p1 = 100kPa
T1 = 295K
p 2 = 93kPa
V2 = 0,1dm 3
_____________

Opšta jednačina gasnog stanja

p1 ⋅ V1 p 2 ⋅ V2
= = const.
T1 T2
T1 ⋅ p 2 ⋅ V2 295K ⋅ 93 ⋅ 10 −3 Pa ⋅ 0,1 ⋅ 10 −3 m 3
T2 = = 3 −3 3
= 109,74 K = −163,41o C
p 1 ⋅ V1 100 ⋅ 10 Pa ⋅ 0,25 ⋅ 10 m

5. Izmešano je 4 dm3 ugljenik(IV)oksida i 6 dm3 etina. Ako su oba gasa bila pod pritiskom od 98642
Pa, izračunati pritisak svake komponente smeše.

V (CO2 ) = 4dm 3
V (C 2 H 2 ) = 6dm 3
p = 98642Pa
p (CO2 ) = ?
p (C 2 H 2 ) = ?
________________

Daltonov zakon parcijalnih pritisaka

p (CO2 ) = x(CO2 ) ⋅ p

Gde je:

xi - molski udeo gasa u smeši

Za idealne gasove važi:

xi = ri

ri - zapreminski udeo gasa u smeši

6
 Vi
ri =
ΣVi
V (CO2 ) 4dm 3
r (CO2 ) = = = 0,4
V (CO2 ) + V (C 2 H 2 ) 4dm 3 + 6dm 3

p (CO2 ) = 0,4 ⋅ 98642 Pa = 39456,8 Pa

p (C 2 H 2 ) = p − p (CO2 ) = 98642 Pa − 39456,8 Pa
p (C 2 H 2 ) = 59185,2 Pa

6. U sudu iznad vode na temperaturi od 340C nalazi se 11,2 dm3 kiseonika u smeši sa vodenom parom
pod pritiskom od 105307 Pa. Ako je pritisak vodene pare na toj temperaturi 5598,6 Pa, izračunati
sastav gasne smeše u procentima.

T = 34 o C
V = 11,2dm 3
p = 105307 Pa
p ( H 2 O) = 5598,6 Pa
Sastav smeše (%) = ?
__________________

p(H2O) 5598,6 Pa
x(H2O) = = = 0,0532= 5,32 %
p
105307 Pa

x(O2 ) =100− x(H2O) =100− 5,32 = 94,68 %

7. Neka količina helijuma zauzima zapreminu od 1246 cm3 pod pritiskom od 0,82 kPa na 180C. Ako se
pritisak poveća na 1,35 kPa, a temperatura gasa povisi na 530C, kolika će biti zapremina helijuma?

V1 = 1246cm 3
p1 = 0,82kPa
T1 = 18 o C
p 2 = 1,35kPa
T2 = 53o
V2 = ?
______________

Opšta jednačina gasnog stanja

7
p1 ⋅ V1 p 2 ⋅ V2 p ⋅V ⋅ T 0,82kPa ⋅ 1246cm 3 ⋅ (53 + 273) K
= ⇒ V2 = 1 1 2 = = 847,86cm 3
T1 T2 T1 ⋅ p 2 (18 + 273) K ⋅ 1,35kPa

8. U čeličnom cilindru zapremine 12 dm3 nalazi se azot na pritisku od 15 MPa i temperaturi od 298 K.
Koju zapreminu će zauzimati azot na normalnim uslovima?

V1 = 12dm 3
p1 = 15MPa
T1 = 298K
V0 = ?
____________

Opšta jednačina gasnog stanja

p 0 ⋅ V0 p1 ⋅ V1 T0 ⋅ p 1 ⋅ V1
= ⇒ V0 =
T0 T1 p 0 ⋅ T1
273K ⋅ 15 ⋅ 10 6 Pa ⋅ 12 ⋅ 10 −3 m 3
V0 = = 1,627m 3
101325Pa ⋅ 298K

9. Neka količina gasa pod pritiskom od 1 kPa na temperaturi od 350C zauzima zapreminu od 4,5 dm3.
Kolika će biti zapremina te količine gasa ako se temperatura snizi na 180C, a pritisak ostane
nepromenjen?

p1 = 1kPa
T1 = 35 0 C
V1 = 4,5dm 3
T2 = 18 0 C
p = const
V2 = ?
____________

Gej-Lisakov zakon

V1 V2 V1 ⋅ T2 4,5 ⋅ 10 −3 m 3 ⋅ (18 + 273,15) K

= ⇒ V2 = = = 4,25 ⋅ 10 −3 m 3 = 4,25dm 3
T1 T2 T1 (35 + 273,15) K

8
 RELATIVNA GUSTINA GASA

Gustina nekog gasa, ρ, predstavlja odnos između mase i zapremine tog gasa na određenom pritisku i
temperaturi. Pošto se zapremina gasa znatno menja pri promeni pritiska i temperature, ovaj način
izračunavanja gustine gasa nije najpovoljniji jer ne predstavlja konstantnu veličinu, pa je zbog toga
uveden pojam relativne gustine gasa. Relativna gustina gasova prestavlja odnos masa dva različita
gasa istih zapremina koji se nalaze pri istim uslovima (pritisak i temperatura).

m1
ρ m
D= 1 = V = 1
ρ 2 m2 m2
V

Gde je:
D - relativna gustina gasa

Pošto se radi o istim zapreminama, prema Avogadrovom zakonu, dva gasa će, pri istim uslovima,
sadržavati jednak broj čestica, odnosno mola, a njihove mase su proporcionalne molskim masama:

M (1)
m1 : m2 = M (1) : M (2 ) ⇒ D =
M (2 )

PRIMER:

10. Relativna gustina nekog gasa u odnosu na vazduh iznosi 1,52. Koju zapreminu, pri normalnim
uslovima, zauzima 11g tog gasa?

D = 1,52
m( gasa) = 11g
V0 ( gasa) = ?
______________

m( gas) M ( gas)
D= = = 1,52
m(vazduh) M (vazduh)
M (vazduh) = 29 g mol
M ( gas ) = D ⋅ M (vazduh) = 1,52 ⋅ 29 g mol = 44,08 g mol

Pri normalnim uslovima jedan mol ovog gasa zauzima zapreminu od 22,4dm3.

9
 m
n=
M
11g
n( gas ) = = 0,2495mol
⇒ 44,08 g
mol
3
1mol : 22,4dm = 0,2495mol : V0 ( gasa )
22,4dm 3 ⋅ 0,2495mol
V0 ( gasa) = = 5,59dm 3
1mol

10