UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET

TAKSONOMSKI KRITERIJI
U SISTEMATICI VIRUSA

Mentor Kandidat
prof. dr. sc. Anesa Jerković-Mujkić Aida Mujagić

Oktobar, 2010.
 ŠTA JE VIRUS?
 Virus je submikroskopska (filtrabilna), inertna, biohemijska čestica,
koja se u osnovi sastoji od niza gena zamotanih u zaštitnu ovojnicu.

 Virusi se ne hrane ili rastu.

 Virusi se mogu razmnožavati samo unutar ćelija domaćina, što

ukazuje na to da su oni obligatni unutarćelijski paraziti.

 Virusi u potpunosti ovise o ćeliji domaćina od koje uzimaju energiju

za sintezu svojih proteina.

 Virusi NISU celularni organizmi!!!

 STRUKTURA VIRUSA

 Genetički materijal – koji može biti DNA ili RNA

(nikada obje).

 Proteinski omotač – KAPSIDA koja može biti građena

od velikog broja podjedinica kapsomera.

 Omotnica – prisutna kod nekih virusa, obavija kapsidu

sa vanjske strane, a građena je od CH, proteina i lipida.

 Šiljci – kompleks CH-proteina, nalaze se na površini,

a svrha im je u identifikaciji virusa.
Veličina virusne čestice (od 20 do 1.000 nm u dužinu)
 Kompleksni virusi
 Bakteriofagi /fagi/ – virusi koji inficiraju bakterije

 Složena struktura

 Obično im je genom dlDNA

 Specifičnog su oblika; neki imaju samo glavu (izgledaju kao

izometrični virusi). U glavi se nalazi nukleinska kiselina koju pri
infekciji ubacuju u bakterijsku ćeliju.

 Imaju LITIČKI i LIZOGENI ciklus. Litički je onaj kod kojeg odmah

nakon umnožavanja virusa dolazi do lize ćelije. Kod lizogenog se
ciklusa genom faga ugrađuje u genom bakterije (PROFAG) i replicira
se s njim u diobama ćelije. Do lize dolazi nakon dužeg vremena i to
u određenim uslovima.
 адсорпција

пенетрација

синтеза

сазревање

ослобађање

LITIČKI CIKLUS LIZOGENI CIKLUS

 Subviralni patogeni
 Virusni sateliti
kodiraju proteine svog omotača, ne repliciraju se sami (npr.
satelitni virus virusa nekroze duhana).

 Satelitne RNA – to su linearne RNA molekule

koje ne kodiraju proteine omotača i ne mogu formirati svoj
omotač, upakiravaju se u kapside svojih helper virusa, ne
mogu se niti samostalno replicirati (satRNA virusa mozaika
krastavca).

 Viroidi - samostalne, infektivne, kružne (prstenaste)

molekule RNA. Viroidi su sasvim samostalni patogeni.

Prvi otkriveni viroid je viroid vretenastog gomolja krompira

(Potato Spindle Tuber Viroid, PSTV).
 Prioni
Otkrio ih je Stanley Prusiner.
Proteinaste infektivne čestice koje uzrokuju tzv. Prionske
bolesti
– Goveđi spongiformni encefalitis (bolest “lude krave”)
– Skrepi bolest ovaca
– Creutzfeldt-Jakobova bolest u ljudi
Degeneracija i gubitak moždane tvari – stvaranje vakuola
koje daju “spužvast” izgled.
 Najvažnija otkrića u istraživanju virusa
Godina Otkriće
1892. otkriven prvi virus – virus mozaika duhana – TMV

1898. otkriven prvi životinjski virus – virus slinavke i šapa

1902. otkriven prvi virus čovjeka – virus žute groznice

1911. virusi mogu uzrokovati tumore – Nobelova nagrada

1915. otkriveni bakterijski virusi

1935. TMV dobiven u čistom stanju, otkrivena mogućnost njegovog

kristaliziranja – Nobelova nagrada
1937.
otkriven sastav virusa (TMV) : protein i nukleinska kiselina – Nobelova
1939.
nagrada

virus (TMV) prvi put viđen elektronskim mikroskopom – Nobelova

nagrada
1952. DNA je genetički materijal bakterijskog virusa i odgovorna je za
infektivnost – Nobelova nagrada
1956. RNA je genetički materijal virusa TMV i odgovorna je za
infektivnost
1970. u nekih RNA-virusa otkriven enzim koji prepisuje RNA u DNA (u
suprotnom smjeru od onog za kojeg se smatralo da je jedini moguć) –
kasnije je dokazano da to nije iznimka, takav se proces odvija i u
ćelijama mnogih živih bića –Nobelova nagrada
 Klasifikacija virusa
Kriteriji klasifikacije

Prema :

 Vrsti domaćina

 Genetičkom materijalu

 Simetriji kapside

 Prisusutvu ili odsustvu omotača

 Veličini
 1. Tropizam virusa

 Virusi pokazuju specifičnost u prepoznavanju i vezivanju

za receptore na ćeliji domaćina.

 To određuje njihovu osobinu da inficiraju određene

ćelije ili organizme - t r o p i z a m.

 Shodno tome, postoji podjela virusa na:

 biljne – inficiraju biljke
 animalne – inficiraju životinje
 humane – inficiraju ljude
 bakteriofage – inficiraju bakterije etc.
 2. Genetički materijal
 Može biti DNA ili RNA genom, ali NIKAD oba

 Može biti jednolančana ili dvolančana NK

 Može biti linearna ili okrugla

 Može biti iz jednog dijela ili iz nekoliko segmenata

(uvijek unutar iste kapside)

Npr.
 Influenca virusi imaju jednolančani RNA genom izdijeljen
na 7 ili 8 sekvenci
 Herpes virusi imaju linearni dvolančani DNA genom
Oblik virusne NK Segmentirana NK
 3. Simetrija kapside
 Kubična ili ikosaedarna simetrija

 Helična ili spiralna simetrija

 Kompleksna ili složena simetrija

Rabies, spiralni virus
Herpes, kubični virus Smallpox, složeni virus
 4. Prisustvo/odsustvo omotača

 „Goli“ virusi
građeni samo
od nukleokapside
(NK+kapsida)

 “Omotani” virusi
virusi sa ovojnicom
sa vanjske strane
kapside
 5. Veličina i oblik
Elektronskom mikroskopijom ustanovljeno je 5 osnovnih oblika
virusa:

kuglasti štapičasti

puščani metak
„punoglavac“

kvadar
Taksonomija i nomenklatura virusa

 Pri nomenklaturi i klasifikaciji virusa NE KORISTE se

konvencionalne taksonomske grupe.

 U ranijim fazama taksonomije virusa, virusi su se pokušavali

svrstati u grupe na osnovu tipa bolesti, prema domaćinu kojeg
inficiraju, prema vektoru, morfologiji virusne čestice i sl.

 1966. god. u Moskvi osnovan Međunarodni komitet za

nomenklaturu virusa (International Committee on
Nomenclature of Viruses – ICNV).

 Virusi su grupirani u familije na osnovu tipa NK, načina replikacije i

morfologije.
 S obzirom na način sinteze iRNA, D. Baltimore (1970.) je svrstao
sve viruse u 6 grupa:
I: ds DNA virusi - animalni virusi, neki biljni virusi, npr. virus mozaika cvjetače
(= dobar prirodni vektor za ubacivanje strane, rekombinantne DNA u genom biljaka)
II: ss DNA virusi - ova pojava postoji samo kod virusa, npr. geminivirus
III: ds RNA virusi - npr. virus mozaika salate
IV: (+) ss RNA virusi - većina biljnih virusa
V: (-) ss RNA virusi - npr. virus bjesnoće, gripe, neki biljni virusi
VI: ss RNA- retrovirusi (od biljnih samo virus mozaika cvjetače ).
 1973. god. Međunarodni komitet za taksonomiju virusa – ICTV
(International Committee on Taxonomy of Viruses )

 1981. god. klasifikacija virusa u

familije - ...viridae
podfamilije - ... virinae
rodove - ...virus
Vrsta – species (grupa virusa koji dijele iste genetske informacije i
primljivog domaćina – koriste se uobičajena imena)
podvrsta - subspecies – označava se brojevima
 
Npr.
 Red Herpesviridae
 Familija Alpha-herpesvirinae
 Rod Herpesvirus
 Vrsta Humani herpes virus 1,
 1991. god. formirana baza podataka - ICTVdB

 U aktuelnom 8. Izvještaju Klasifikacija i nomenklatura virusa ICTV

(2009) ustanovljeno je šest redova (Caudovirales, Herpesvirales,
Mononegavirales, Nidovirales, Picornavirales i Tymovirales),
86 familija,19 podfamilija, 348 rodova i 2290 vrsta.

 Vrsta virusa je definirana kao „politetička grupa virusa koja ima

sposobnost replikacije loze i zauzima posebnu ekološku nišu“.

 Hijerarhija priznatih taksona virusa je:

(red), familija, (podfamilija), rod i vrsta
  Nastavci za priznate taksone:

TAKSON NASTAVAK
red (Order) -…virales
familija (Familia) -…viridae
Podfamilija (Subfamilia) -…virinae
rod (Genus) -...virus
vrsta (Species)

 Imena prihvaćenih redova, familija, podfamilija, rodova i vrsta

pišu se kurzivom, prva slova imena se kapitaliziraju.

npr. "Tobacco mosaic virus"

Hvala na pažnji!!!