1.

Dezinfekcija vode

Dezinfekcija vode podrazumjeva uklanjanje ili uništavanje patogenih i fakultativno

patogenih mikroorganizama. U toku dezinfekcije i sterilizacije vode nastaju kod
mikroorganizama grubi poremećaji koloidne ravnoteže (zbog dejstva fizičkih, fizičko-
hemijskih i hemijskih agenasa), i poremećaji ravnoteže njihovog fermentnog sistema.
Naročito su izražene ireverzibilne fizičko-hemijske promjene fermenata disanja i
drugih fermenata metabolizma mikroorganizama, što dovodi do inaktiviranja i smrti
ćelija.
Dezinfekcija vode se može postići na više načina: fizičkim (kuvanjem, ultraljubičastim
zracima, ultrazvukom), hemijskim sredstvima (kreč, elektrolitičko srebro, ozon, jod,
persićetna kiselina i hlorisanje). Svi pobrojani postupci i sredstva, sem hlorisanja, su
ili skupi ili neprikladni, te ne dolaze u obzir za dezinfekciju većih količina vode za
piće. Voda se najčešće dezinfikuje korištenjem hlor-gasa ili upotrebom preparata koji
u vodi oslobađaju izvjesnu količinu aktivnog hlora.

1.1 Mehanizam – suština hlorisanja

Hlor destruktivno djeluje na ćelije svih organizama, a naročito na mikroorganizme,

jer oni ne podnose ni veoma male količine hlora na koje ljudski organizam, takoreći
ne reaguje. Većina gram-negativnih bakterija (Salmonellae, E. Coli, B. Pyocyaneus...)
su znatno osjetljivije na hlor od gram-pozitivnih bakterija (Staphylococcae,
Shigellae...).
Baktericidno dejstvo hlora se ispoljava vrlo brzo. Već u roku od jedne minute ovaj gas
inaktiviše kod većine mikroorganizama razne fermente njihovog metabolizma. Na
hlor je posebno osjetljiv SH-ferment disanja mikroba. Osim toga on djeluje razorno i
na protoplazmu.
Spore, alge, protozoe i ciste su relativno otporne na dejstvo “normalnih doza hlora”.
Hlorisanje vode je jeftin, pouzdan, vrlo efikasan i oproban postupak za dezinfekciju
vode.

Uspjeh hlorisanja zavisi od:

- Vrste hlornog preparata – baktericidnost pojedinih preparata je različita i
šematski izgleda ovako:
ClO2, Cl2 – gas, Cl2 – tečnost, HOCl, OCl, hlorni kreč, NHCl2, NH2Cl.
(Stepen baktericidnosti opada idući s lijeva na desno),
- Biološke osobenosti mikroorganizama – manje ili veće osjetljivosti
mokroorganizama na hlor. Vrijednost rezidualnog hlora određena je najranije
30 minuta od početka hlorisanja,
- Homogenizacije i kontakta hlornog preparata sa vodom,
- Temperature – na nižim temperaturama dezinfekcija vode je sporija. Na 10 ˚C
potrebna je dvostruka veća količina hlora nego na 20 ˚C,
- Meteoroloških prilika – sunčeva svjetlost ubrzava proces dezinfekcije ali i
gubljenje aktivnog hlora iz vode,
- pH vrijednost vode – u alkalnoj sredini smanjuje se mikrobicidnost hlora.
Optimalna vrijednost pH vode za hlorisanje iznosi 6,2 do 6,5.
- Mutnoća vode – smanjuje efikasnost hlorisanja, te se voda mora uvijek
predhodno izbistriti, odnosno profiltrirati,
- Organske materije – troše izvjesnu količinu hlora, pa se doza mora povisiti.
Zato se vrši tkz. “probno hlorisanje”, odnosno određuje se “potreba za
hlorom”, “hlorni broj”.
 1.2 Hlorni preparati

Danas se koristi hlor-gas i obilje hlornih preparata neorganskog i organskog

karaktera, različitih naziva i različite aktivnosti. Efikasnost ovih preparata zavisi od
njihovog sadržaja aktivnog hlora.

Hlor je žutozeleni gas teži od vazduha karakteristična mirisa, Čulom mirisa može se
osjetiti ako mu je koncentracija u vazduhu reda veličine 5 mg/m 3. Ovaj nivo hlora u
vazduhu, pri dužem boravku u takvoj atmosferi, može se osjetiti i čulom ukusa -
neprijatan osjećaj pri pušenju. Pri dezinfikovanju vode za piće, poželjno je da pritisak
vode bude 3 atm, a temperatura 10 do 15 ˚C (tada je rastvorljivost hlora oko 4 g/l).

Hlorna voda dobivena uvođenjem hlor-gasa u vodu je povoljnija od hipohlorita za

dezinfekciju vode, jer snižava pH vrijednost vode. Hipohloriti povećavaju pH zbog
čega raste koncentracija hipohlorita a opada koncentracija Cl 2.

Hlor dioksid (ClO2) je mnogo efikasniji od hlora, ali su cijena i tehnološki postupak
dobivanja i rukovanja njime prepreka da se masovnije koristi pri dezinfekciji i
popravci organoleptičkih svojstava vode za piće. Hlor dioksid je žutozeleni gas teži od
vazduha, dosta dobro rastvorljiv u vodi. Vodeni rastvori hlor dioksida su jače obojeni
nego hlorna voda. Relativno sporo se hidrolizuje. Otrovniji je i ima tri puta jači miris
od hlora. Hlor dioksid lako eksplodira. U dodiru sa mnogim organskim materijama
eksplodira i na sobnoj temteraturi (od električne varnice, na direktnoj sunčevoj
svjetlosti i na temperaturi iznad 60 ˚C. Optimalna koncentracija za dezinfikovanje
vode iznosi od 0,25 do 0,5 mg/l, a za popravku mirisa i ukusa vode 0,5 do 0,75 mg/l
hlor dioksida. U vodu se uvodi poslije propuštanja vode kroz brze filtere a prije
puštanja u rezervoar sa čistom vodom. Voda ga sporo ali potpuno razlaže. Pogodan je
za dezinfikovanje voda za piće koje imaju neprijatan miris i ukus koji nastaje uslijed
proizvoda metabolizma vodenih biljaka i aktimoniceta, jer ta jedinjenja hlor dioksid
oksidiše i potpuno razlaže.

Za manje vodne objekte mnogo češće se koriste hipohloritni preparati, čiji se sadržaj
aktivnog hlora kreće u vrlo širokim granicama, a rukovanje njima nije skopčano sa
tolikim opasnostima.

Hlorni kreč je kompleksan proizvod nastao djelovanjem hlora na kreč, čime se

dobiva smjesa u kojoj preovladava hlorhipohlorit Ca/Cl/OCl. Prema načinu izrade
njegov sastav (pa i formula) mnogo varira. To je nestabilno jedinjenje, jer je hlor iz
hipohlorita labavo vezan, te brzo i energično djeluje. Ispravno čuvan hlorni kreč je
bjeličastoplavosivkast suv prah oštrog mirisa na hlor, koji treba da sadrži najmanje
30-35 % aktivnog hlora. Hlorni kreč u prometu obično sadrži 20 % aktivnog hlora,
ovisino od kvaliteta proizvoda i načina na koji se čuva, što dovodi do poteškoća pri
upotrebi.

Hipohloriti sadrže različite količine aktivnog hlora npr. para-caporit oko 39 %, a

caporit i HTH 60 do 70 %. Postojanost, sastav i sadržaj aktivnog hlora visokoaktivnih
hipohloritnih preparata zavisi od tehnološkog postupka dobijanja. Oni su 5 do 10
puta stabilniji od hlornog kreča – u toku ljeta mogu da izgube 8 do 10 % aktivnog
hlora zadržavajući praškast izgled.
Žavelova voda sadrži oko 12 do 15 % aktivnog hlora. Ovaj preparat se dobija
apsorbovanjem hlora u kalijev karbonat (ili natrijev hidroksid).

Cl2 + 2NaOH → NaCl + NaOCl + H2O

Ovaj rastvor hipohlorita se pretežno koristi za hlorisanje u vodovodima i

distribucionoj mreži.

Hloramini koji se koriste za dezinfikovanje vode su organski preparati sa sadržajem

aktivnog hlora od 25 do 60 %. Oni su stabilniji od hlornog kreča, pa se bolje i lakše
čuvaju, sporije djeluju, i dejstvo im je produženo. Hloramine treba čuvati hermetički
zatvorene u staklenoj, keramičkoj ili metalnoj ambalaži. Ako se ispravno čuvaju, gube
svega 0,1 d0 1 % aktivnog hlora za jednu godinu.
Svi hlorni preparati, naročito hipohloriti u toku stajanja postepeno i različitom
brzinom gube svoju dezinfekcionu efikasnost, zbog opadanja sadržaja aktivnog hlora.
Stoga u toku skladištenja treba povremeno, a naročito, prije izdavanja na upotrebu,
provjeriti sadržaj aktivnog hlora. Čuvaju se u dobro zatvorenoj ambalaži, na suvom,
prohladnom i tamnom mjestu, koje treba ventilisati da ne bi došlo do nesretnih
slučajeva – trovanja ljudi koji povremeno ulaze i rade u tim skladištima.

1.3 Probno hlorisanje

Izvjesna količina hlora vezuje se za suspendovane reduktivne materije, koloidne

čestice i mikroorganizme koji se nalaze u vodi. Ta količina se zove potrebna doza
hlora (konzumacija hlora, hlorni broj). To je, u stvari, razlika između dodatnog
aktivnog hlora i nivoa rezidualnog aktivnog hlora, koja kod čistih i bistrih voda iznosi
do 1 mg aktivnog hlora. Ona se može dosta tačno odrediti.

1.4 Standardno hlorisanje vode

Da bi se postiglo efikasno hlorisanje vode, količina rezidualnog aktivnog hlora

(zaostalog) u vodi koja dolazi do potrošača, treba da iznosi 0,2 do 0,5 mg/l i to 30
minuta poslije kontakta hlornog preparata sa vodom. Ovo se obično postiže dozama
oko 1 mg/l ako se radi o hipohloritima, odnosno 2 mg/l aktivnog hlora, ako se radi o
hloraminima. To su doze za standardno (normalno) hlorisanje vode, ako se radi o
čistoj ili pogodnim postupcima prečišćenoj podzemnoj vodi.
Potrebne količine hlornih preparata za 1 m 3 vode za standardno hlorisanje vode
prikazane su u tabeli 1.

Tabela 1. Potrebne količine pojedinih hlornih preparata na 1 m3 vode

Naziv hlornog preparata Sadržaj aktivnog hlora (%) Potrebna količina (g/m3)
Žavelova voda 12-15 10
Hlorni kreč 25-35 5
Paracaporit 39 2,5
Caporit (HTH) 60-70 1,5
Hloramin 25 8
 1.5 Hiperhlorisanje vode

Hiperhlorisanje je dezinfikovanje vode većim količinama (uglavnom desetorostrukom

standardnom dozom) uobičajeno potrebnih hlornih preparata. U vodi koja je
namjenjena transportu ili za rezervu moraju se unijeti mnogo veće doze aktivnog
hlora, čime se temeljito i sigurno dezinfikuje i sama ambalaža.
Osim toga, voda se mora hiperhlorisati i u slijedećim slučajevima:
- Ako voda ima izmjenjene organoleptičke osobine (mutna, obojena i stranog
mirisa), a ne postoje uslovi da se na uobičajeni način predhodno prečisti
procesima za popravku vode;
- Ako vanredne prilike (elementarne nepogode ili sl.) ili ratni uslovi diktiraju
brzo i sigurno dezinfikovanje vode bez određivanja “potrebne doze hlora” i bez
predhodne bakteriološke i hemijske analize vode;
- Kada u zoni sanitarnog osmatranja (kolektiv ili naselje) vlada epidemija
crijevnih zaraznih bolesti;
- Ukoliko postoji sumnja da je voda bakteriološki ili hemijski zagađena;
- Ako postoje podaci ili se sumnja da voda sadrži mikroorganizme koji su
otporni na standardne doze hlora (sporogene bakterije, ciste, histolične
amebe...);

Suvišna količina rezidualnog aktivnog hlora mora se ukloniti prvenstveno zbog toga
što prijeti opasnost da će potrošači piti prvu vodu na koju naiđu. Na povišene doze
rezidualnog aktivnog hlora naročito su osjetljive osobe sa oboljenjima gornjih
dijelova disajnih puteva.

1.6 Dehlorisanje vode

Dehlorisanje je uklanjanje viška aktivnog hlora na neki pogodan način. Voda se smije
dehlorisati tek neposredno pred upotrebu od strane korisnika. Suvišni hlor se može
ukloniti: aerisanjem, filtriranjem kroz pijesak ili drveni ugalj, ali je najefikasnije je
upotreba natrijum tiosulfata. Ova hemikalija predhodno se rastvori u vodi i tek onda
dodaje hiperhlorisanoj vodi sa kojom se dobro izmješa. Preporučljivo je vršiti
frakciono – sukcesivno dehlorisanje manjim dozama (po 5 g natrijum tiosulfata na 1
m3 vode), tako da rezidualnog hlora ostane 0,2 do 0,5 mg/l. Utvrđena količina viška
aktivnog hlora uklanja se dodavanjem 3,5 puta veće količine natrijum tiosulfata.
Na2S2O3 + Cl2 + H2O → Na2SO4 + S + 2HCl

Treba izbjegavati suviše velike doze natrijum tiosulfata, jer tada voda postaje
sapunjavog ukusa zbog stvorenog tetrationata.
2Na2S2O3 + Cl2 → 2NaCl + Na2S4O6
1.7 Hloraminisanje vode

Dezinfikovanje vode hlor-gasom ili hiperhloritima je pouzdan i jeftin postupak za

hlorisanje vode za piće.
U zavisnosti od doze i uslova hlorisanja i kvaliteta vode ispoljavaju se u manjem ili
većem stepenu slijedeći nedostaci:
a) Relativno brz gubitak slobodnog hlora – kod otvorenih rezervoara na suncu ili
u toku 75 minuta isčezne sav slobodni aktivni hlor iz vode, čija je početna
koncentracija iznosila 1,7 mg/l.
 b) Specifičan neprijatan miris po hloru – u zavisnosti od individualne
osjetljivosti, primjećuje se u koncentracijama od 0,15 do 0,5 mg/l slobodnog
aktivnog hlora.
c) Neprijatan miris po hlorfenolu i hlorkrezolu koji nastaju međureakcijom hlora
i organskih materija fenolnog karaktera – naročito ako tih materija i hlora ima
mnogo.
d) Potreba za dehlorisanjem – ako postoji potreba da se za dezinfikovanje vode
koriste velike doze hlornog preparata.

Pomenuti nedostaci, u manjoj ili većoj mjeri mogu se izbjeći ako se vrši
hloraminisanje vode – hlorisanje vode kojoj se predhodno doda amonijak, odnosno
amonijeva so, tkz. hlorisanja uz preamonizaciju.

1.8 Ultraljubičasti zraci

Za dezinfekciju vode koriste se i ultraljubičasti zraci talasne dužine 280 mμ. Za

proizvodnju ultraljubičastih zraka upotrebljavaju se kvarcne lampe. One se montiraju
iznad vode koja polako teče u veoma tankom sloju debljine 5 mm. Lampe se mogu
uroniti i u vodu koja u tankom sloju teče oko lampe. Voda mora biti veoma čista i
bistra. Metoda je veoma skupa.

1.9 Ozonizacija

Ozon djeluje efikasno baktericidno na bakterije suspendovane u vodi a istovremeno

oksidiše i razara i druge organske i neorganske materije u vodi. Poboljšava higijenski
kvalitet i ukus vode (voda je svježija).
Efekat ozona zavisi od:
- sastava i količine vode,
- od količine upotrebljenog ozoniziranog vazduha,
- od koncetracije ozona u vazduhu.

Potrebna količina ozona u 1 m3 vazduha je 3,4-4,0 g i ta količina se miješa sa 330 l

vode. Voda mora biti čista i bistra, pa se predhodno vrši njena filtracija. Uspješno
ozonirana voda je ako ona daje pozitivnu reakciju na ozon. Nedostaci metode su u
tome što ne postoji brza metoda za doziranje ozona i što je rezidualno dejstvo veoma
kratko i ne štiti od sekundarno zagađenja (poslije dezinfekcije) i što je prilično skupa.

1.10 Dezinfekcija jodom

Jod ima jako baktericidno svojsvo i daje se u obliku organskih preparata joda glicin-
jod (Globalin); u koncentraciji 8-16 mg/l djeluje podjednako efikasno na sve vrste
mikroorganizama. Neugodne strane joda kao dezificijenta su što duža upotreba može
dovesti do hiperjodizma i u raznim preparatima ima jak i neugodan miris.

1.11 Dezinfekcija jonskim srebrom

Teški metali kao srebro, bakar i drugi imaju oligodinamičko, baktericidno dejstvo.
Jonsko srebro se koristi kao dezificijent tako što se filtracioni pijesak nalazi u
sudovima obloženim srebrom ili se srebrene elektrode uranjaju u vodi a polaritet
elektrode se naizmjenično mijenja. Dezinfekcija se vrši i dodavanjem vodi
srebronitrata u koncentraciji od 0,05 mg/l.
 2 Održavanje bazena

Održavanje vode u bazenu obuhvata:

- uravnoteženje pH vrijednosti,
- dezinfekciju vode,
- sprečavanje rasta algi,
- bistrenje - sprečavanje mutnoće vode,
- čišćenje bazena,
- posebni tretmani i sredstva (služe pri otklanjanju specifičnih poteškoća pri
održavanju vode i bazena).

Prije punjenja bazena vodom potrebno ga je prethodno dobro očistiti od mehaničkih

nečistoća i temeljt (nekoliko puta) preći algicidom.
Alge same po sebi, osim estetike bazena, nisu izvor problema, odnosno infekcija, ali
one stvaraju idealne uslove za razvoj opasnih mikroorganizama koji mogu uzrokovati
infekcije – kao npr. bakterija E-coli.

Nakon punjenja bazena treba pratiti kvalitet vode i dodavati:

- sredstva za uravnoteženje pH (prvo treba regulisati pH)
- dezinfekciona sredstva, svaka 2-3 dana (hlorne preparate - najčešće u obliku
„tableta“ koje se postavljaju u plutaču ili na neki drugi način, preparati u
tečnom stanju i sl.),
- algicid, jednom sedmično,
- flokulant, svakih deset dana ili po potrebi, kada se voda zamuti (aluminijum
sulfat i dr.), itd

Pored navedenog, ovisno o kvalitetu vode i vremenskim uslovima koriste se i druga

sredstva.

U Solini (poslije škole, a prije mosta) imate specijalizovanu radnju u kojoj možete
kupiti sva neophodna sredstva za održavanje bazena kao i opremu, a možete i
zatražiti koji savjet za Vaš konkretan problem.

P.S.

- Bez pješčanog filtera nema bistre vode!

- Ne zaboravite da se hlor lako izdvaja iz vode te njegova koncentracija brzo
opada.
- Morate imati svu neophodnu opremu za održavanje bazena.