Kemija (Drzavna-Matura)

KEMIJA
SKRIPTA ZA DRŽAVNU MATURU
izradila:
Kristina Kučanda ,
PMF-Kemijski odsjek,
Preddiplomski studij kemije,
1. godina 2010/11.
Autor: prema:
Kristina Kučanda, Ispitni katalog
PMF-Kemijski odsjek, za državnu maturu
Preddiplomski studij kemije, u šk. god. 2010./2011.,
1. godina 2010/11. Kemija,
kristina-kucanda@hi.t-com.hr NCVVO
Objavljeno na:
www.drzavna-matura.com Kontakt : info@drzavna-matura.com
Skripta se može koristiti samo za individualne potrebe korisnika uz poštivanje svih autorskih i
vlasničkih prava. Zabranjeno je mijenjati, distribuirati, prodavati, licencirati ili koristiti sadržaj
u komercijalne ili bilo koje druge svrhe bez dozvole autora. Skripta se koristi na vlastitu
odgovornost i autori se ne mogu smatrati odgovornima za bilo kakvu štetu koja na bilo koji
način može nastati korištenjem.
Zagreb, 2010.
Sadržaj
Uvod ................................................................................................................................................ 1
Napomena uz "predizdanje" ........................................................................................................... 1
1 ELEKTRONSKA KONFIGURACIJA I PERIODIČNOST SVOJSTAVA ELEMENATA ...................... 2
i. elektronska konfiguracija ............................................................................................... 2
ii. atomski polumjer, energija ionizacije, elektronski afinitet, elektronegativnost ........... 4
iii. ostala fizikalna i kemijska svojstva ................................................................................. 5
Zadaci .............................................................................................................................................. 6
Rješenja ........................................................................................................................................... 7
iv. izoelektronske čestice .................................................................................................... 7
Zadaci .............................................................................................................................................. 7
Rješenja ........................................................................................................................................... 8
Zadaci*............................................................................................................................................. 8
Rješenja* ......................................................................................................................................... 8
2 VRSTE KEMIJSKIH REAKCIJA ................................................................................................ 9
Zadaci ............................................................................................................................................ 11
Rješenja ......................................................................................................................................... 13
3 REDOKSI ............................................................................................................................ 14
Zadaci ............................................................................................................................................ 18
Rješenja ......................................................................................................................................... 18
4 KISELINE, BAZE I SOLI ........................................................................................................ 20
Zadaci ............................................................................................................................................ 22
Rješenja ......................................................................................................................................... 23
5 VRSTE I JAKOST KEMIJSKIH VEZA ...................................................................................... 25
Zadaci ............................................................................................................................................ 27
Rješenja ......................................................................................................................................... 29
6 VSEPR teorija ..................................................................................................................... 30
Kako nacrtati prostornu strukturu?............................................................................................... 33

Zadaci ............................................................................................................................................ 34
Rješenja ......................................................................................................................................... 35
7 KRISTALNE STRUKTURE ..................................................................................................... 37
Zadaci ............................................................................................................................................ 40
Rješenja ......................................................................................................................................... 41
8 ELEKTROKEMIJA ................................................................................................................ 42
Zadaci ............................................................................................................................................ 44
Rješenja ......................................................................................................................................... 46
9 RAČUNANJE U KEMIJI: MJERNE JEDINICE, VELIČINE I FORMULE ..................................... 48
i. pretvaranje mjernih jedinica ........................................................................................ 48
ii. veličine koje je potrebno poznavati ............................................................................. 49
iii. bitne formule................................................................................................................ 51
Primjer pametnog baratanja formulama ...................................................................................... 55

Primjer za Hessov zakon ................................................................................................................ 56
Primjer određivanja empirijske formule ....................................................................................... 57
Razrjeđivanje otopina.................................................................................................................... 57
Miješanje kiseline i lužine .............................................................................................................. 58
Zadaci ............................................................................................................................................ 59
Rješenja ......................................................................................................................................... 69
DODATAK 1: RAZNE BOJE I PROMJENE BOJA ........................................................................... 72
DODATAK 2: KEMIJSKE FORMULE I NAZIVI .............................................................................. 75
DODATAK 3: KEMIJSKE FORMULE I SVOJSTVA TVARI IZ SVAKODNEVNE UPOTREBE .............. 77
Zahvale .......................................................................................................................................... 79
drzavna-matura.com 1
Uvod
Namjena ove skripte je obuhvatiti najbitnije točke gradiva na koje treba obratiti pozornost
pri pripremi za državnu maturu iz kemije, nudedi tehnike za lakše pamdenje i razumijevanje
te upozoravajudi na česte greške. Ova skripta NIJE namijenjena da posluži kao jedini izvor za
učenje za maturu, osobito ne maturantima koji nisu imali prikladnu nastavu kemije u
srednjoj školi, nego kao nadopuna srednjoškolskim udžbenicima i drugim sredstvima. Sve
stavke koje obuhvada sadržane su u Ispitnom katalogu, ali NE obuhvada sve stavke iz Ispitnog
kataloga jer ih je zbog njegove opsežnosti i još uvijek prisutnih nejasnoda nemogude u ovim
okvirima obuhvatiti. U vedini skripte (osim dodatka Razne boje i promjene boja u kojem
ilustrira sadržaj) boja teksta upuduje na težinu gradiva: zelenom je označeno osnovno
gradivo koje bi svi trebali bar donekle poznavati za pozitivnu ocjenu, narančastom ono nešto
naprednije (za više ocjene), a tamnocrvenom najnaprednije gradivo (za one koji žele znati
više – nije vjerojatno, premda nije ni posve isključeno, da de se takvo gradivo pojaviti na
maturi).
Napomena uz "predizdanje"
Ova djelomično dovršena skripta ne sadržava neke planirane dijelove, prvenstveno gradivo
4. razreda. Namjera mi je obraditi ga do proljetnih praznika 2011. i objaviti u novom izdanju
skripte.
autorica
1 ELEKTRONSKA KONFIGURACIJA I PERIODIČNOST SVOJSTAVA

ELEMENATA
periodni sustav koji se dobije s ispitom:
– ima: simbole elemenata, redne brojeve, relativne atomske mase

– nema: nazive elemenata, nazive blokova, perioda i skupina, pomodne oznake za
odčitavanje elektronske konfuguracije, podjelu na metale i nemetale, oksidacijske
brojeve...
i. elektronska konfiguracija
– treba znati samo za elemente prve 4 periode:
1s
2s 2p
3s 3p
4s
3d 4p
npr. H = 1s1
He = 1s2
Li = 1s2 2s1 = [He] 2s1
B = 1s2 2s2 2p1 = [He] 2s2 2p1
Ne = 1s2 2s2 2p6 = [He] 2s2 2p6
Sc = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 = [Ar] 4s2 3d1
Zn = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 = [Ar] 4s2 3d10
Kr = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 = [Ar] 4s2 3d10 4p6
– iznimke:
Cr = [Ar] 4s1 3d5
Cu = [Ar] 4s1 3d10
(neki smatraju da je pravilnije prvo pisati 3d a onda 4s elektrone, oba redoslijeda bi trebala biti prihvatljiva)
– i za njihove ione:
kationi  od elektronske konfiguracije atoma oduzima se odgovarajudi broj zadnje dodanih
elektrona
npr. Li+ = 1s2 ( = [He] )
Ca2+ = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 ( = [Ar] )
Al3+ = 1s2 2s2 2p6 ( = [Ne] )
anioni  elektronskoj konfiguraciji atoma dodaje se odgovarajudi broj sljededih elektrona
npr. H– = 1s2 ( = [He] )
O2– = 1s2 2s2 2p6 ( = [Ne] )

P3– = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 ( = [Ar] )
opdenito, elementi najlakše (najčešde) tvore ione čija je elektronska konfiguracija jednaka
elektronskoj konfiguraciji po rednom broju najbližeg plemenitog plina
– kationi prijelaznih elemenata: prvo odlaze 4s, a tek onda 3d elektroni

Fe = [Ar] 4s2 3d6 Cu = [Ar] 4s1 3d10
Fe2+ = [Ar] 3d6 Cu+ = [Ar] 3d10
Fe3+ = [Ar] 3d5 Cu2+ = [Ar] 3d9
ii. atomski polumjer, energija ionizacije, elektronski afinitet,

elektronegativnost
energija ionizacije,
elektronski afinitet,
elektronegativnost
atomski
polumjer
(razmatramo prvenstveno s i p elemente bez plemenitih plinova, d (prijelazne metale) i f (lantanoide i

aktinoide) elemente ignoriramo)
energija ionizacije: energija potrebna za izbijanje elektrona iz atoma (u plinovitom stanju; to

je prva energija ionizacije, a druga, treda itd. = energija potrebna za izbijanje sljededeg
elektrona iz kationa)
X(g)  X+(g) + e–, ΔE = Ei
 što je manja, atom lakše tvori katione
elektronski afinitet: energija potrebna za izbijanje elektrona iz jednovalentnog aniona (u

plinovitom stanju; = – energija koja se oslobodi kad atom primi elektron)
X–(g)  X(g) + e–, ΔE = Eea
 što je vedi, atom lakše tvori anione
elektronegativnost: veličina ovisna o energiji ionizacije i elektronskom afinitetu koja
pokazuje relativnu (u odnosu na ostale elemente) težnju da atom tvori anione ili katione (što
je veda, lakše tvori anione, što je manja, lakše tvori katione) odnosno ima negativan ili
pozitivan oksidacijski broj u spojevima; što je veda razlika elektronegativnosti između
elemenata u vezi, veza je polarnija odnosno više ionskog karaktera; plemenitim plinovima ne
određuje se elektronegativnost jer ne tvore spojeve ili ih ne tvore dovoljno
*atomski polumjer, energija ionizacije i elektronski afinitet ne mijenjaju se kroz periodni sustav posve pravilno
– najvažnije iznimke: elementi borove i kisikove skupine imaju manju prvu energiju ionizacije od prethodedih
elemenata berilijeve odnosno dušikove skupine jer se njihovom ionizacijom izbija jedini p elektron vanjske
ljuske odnosno ostaju 3 nesparena p elektrona (polupopunjene p orbitale); elementi berilijeve i dušikove
skupine imaju osobito nizak elektronski afinitet jer imaju popunjene valentne s orbitale odnosno
polupopunjene valentne p orbitale, p–elementi 2. periode imaju manji elektronski afinitet od elemenata ravno
ispod sebe jer su njihovi atomi vrlo mali pa "redovni" elektroni jače odbijaju dodatni elektron, dakle najvedi
elektronski afinitet u periodnom sustavu ima klor a ne fluor
iii. ostala fizikalna i kemijska svojstva
tvorenje aniona,
nemetalna svojstva i
reaktivnost nemetala,
kiselost oksida,
kovalentni karakter
oksida, hidrida i
halogenida
tvorenje kationa, gustoda, tališta,

metalna svojstva i vrelišta
reaktivnost metala,
bazičnost oksida,
ionski karakter
oksida, hidrida i
halogenida
(f elemente ignoriramo)
Zadaci
1. Koji od navedenih elemenata ima elektronsku konfiguraciju vanjske ljuske s 2p4?
A. Ca
B. Cr
C. Ge
D. Se
2. Koji od navedenih elemenata je najelektronegativniji?
A. Br
B. N
C. O
D. S
3. Koje svojstvo se u periodnom sustavu smanjuje slijeva nadesno i povedava odozgo
prema dolje?
A. polumjer atoma
B. elektronegativnost
C. energija ionizacije
D. talište
4. Koji od navedenih atoma ima najmanju prvu energiju ionizacije?
A. Na
B. K
C. Mg
D. Ca
5. Kojim su redom atomi P, S, As ispravno poredani prema rastudem polumjeru?
A. P, S, As
B. As, S, P
C. S, P, As
D. P, As, S
6. Oksid kojeg od navedenih elemenata je najviše ionski?
A. Al
B. B
C. C
D. Si
7. Koji od navedenih atoma ima najvedi atomski polumjer?
A. Li
B. K
C. As
D. Br
8. Koji je točni redoslijed kad se atomi Li, Be, B, Na poredaju po porastu atomskog
polumjera?
A. Li, Be, B, Na
B. Li, Na, B, Be
C. Na, Li, Be, B
D. B, Be, Li, Na
Rješenja
1. D
2. C
3. A
4. B
5. C
6. A
7. B
8. D
iv. izoelektronske čestice
– čestice koje imaju isti broj elektrona (NE u jezgri nego u elektronskom omotaču)
– atomi – neutralni (broj elektrona = broj protona)
– kationi – pozitivno nabijeni ioni (broj elektrona < broj protona) Xn+
– anioni – negativno nabijeni ioni (broj elektrona > broj protona) Xn–
– najčešde je atom plemenitog plina (najstabilnija elektronska konfiguracija, popunjena
vanjska (valentna) ljuska) izoelektronski s nekoliko aniona i kationa (nastalih iz atoma koji se
nalaze do tri mjesta ispred odnosno iza njega u periodnom sustavu – uvijek gledati u
periodni sustav elemenata kad se rješavaju zadaci s izoelektronskim česticama!)
– kationi su uvijek manji od izoelektronskih atoma (protoni iz jezgre jače privlače manji broj
elektrona), što je vedi nabojni broj kationa, to mu je polumjer manji
– anioni su uvijek vedi od izoelektronskih atoma (protoni iz jezgre slabije privlače vedi broj
elektrona), što je vedi nabojni broj aniona, to mu je polumjer vedi
Zadaci
1. Prekriži česticu koja nije izoelektronska s ostalima, a izoelektronske čestice poredaj po
veličini od najmanje prema najvedoj: Ar, Ca2+, Cl–, K+, P3–, S2–, Sc3+, Zn2+.
2. Koje su od navedenih čestica izoelektronske: a) O–  F; b) Fe2+  K; c) S–  Br; d) Mg+ 
Na ? Stavi znak nejednakosti u kvadratid između njih (i samo između njih) da označiš odnos
veličina njihovih polumjera.
Rješenja
1. Zn2+; Sc3+, Ca2+, K+, Ar, Cl–, S2–, P3–
2. a) O– F; d) Mg+ Na
– izoelektronske mogu biti i čestice koje se sastoje od više atoma (molekule i višeatomni ioni)
– gleda se zbroj elektrona atoma od kojih se čestica sastoji minus nabojni broj (uzimajudi u
obzir predznak nabojnog broja!); njihove odnose veličina teže je predvidjeti, ali uglavnom
vrijedi isto pravilo
Zadaci*
1. Koja od navedenih čestica je izoelektronska s NO2+? a) N2O; b) NO2–; c) NH2–; d) SO2
2. Poveži molekule s izoelektronskim ionima.
a) CH4 __ N2H62+
b) C2H6 __ C2O42–
c) CO2 __ NH4+
d) N2O4 __ C22–
e) N2 __ NO2+
Rješenja*
1. a
2. b, d, a, e, c
2 VRSTE KEMIJSKIH REAKCIJA

1. po promjeni energije (u termodinamici)
– egzotermne – u njima se oslobađa energija, produkti imaju nižu energiju od
reaktanata, reakcijska entalpija je negativna
npr. gorenje metana (zemnog plina):
CH4(g) + 2O2(g)  CO2(g) + 2H2O(g), ΔH°r = –890 kJ/mol
– endotermne – u njima se "troši" (veže) energija, produkti imaju višu energiju od
reaktanata, reakcijska entalpija je pozitivna
npr. žarenje modre galice:
CuSO4×5H2O(s)  CuSO4(s) + 5H2O, ΔH°r = 80 kJ/mol
*vedina rekacija za koje je potrebna povišena temperatura su endotermne, ali ne sve, mnoge
samo imaju veliku energiju aktivacije (energija potrebna da reakcija započne ≠ promjena
energije u reakciji)!
2. po stupnju ravnoteže
– nepovratne – "idu do kraja", u stanju ravnoteže u reakcijskoj smjesi je prisutna
zanemariva količina reaktanata, ravnoteža je pomaknuta daleko prema produktima
(konstanta ravnoteže veda od 100), pišu se s "normalnom" strelicom →
npr. gorenje magnezija: Mg(s) + ½O2(g)  MgO(s)
– povratne – u stanju ravnoteže u reakcijskoj smjesi je prisutna znatna količina i
produkata i reaktanata (konstanta ravnoteže između 0,01 i 100), promjenom uvjeta
(temperatura, tlak) može se znatno utjecati na omjer prisutnih produkata i
reaktanata, pišu se s povratnom strelicom ili
npr. dimerizacija dušikova(IV) oksida: 2NO2(g) N2O4(g)
3. po složenosti reaktanata i produkata

– sinteza – od jednostavnijih tvari nastaju složenije
npr. sinteza nitrobenzena
sinteza amonijeva klorida

NH3(g) + HCl(g)  NH4Cl(s)
– analiza – složenije tvari se rastavljaju na jednostavnije
– piroliza – povišenom temperaturom bez prisutnosti kisika
npr. termički raspad kalcijeva karbonata:
CaCO3(s) CaO(s) + CO2(g)
(Δ je oznaka za žarenje, umjesto toga se može pisati i +ΔT za povišenje

temperature)
– hidroliza – uz pomod vode
npr. hidroliza estera:
hidroliza soli slabih kiselina ili baza – anion slabe kiseline ili kation slabe baze
reagira s vodom tako da nastane ta kiselina ili baza te hidroksilni anion ili
oksonijev kation (vidi u poglavlju Kiseline, baze i soli)
CH3COO– + H2O  CH3COOH + OH– (npr. iz CH3COONa)
Fe3+ + 2H2O  Fe(OH)2+ + H3O+ (npr. iz FeCl3)
– fotoliza – djelovanjem svjetlosti
npr. fotoliza srebrova klorida
AgCl(s) ½Cl2(g) + Ag(s)
(hν = energija kvanta svjetlosnog zračenja (ν = frekvencija, h = Planckova

konstanta 6,62×10–34 Js))
– elektroliza – djelovanjem električne struje
npr. elektroliza vode:
2H2O(l)  2H2(g) + O2(g)
elektroliza taline natrijeva klorida:

NaCl(l)  Na(l) + ½Cl2(g)
4. po smjeru putovanja elektrona (redoks–reakcije)
– oksidacija – otpuštanje elektrona – povedanje oksidacijskog broja
– redukcija – primanje elektrona – smanjenje oksidacijskog broja
*u svakoj redoks reakciji odvijaju se jednako i oksidacija i redukcija!, za svaku posebno

mogude je napisati samo jednadžbu polurekacije koja sadrži elektrone
*naravno, nisu sve postojede reakcije redoks–reakcije, ne dolazi u svim kemijskim reakcijama
do promjene oksidacijskog broja
vidi poglavlje Redoksi
5. po promjeni zasidenosti (organske reakcije)
– eliminacija – smanjenje zasidenosti (povedanje nezasidenosti) – oduzimanjem
atoma nastaje dvostruka ili trostruka veza
– adicija – povedanje zasidenosti – dodavanjem atoma na trostruku ili dvostruku vezu

nastaje dvostruka ili jednostruka
– supstitucija – jedan atom se zamjenjuje drugim, pri čemu se ne mijenja zasidenost
6. kiselo–bazne reakcije = neutralizacija

vidi poglavlje Kiseline, baze i soli
Zadaci
1. U kojoj od navedenih reakcija dolazi do promjena oksidacijskog broja?
A. H2SO4 + 2NH3 → (NH4)2SO4

B. H2SO4 + Na2CO3 → Na2SO4 + H2O + CO2
C. 2K2CrO4 + H2SO4 → K2Cr2O7 + K2SO4 + H2O
D. 2H2SO4 + Cu → CuSO4 + 2H2O + SO2
2. U kojoj od navedenih reakcija se krom reducira?
A. CrO3  CrOF3
B. Cr3+  Cr(OH)4–
C. 2CrO42–  Cr2O72–
D. Cr3+  CrO42–
3. Koja od navedenih promjena je oksidacija?
A. VO3–  VO2+
B. CrO2–  CrO42–
C. SO3  SO42–
D. NO3–  NO2–
4. Reakcija u kojoj karboksilna kiselina reagira s alkoholom i nastaje organski spoj i voda
zove se:
A. esterifikacija
B. hidroliza
C. neutralizacija
D. saponifikacija
5. Koji od navedenih procesa su egzotermni?
I. gorenje etana
II. oduzimanje kristalne vode barijevom kloridu dihidratu
A. samo I.
B. samo II.
C. i I. i II.
D. ni I. ni II.
6. Izravna sinteza klorbenzena iz benzena (uz FeCl3 kao katalizator) je:
A. adicija
B. eliminacija
C. supstitucija
D. redukcija
Rješenja
1. D
2. A
3. B
4. A
5. A
6. C
3 REDOKSI
= redukcijsko–oksidacijske reakcije  reakcije u kojima se mijenja oksidacijski broj
 nisu sve kemijske reakcije redoksi! one koje nisu (u kojima se nijednoj tvari ne mijenja
oksidacijski broj), izjednačavamo "običnim" "brojanjem atoma"
– oksidacijski broj (obično se označava rimskom brojkom, ali ne bi smjelo biti greška označiti
"običnom")
– elementarne tvari: 0
– kisik: vedinom –II (osim u: peroksidima –I, superoksidima –1/2, F2O II)
– vodik: vedinom I, osim u hidridima metala (I. i II. skupine) –I
– zbroj svih oksidacijskih brojeva u molekuli = 0
– zbroj svih oksidacijskih brojeva u ionu = nabojni broj tog iona
*najopdenitije pravilo: svakom elementu se za svaku vezu s elektronegativnijim elementom
dodaje 1 u oksidacijski broj, a za svaku vezu s manje elektronegativnim oduzima 1 (za vezu s
istim elementom se ne dodaje ni ne oduzima), npr. ugljik u HCOOH (mravlja kiselina) ima
oksidacijski broj 2 jer je vezan s dvije veze s jednim kisikom i još jednom vezom s drugim
kisikom, dakle s ukupno 3 veze s kisikom koji je elektronegativniji, a jednom vezom s
vodikom koji je manje elektronegativan
Oksidacija Otpuštanje elektrona (Na  Na+ + e–),

Redukcija pRimanje elektrona (Na+ + e–  Na)
oksidacija je povedanje oksidacijskog broja (a redukcija smanjenje)
pri redoks–reakciji uvijek se događa i oksidacija i redukcija (ukupni porast oksidacijskog broja
nečega jednak je ukupnom smanjenju oksidacijskog broja nečeg drugog), jednadžbe samo
oksidacije ili samo redukcije sadrže elektrone i nazivaju se jednadžbe polureakcija
oksidans (oksidacijsko sredstvo) – da bi oksidirao nešto drugo, reducira se
reducens (redukcijsko sredstvo) – da bi reducirao nešto drugo, oksidira se
Kako izjednačiti redoks?

Prvo odrediti kojim se sve elementima mijenja oksidacijski broj (ako se smanjuje 
redukcija, ako povedava  oksidacija) i za koliko (ako nije odmah vidljivo, odrediti
oksidacijske brojeve svih atoma s obje strane jednadžbe). Prema tome napisati jednadžbe
polureakcija (oksidacije i redukcije). U jednadžbama polureakcija:
1. način gledanja: prvo izjednačiti broj istih atoma s jedne i s druge strane strelice, zatim
izjednačiti naboje elektronima: zbroj svih naboja s jedne strane (polu)reakcije je uvijek
jednak zbroju svih naboja s druge strane (polu)reakcije – u svakoj polureakciji sudjeluje
onoliko elektrona koliko je potrebno da se to postigne
2. način gledanja: prvo dodati elektrone, a onda izjednačiti brojeve istih atoma: broj
elektrona u polureakciji jednak je promjeni oksidacijskog broja (promjena oksidacijskog broja
jednog atoma × koliko ima takvih atoma)
(ponekad je zgodniji jedan način, ponekad drugi, ali sve se može riješiti pomodu bilo kojeg pa
je dovoljno shvatiti i uvježbati jedan)
Zatim pomnožiti jednadžbe polureakcija tako da se u oksidaciji otpusti onoliko elektrona
koliko se u redukciji primi te ih zbrojiti (pri čemu se elektroni "pokrate"). Te po potrebi spojiti
ione u odgovarajude tvari, eventualno dodajudi ione koji su prisutni u početnoj jednadžbi a
ne sudjeluju u polureakcijama.
Na kraju uvijek provjeriti da u konačnoj jednadžbi ima jednako svih istih atoma s obje strane i
da je zbroj naboja s obje strane isti (najčešde, ali ne nužno, 0).
Primjer (korak po korak):

Al + Cl2  AlCl3
–1
+3
0 0 III –I
Al + Cl2  AlCl3
O: Al  Al3+
R: Cl2  Cl–
O: Al  Al3+
R: Cl2  2Cl–
O: Al  Al3+ + e–
R: Cl2 + e–  2Cl–
O: Al  Al3+ + 3e– /×2
R: Cl2 + 2e–  2Cl– /×3

O: 2Al  2Al3+ + 6e–
R: 3Cl2 + 6e–  6Cl–
2Al + 3Cl2  2Al3+ + 6Cl–
2Al + 3Cl2  2AlCl3
Nakon što se uvježba, obično se sve piše samo kao:
Al + Cl2  AlCl3
O: Al  Al3+ + 3e– /×2
R: Cl2 + 2e–  2Cl– /×3
2Al + 3Cl2  2Al3+ + 6Cl–
2Al + 3Cl2  2AlCl3
Redoksi u kiselim ili lužnatim vodenim otopinama

– redoksi u kiselom (prisutna je kiselina ili kisela sol): nikad se u jednadžbi (polu)reakcije ne
može nadi OH– (lužnato!) nego samo H2O i H+ (H+ se stavlja na istu stranu gdje su elektroni)
– redoksi u lužnatom (prisutna je lužina ili lužnata sol): nikad se u jednadžbi (polu)reakcije ne
može nadi H+ (kiselo!) nego samo H2O i OH– (OH– se stavlja na suprotnu stranu od elektrona)
(vodu se uvijek može dodati s one strane gdje nedostaje kisika ili vodika, ponekad je
potrebno malo kombiniranja)
Primjer u kiselom:
K2Cr2O7 + HBr  CrBr3 + Br2 + H2O + KBr
O: 2Br–  Br2 + 2e– /×3
R: Cr2O72– + 6e– + 14H+  2Cr3+ + 7H2O
Cr2O72– + 6Br– + 14H+ 2Cr3+ + 3Br2 + 7H2O
K2Cr2O7 + 14HBr  2CrBr3 + 3Br2 + 7H2O + 2KBr
Primjer u lužnatom:
NaNO3 + NaOH + Zn  NH3 + Na2ZnO2 + H2O
O: Zn + 4OH–  ZnO22– + 2H2O + 2e– /×4
R: NO3– + 8e– + 6H2O  NH3 + 9OH–
4Zn + 7OH– + NO3–  4ZnO22– + 2H2O + NH3
4Zn + 7NaOH + NaNO3  4Na2ZnO2 + 2H2O + NH3
– redoksi s vodikovim peroksidom (može se i oksidirati i reducirati, i u kiselom i u lužnatom)

H+
O: H2O2  O2 + 2H+ + 2e–
R: H2O2 + 2e– + 2H+  2H2O
OH–
O: 4HO2–  3O2 + 4e– + 2H2O
R: HO2– + H2O + 2e–  3OH–
– disproporcioniranje – ista tvar se i oksidira i reducira

P4 + OH–  PH3 + H2PO2–
O: P4 + 8OH–  4H2PO2– + 4e– /×3
R: P4 + 12e– + 12H2O  4PH3 + 12OH–
4P4 + 12OH– + 12H2O  4PH3 + 12H2PO2–
P4 + 3OH– + 3H2O  PH3 + 3H2PO2–
– sinproporcioniranje – ista tvar je i produkt oksidacije i produkt redukcije
IO3– + I– + H+  I2
O: 2IO3– + 12H+  10e– + I2 + 6H2O
R: 2I–  2e– + I2 /×5
2IO3– + 12H+ + 10I–  6I2 + 6H2O
IO3– + 6H+ + 5I–  3I2 + 3H2O
– "složeni" redoksi – više tvari se oksidira ili se više tvari reducira – ukupan broj elektrona koji
sudjeluje u redukcijama mora biti jednak ukupnom broju elektrona koji sudjeluje u
oksidacijama
CrI3 + KOH + Cl2  K2CrO4 + KIO4 + KCl + H2O + KI
O: Cr3+ + 8OH–  CrO42– + 3e– + 4H2O /×2
O: I– + 8OH–  IO4– + 8e– + 4H2O
R: Cl2 + 2e–  2Cl– /×7
2Cr3+ + 24OH– + I– + 7Cl2  2CrO42– + IO4– + 14Cl– + 12H2O
2CrI3 + 24KOH + 7Cl2  2K2CrO4 + KIO4 + 14KCl + 12H2O + 5KI
Zadaci
1. Kad se jednadžba __ClO3– + __I– + __H+  __Cl– + __I2 + __H2O izjednači, koliki je
odnos koeficijenata H+/I2?
A. 2/1
B. 3/1
C. 6/1
D. neki drugi
2. Kad se jednadžba MnO4– + NO2– + H+  Mn2+ + NO3– + H2O izjednači najmanjim
cjelobrojnim koeficijentima, koji je koeficijent ispred H+?
A. 1
B. 6
C. 8
D. 16
3. _Sn (aq) + _NO3–(aq) + _H+(aq)  _Sn4+(aq) + _NO(g) + _H2O(l)
2+
Koliki je koeficijent uz H+(aq) kad se jednadžba izjednači najmanjim cjelobrojnim

koeficijentima?
A. 2
B. 4
C. 6
D. 8
4. ClO3 + Br–  Cl2 + Br2
–
1) Što je redukcijsko sredstvo?

A. ClO3–
B. Br–
C. Cl2
D. Br2
2) Kad se jednadžba reakcije izjednači, u kojem su međusobnom omjeru
koeficijenti Br–/ClO3–?
A. 1/1
B. 2/1
C. 3/1
D. 5/1
5. __ S + __ H2O  __SO2 + __H+ + __e–
2–
Koliki je koeficijent ispred H+ kad se jednadžba polureakcije izjednači najmanjim

cjelobrojnim koeficijentima?
A. 2
B. 4
C. 6
D. 8
Rješenja
1. A
2. B
3. D
4. 1) B, 2) D
5. B
4 KISELINE, BAZE I SOLI

– Arrheniusova teorija:
kiseline – u vodenoj otopini povedavaju koncentraciju H+ (vodikovih kationa tj.
protona; = H3O+ oksonijevih) iona – sadrže H u svojoj formuli, npr. H3PO4(aq)
lužine – u vodenoj otopini (aq) povedavaju koncentraciju OH– (hidroksidnih) iona –
sadrže OH u svojoj formuli, npr. Ca(OH)2(aq)
hidroksidi – tvari koje sadrže hidroksidne OH– ione – sve što ima OH u svojoj formuli a
ne spada u organske tvari
baze – tvari koje kad bi bile u vodenoj otopini, bile bi lužine (čak i ako nisu stvarno
topljive u vodi), npr. Ca(OH)2(s) – razlika između lužine i baze (u ovoj teoriji) je samo
to što lužine moraju biti u aq, a baze su u bilo kojem stanju (kiseline se također
odnose na sva stanja) – baze ne sadrže nužno OH (npr. NH3 je baza, vidi dalje)
( lužine < hidroksidi < baze )
– Brønsted–Lowryeva teorija:
kiseline – daju H+
baze – primaju H+
reakcija između kiseline i baze: H+ prelazi s čestice kiseline na česticu baze – iz kiseline
nastaje konjugirana baza, a iz baze konjugirana kiselina
HSO4–(aq) + PO43–(aq)  SO42–(aq) + HPO42–(aq)
konjugirana konjugirana
kiselina baza baza kiselina
najčešde je jedna od tih čestica voda:

HNO3(aq) + H2O(l)  NO3–(aq) + H3O+(aq)
K B KB KK
NH3(aq) + H2O(aq)  NH4+(aq) + OH–(aq)
B K KK KB
– jake kiseline: halogenovodične (HI, HBr, HCl, NE HF), HNO3, H2SO4, HClO4
– jake baze: hidroksidi alkalijskih metala (najčešde: NaOH, KOH), hidroksidi zemnoalkalijskih
metala (najčešde Ca(OH)2)
– sve ostalo što ima H ili OH (a da nije organski spoj – karboksilne kiseline imaju OH ali su,
očito, kiseline!, a ugljikovodici u "normalnim" kiselo–baznim reakcijama uopde ne reagiraju)
smatrajte slabim kiselinama/bazama (amonijak i amini su također baze makar nemaju OH)
pH vrijednost = logaritam koncentracije H+ pomnožen s –1 (da bude u svim "normalnim"
slučajevima pozitivan)  što ima više H+, pH je manji
manji pH = kiselije
pH < 7  kiseline
pH > 7  lužine
pH vodenih otopina soli: sol slabe kiseline i jake baze = bazična, sol jake kiseline i slabe baze
= kisela (ono što je jače prevladava  ), sol jake kiseline i jake baze = neutralna ("poništavaju
se"), sol slabe kiseline i slabe baze = ovisi koja je jača (čiji pK je dalji od 7 – kiseline imaju pK
manji od 7, a baze vedi)
– kad se piše hidroliza soli, piše se za svaki ion koji potječe iz slabe kiseline ili slabe baze –
hidrolizom aniona iz slabe kiseline nastaje ta kiselina i OH–, a kationa iz slabe baze ta baza i
H+ (vidi u poglavlju Vrste kemijskih reakcija – hidroliza)
– kiseli oksidi – njihovim otapanjem u vodi nastaju kiseline – oksidi nemetala: CO2, P2O5,
N2O5, SO2, SO3 (središnji element je uvijek jednakovalentan (jednak oksidacijski broj) u
oksidu i odgovarajudoj kiselini)
– bazični oksidi – njihovim otapanjem u vodi nastaju lužine (ili bi nastajale da su topljivi) –
oksidi metala: MgO, CaO, BaO, FeO, Fe2O3...
– amfoterne tvari: mogu biti kiseline ili baze, ovisno s kojim tvarima reagiraju, dakle reagiraju
u kiselo–baznim reakcijama i s uobičajenim kiselinama i s uobičajenim bazama – npr. H2O,
Al(OH)3 (i Al i Al2O3), Zn(OH)2, Cr(OH)3
2Al(s) + 6HCl(aq)  2AlCl3(aq) + 3H2(g)
2Al(s) + 2NaOH(aq) + 6H2O(l)  2Na[Al(OH)4] + 3H2(g)
kiselo–bazne reakcije
1. kiselina + baza  sol + voda = neutralizacija
KOH(aq) + HCl(aq)  KCl(aq) + H2O(l)
zapravo se reakcija odvija samo između H+ i OH– iona, a ostali se samo formalno
prerasporede (u stvarnosti se ni ne prerasporede jer nisu u kristalnoj rešetci nego u vodenoj
otopini pa su ionako izmiješani), pa se svaka neutralizacija može pisati:
H+(aq) + OH–(aq)  H2O(l)
npr. K+(aq) + OH–(aq) + H+(aq) + Cl–(aq)  H2O(l) + K+(aq) + Cl–(aq)
(osim ako nastaje netopljiva sol:
Ba2+(aq) + 2OH–(aq) + 2H+(aq) + SO42–(aq)  BaSO4(s) + 2H2O(l) )
2. kiselina + bazični oksid  sol + voda
2HNO3(aq) + Ag2O(s)  2AgNO3(aq) + H2O(l)
3. kiseli oksid + baza  sol + voda
CO2(g) + Ca(OH)2(aq)  CaCO3(s) + H2O(l)
osim kiselo–baznim reakcijama, soli se mogu dobiti i redoks–reakcijama:
1. metal + nemetal  sol(s)
2Fe(s) + 3Cl2(g)  2FeCl3(s)
2. metal + kiselina  sol(aq ako je topljiva, s ako je netopljiva) + vodik
Mg(s) + 2HBr(aq)  MgBr2(aq) + H2(g)
i reakcijama dvostruke izmjene – od dvije topljive soli unakrsnom izmjenom iona nastaje
jedna topljiva i jedna netopljiva
AgNO3(aq) + KCl(aq)  AgCl(s) + KNO3(aq)
– kiselo–bazni indikator = tvar koja poprima različitu boju pri pH iznad odnosno ispod
određene vrijednosti ("jedne boje je u kiselom, druge u lužnatom") – složena slaba organska
kiselina ili baza čiji konjugirani oblik ima različitu boju
– promjene boja indikatora dane su u dodatku Razne boje i promjene boja
– ostale forumule, primjeri i zadaci za računanje dane su u poglavlju Mjerne jedinice, veličine
i formule
Zadaci
1. Otapanjem koje od navedenih tvari u vodi nastaje kisela otopina?
A. CO2
B. Ar
C. NH3
D. CH4
2. Od otopina navedenih soli iste koncentracije, koja je najviše lužnata?
A. KNO3
B. MgCl2
C. NH4Cl
D. NaNO2
3. Među otopinama navedenih oksida jednake koncentracije, koja je najkiselija?
A. BaO
B. BaO2
C. SO2
D. SO3
4. Reakcije dihidrogenfosfatnog iona u vodi:
H2PO4–(aq) + H2O(l)  HPO42–(aq) + H3O+(aq), K = 6.2 × 10–8
H2PO4–(aq) + H2O(l)  H3PO4(aq) + OH–(aq), K = 1.6 × 10–7
Koja je konjugirana baza H2PO4–?
A. HPO42–(aq)
B. H2O(l)
C. OH–(aq)
D. H3PO4(aq)
5. Vodena otopina koje od navedenih soli je najkiselija?
A. NaCl
B. NaNO2
C. NH4Cl
D. NH4NO2
6. Među vodenim otopinama navedenih soli koncentracije 0.10 mol/dm 3, koja je
najkiselija?
A. NH4C2H4O2
B. NaCN
C. KNO3
D. AlCl3
7. Vodena otopina koje od navedenih soli (koncentracije 1.0 mol/dm 3) ima pH manji od
7?
A. NaCl
B. NH4Br
C. KF
D. NaO2CCH3
Rješenja
1. A
2. D
3. D
4. A
5. C
6. D
7. B
5 VRSTE I JAKOST KEMIJSKIH VEZA

– osnovne vrste veza među atomima: ionska, kovalentna, metalna
– kovalentna veza može biti nepolarna (posve nepolarna veza je samo među istovrsnim
atomima, ali i veze među atomima koji se malo razlikuju po elektronegativnosti imaju
svojstva nepolarnih veza, npr. C–H) i polarna (među atomima koji se više razlikuju po
elektronegativnosti)
– polarna veza ≠ polarna molekula!
– polarne molekule su one koje imaju polarne veze koje nisu centralno simetrično
raspoređene (ne "poništavaju" se naboji) – npr. CH3Cl je polarna molekula, a polarna
bi bila i CBrClFI, ali CCl4 nije iako sadrži 4 polarne C–Cl veze jer su one u prostoru
simetrično raspoređene (tetraedar), CO je polarna molekula a CO2 nije; H2O i NH3 su
polarne jer su oko središnjeg atoma osim atoma vodika raspoređeni i slobodni
elektronski parovi pa raspored nije simetričan (a analogno tome i SO2, ali XeF4 je
nepolarna jer su i elektronski parovi simetrični...); sve dvoatomne molekule osim onih
elementarnih tvari su očito polarne
– kovalentni spoj = spoj koji sadrži samo kovalentne veze
– ionski spoj ≠ spoj koji sadrži samo ionske veze!
– višeatomni ioni (NH4+, OH–, SO42–, PO43–, Cr2O72–, CH3COO–...) unutar sebe su
povezani kovalentnim vezama, a s drugim ionima ionskom vezom – npr. NH4ClO4 se
sastoji od NH4+ i ClO4– iona te jedna formulska jedinka sadrži jednu ionsku i 11
kovalentnih veza (4 N–H, 3 Cl=O i 1 Cl–O)
– metalna veza je veza isključivo među atomima metala – istovrsnim ili raznovrsnim (legure)
– ionsku vezu tvore atomi koji se međusobno jako razlikuju po elektronegativnosti (tipično
metal–nemetal međusobno jako udaljeni u periodnom sustavu), a kovalentnu istovrsni atomi
i atomi koji se međusobno manje razlikuju po elektronegativnosti (tipično dva nemetala ili
nemetal–elektronegativni metal) – granica između ionskih i kovalentnih spojeva nije čvrsta
(što je razlika elektronegativnosti veda spoj je više ionski, potpuno kovalentne su samo
molekule elementarnih tvari, a potpuno ionski spojevi ne postoje), svrstavaju se po
svojstvima, orijentacijskom približnom granicom može se smatrati razlika elektronegativnosti
1,9
– najvažnije razlike u svojstvima vedine spojeva

kovalentni ionski metali
tališta (i vrelišta) niska visoka velik raspon, uglavnom viša
nego kovalentni a niža nego
ionski
električna vodljivost slaba dobra u talinama i dobra

vodenim otopinama
topljivost u vodi (i slaba za molekule koje uglavnom dobra praktički nikakva
polarnim otapalima) nisu jako polarne (kemijska reakcija ≠
otapanje)
topljivost u nepolarnim uglavnom dobra uglavnom slaba praktički nikakva
otapalima (npr. (kemijska reakcija ≠
kloroform) otapanje)
– jakost ionske veze može se predvidjeti po formuli
gdje je k konstanta proporcionalnosti, q1 i q2 naboji iona a r minimalni razmak među njima

(zbroj njihovih polumjera), dakle ionska veza je jača među manjim ionima vedeg naboja (npr.
jača je u MgO nego u NaCl, u NaCl nego u KI... utjecaj naboja je značajniji nego utjecaj
polumjera) – što je ionska veza jača, to su tališta spojeva viša
– jakost kovalentne veze: također su krade veze (manji zbroj polumjera) jače; trostruke veze
su jače (i krade) od dvostrukih a dvostruke od jednostrukih
– tališta i vrelišta kovalentnih spojeva NE ovise o jakosti kovalentne veze nego o jakosti
međumolekulskih privlačenja (koja ovise o polarnosti) i masi molekula – viša tališta i vrelišta
imaju polarniji spojevi i spojevi vede molarne mase
– kovalentna veza je usmjerena u prostoru, a ionska i metalna nisu
– ionski kristali = kristali ionskih spojeva
– kovalentni kristali ≠ kristali kovalentnih spojeva
– u kovalentnim kristalima je vrlo velik broj atoma međusobno povezan kovalentnim
vezama – vrlo velika tvrdoda, visoka tališta – primjeri kovalentnih kristala su
malobrojni, najpoznatiji je dijamant (i grafit se najčešde tu ubraja, ali nije tipičan
kovalentni kristal jer ima slojeve slobodnih elektrona (kao u metalima, zato dobro
vodi električnu struju) među slojevima kovalentno vezanih atoma)
– kristali vedine kovalentnih spojeva (i plemenitih plinova) nazivaju se molekulski i na

okupu ih drže međumolekulska privlačenja (molekule nisu međusobno povezane
kovalentnim vezama!) – mala tvrdoda, niska tališta (često sublimiraju, npr. jod)
– osnovne vrste međumolekulskih interakcija (nisu prave veze! jer su mnogo slabije):
vodikova veza, van der Waalsove sile, Londonove sile
– vodikova veza – najjače međumolekulsko privlačenje, između atoma vodika
vezanog uz jako elektronegativni atom (O, N ili F) i drugog atoma vodika – između
istovrsnim (npr. H2O, NH3, HF zato imaju viša vrelišta nego što bi se očekivalo prema
analognim H2S, PH3, HCl; po dvije molekule karboksilnih kiselina se međusobno
povezuju u dimere) ili raznovrsnim molekulama (npr. CH3CH2OH–H2O zbog čega se
etanol jako dobro miješa s vodom, NH3–H2O zbog čega je amonijak jako topljiv u
vodi...) ili među različitim dijelovima iste molekule (prvenstveno duže organske
molekule s više funkcionalnih skupina, kao što su proteini; parovi nukleotida u DNA
međusobno su povezani vodikovim vezama)
– van der Waalsove sile (dipol–dipol interakcije) – među polarnim molekulama
– Londonove sile (inducirani dipol–inducirani dipol interakcije) – vrlo slaba privlačenja
među nepolarnim molekulama (i atomima plemenitih plinova) – kad ih ne bi bilo,
elementarni nemetali i nepolarne molekule mogli bi biti samo u plinovitom stanju
Zadaci
1. U kojem nizu čestica su sve veze unutar njih kovalentne?
A. BCl3, SiCl4, PCl3
B. NH4Br, N2H4, HBr
C. I2, H2S, NaI
D. Al, O3, As4
2. Veza između kojeg od navedenih parova atoma ima najizraženiji ionski karakter?
A. Al–As
B. Al–N
C. Al–Se
D. Al–O
3. Koja od navedenih dvoatomnih molekula sadrži najkradu vezu?
A. N2
B. O2
C. F2
D. S2
4. Koja od navedenih čestica sadrži samo kovalentne veze?
A. H2SO4
B. NH4NO3
C. NaOCl
D. K2CrO4
5. Koji je točan redoslijed kad se molekule N2, O2, F2 poredaju po porastu jačine veze?
A. N2, O2, F2
B. N2, F2, O2
C. O2, N2, F2
D. F2, O2, N2
6. Sve navedeno su osobine vedine ionskih tvari u čvrstom stanju OSIM:
A. visoka električna vodljivost
B. visoko talište
C. topljivost u vodi
D. netopljivost u organskim otapalima
7. Na slici, koje veze su vodikove veze?
A. samo 1
B. samo 2
C. 1 i 3
D. 1, 2 i 3
8. Sva od navedenih svojstava tekudina povedavaju se porastom jakosti
međumolekulskih sila, OSIM:
A. vrelište
B. entalpija isparavanja
C. tlak para
D. viskoznost
Rješenja
1. A
2. D
3. A
4. A
5. D
6. A
7. B
8. C
6 VSEPR teorija
– raspored kovalentno vezanih atoma u prostoru opisuje se pomodu VSEPR teorije (teorija
odbijanja elektronskih parova valentne ljuske)
– osnovni raspored u prostoru ovisi o tome koliko je "stvari" vezano uz središnji atom (pri
čemu je jedna "stvar" jedan atom (bez obzira je li veza jednostruka ili višestruka) ili jedan
elektronski par ili jedan nespareni elektron) – "stvari" se raspoređuju tako da budu što
udaljenije jedna od druge (zamisliti kako bi se rasporedio takav broj jednakih balona
zavezanih skupa)
iza ravnine papira
ispred ravnine papira
u ravnini papira
broj "stvari" prostorni oblik
1 linearna
2 linearna
3 planarna
4 tetraedar
5 trostrana bipiramida
6 oktaedar
– ako je jedna ili više "stvari" elektronski par (ili nespareni elektron), za oblik koji u prostoru
zauzimaju ostale "stvari" (atomi) postoji određeni naziv, pa se svi mogudi rasporedi oko
jednog središnjeg atoma mogu prikazati (najbitnije strukture su uokvirene, a one koje
nemaju praktično značenje precrtane, dani su jednostavni primjeri za sve za koje postoje):
broj od toga el. 0 1 2 3 4
"stvari" parova (ili
nesparenih
elektrona)
1
linearna
H2 He
H–H He:
2
linearna linearna
BeCl2 –CN
–C N:
planarna planarna
linearna
BCl3 kutna
NO
SO2
planarna linearna
tetraedar trostrana Ar
kutna HCl
CH4 piramida
H2O
NH3
lin
trostrana oblik T–oblik linearna earna
bipiramida
ljuljačke ClF3 XeF2
PCl5
SF4
6 linearna
oktaedar kvadratna planarna T–oblik

SF6 piramida kvadratna
ClF5 XeF4
– VSEPR teorija kaže da se međusobno najjače odbijaju slobodni elektronski parovi, a

najslabije vezni elektronski parovi – zbog toga se nevezni elektroni (slobodni elektronski
parovi i nespareni elektroni) najprije smještaju u međusobno što udaljenije položaje (vidi
npr. planarni kvadratni oblik), također iz istog razloga su kutevi među neveznim elektronima
te između neveznog elektrona i vezanog atoma malo vedi od onih danih u prvoj tablici, a kao
posljedica toga su kutevi među atomima vezanim uz atom koji ima i nevezne elektrone malo
manji od onih danih u prvoj tablici – točne kuteve nije mogude samim time jednostavno
predvidjeti, ali npr. za molekule koje potječu iz tetraedra oni su približno (ne treba znati
brojke, nego poredak i uočiti da te razlike nisu osobito velike ali ni zanemarive):
Kako nacrtati prostornu strukturu?

npr. HSO4–
– napisati Lewisovom simbolikom (pripisati svakom atomu njegov broj "točkica" tj. valentnih
elektrona, smisleno povezati atome u molekulu (vodik je jednovalentan!, ugljik gotovo uvijek
četverovalentan, središnji atom je najčešde onaj koji je jedini takav i/ili onaj najvedeg
atomskog broja), dodati određeni broj elektrona anionu odnosno oduzeti kationu)
O
H O S O
– odrediti koliko je "stvari" oko svakog atoma i koliko je od toga veza a koliko neveznih
(parova) elektrona (osim za vodik jer za nj postoji samo jedna mogudnost), i prema tome
odrediti prostorni raspored...
– S okružuju 4 veze  tetraedar
– lijevi O dvije veze i dva nevezna para  kao u molekuli vode, planarna kutna
– ostali O imaju po jednu vezu i dva ili tri nevezna para – ako je samo jedna veza,
raspored može biti samo linearan
... i što jasnije ga nacrtati raznim vrstama crtica
Zadaci
1. Prema VSEPR teoriji, kod koje čestice se svi njeni atomi nalaze u istoj ravnini?
1) CH3+
2) CH3–
A. samo 1
B. samo 2
C. i 1 i 2
D. ni 1 ni 2
2. Koja od navedenih čestica ima isti prostorni oblik kao NH3?
A. SO32–
B. CO32–
C. NO3–
D. SO3
3. Kad tvori kovalentne veze, koji od navedenih atoma može imati više od 8 valentnih
elektrona?
A. H
B. N
C. F
D. Cl
4. U kojoj od navedenih čestica središnji atom nije okružen s točno 8 valentnih
elektrona?
A. BF4–
B. NCl3
C. PCl4+
D. SF4
5. Koja tvrdnja je točna za najstabilniju Lewisovu strukturu CS2?
A. Nema neveznih parova valentnih elektrona.
B. Sve veze su dvostruke.
C. Središnji atom nema oktet valentnih elektrona.
D. Središnji atom je S.
6. Napiši Lewisove i prostorne formule za:
A. ClF3
B. ClF2+
C. ClF4–
Rješenja
1. A
2. A
3. D
4. D
5. B
6. prostorne (Lewisove mogu biti iste, samo zadnja s običnim crticama):
, ,
7 KRISTALNE STRUKTURE
preporuka: ne učiti napamet formule i brojeve, nego razumjeti i pamtiti izgled jedinične
delije (ionako ju treba znati nacrtati)
oznake: r = polumjer atoma, a = duljina brida jedinične delije, d = a = plošna dijagonala
kocke, D = a = prostorna dijagonala kocke, V = volumen jedinične delije, Va = volumen
jednog atoma
volumen kugle: Va = 4/3r3π (volumen atoma računa se prema volumenu kugle)
Z = broj atoma u jednoj deliji
gustoda:
(Ar = relativna atomska masa, u = unificirana atomska jedinica mase, NA = Avogadrova

konstanta, M = molarna masa)
udio prostora koji zauzimaju atomi (Ks = koeficijent slaganja):
udio prazinina = 1 – udio prostora koji zauzimaju atomi

KB = koordinacijski broj (broj atoma kojima je atom okružen)
1) temeljni tipovi kristalnih struktura izgrađenih od istovrsnih atoma

a) kubična kristalna rešetka
volumen kocke: V = a3
i. jednostavna (primitivna)
središta atoma nalaze se na

vrhovima kocke, može se
smatrati da se susjedni atomi
"dotiču" na bridovima kocke pa
je: a = 2r
svaki atom dijeli 8 susjednih delija
pa je: Z = 1/8 × 8 = 1
svaki atom "dotiče" 6 atoma pa
je: KB = 6
ii. prostorno (volumno) centrirana
središta atoma nalaze se na
vrhovima kocke i u središtu
kocke, susjedni atomi se
"dotiču" na prostornoj
dijagonali pa je: 4r = D = a
 a = 4r/
svaki atom na vrhovima dijeli

8 susjednih delija, a atom u
sredini pripada jednoj deliji pa
je: Z = 1/8 × 8 + 1 = 2
svaki atom "dotiče" 8 atoma
pa je: KB = 8
iii. plošno centrirana

središta atoma nalaze se
na vrhovima kocke i u
središtima strana kocke,
susjedni atomi se "dotiču"
na plošnoj dijagonali pa je:
4r = d = a  a = 4r/
=2 r
svaki atom na vrhovima

dijeli 8 susjednih delija, a
atom u sredini plohe
pripada dvjema delijama
pa je:
Z = 1/8 × 8 + 6 × 1/2 = 4
svaki atom "dotiče" 12
atoma (4 u istoj ravnini, 4
gore i 4 dolje) pa je:
KB = 12
b) heksagonska kristalna rešetka
volumen heksagonske prizme: V = B×c = 6a2 /4 × c = a2c /2
susjedni atomi se "dotiču" na bridu baze prizme

pa je: a = 2r
jednaka gustoda slaganja kao i kod plošno
centrirane kubične, svaki atom "dotiče" 6 atoma
u istoj ravnini, 3 gore i 3 dolje pa je : KB = 12
Z = 2×1/2 + 2×6×1/6 + 3 = 6
– plošno centrirana kubična i heksagonska kristalna rešetka se nazivaju "guste" jer imaju
najvedi (jednaki) koeficijent slaganja (najvedi koordinacijski broj, također)
2) temeljni tipovi struktura binarnih spojeva – kubična kristalna rešetka (V = a3)

A = anion, K = kation  anion i anion odnosno kation i kation se u kristalnoj rešetki
međusobno ne "dotiču" (istovrsni naboji se odbijaju) nego se uvijek "dotiču" anion i kation
(naboji različitog predznaka se privlače)
Z = broj formulskih jedinki u jednoj deliji
– struktura CsCl
kad su anion i kation približno jednake veličine,

rešetka se sastoji od dviju primitivnih rešetaka
"uguranih" jednu u drugu tako da su ioni jedne u
središtima delija druge; anion i kation se "dotiču"
na prostornoj dijagonali
D=a = 2r(A) + 2r(K)
Z = 1 = 1A + 1K
KB = 8
– struktura NaCl
kad je kation znatno manji od aniona, rešetka se
sastoji od dviju plošno centriranih rešetaka
"uguranih" jednu u drugu tako da su ioni jedne
između iona druge; anion i kation se "dotiču" na
bridu
a = 2r(A) + 2r(K)
Z = 4 = 4A + 4K
KB = 6
Zadaci
1. Radioaktivni metal polonij kristalizira po tipu primitivne kubične strukture. Polumjer
atoma Po je 190 pm. Izračunaj:
a. duljinu brida elementarne delije;
b. gustodu polonija.
2. Kristalna struktura molibdena je karakterizirana volumno centriranom kockom.
Polumjer atoma Mo je 136 pm. Izračunaj:
a. duljinu brida elementarne delije;
b. gustodu molibdena;
c. udio praznog prostora u kristalu molibdena.
3. Eksperimentalno je ustanovljeno: gustoda nikla je 8.9 g/cm3, polumjer atoma nikla

0.125 nm, a duljina brida kubične kristalne rešetke nikla 0.353 nm. Odredi tip kubične
kristalne rešetke nikla (jednostavna, plošno centrirana, volumno centrirana).
4. Kristalna struktura kobalta opisana je gustom heksagonskom slagalinom. Duljina
stranice baze elementarne delije kobalta iznosi 250,1 pm, a gustoda 8,85 g/cm 3. Koliki
je osni omjer c/a?
5. Srebrov klorid, AgCl, kristalizira po tipu rešetke NaCl. Gustoda AgCl je 5,57 g cm–3.
Izračunaj:
a) duljinu brida elementarne delije AgCl
b) najmanju udaljenost između središta iona Ag+ i Cl–.
6. Talijev(I) klorid, TlCl, kristalizira po tipu rešetke CsCl. Najmanja udaljenost između
središta Tl+ i Cl– iona je 333 pm. Izračunaj:
a) duljinu brida delije TlCl;
b) gustodu talijevog(I)klorida izraženu u g cm–3.
Rješenja
1. a) 380 pm, b) 6.32 g/cm3
2. a) 314 pm, b) 10.3 g/cm3, c) 32%
3. Z = 4  plošno centrirana
4. 1.63
5. a) 555 pm, b) 278 pm
6. a) 384 pm, b) 7,03 g cm–3
8 ELEKTROKEMIJA
sve reakcije u elektroliznim i galvanskim člancima su redoks–reakcije
Katoda Redukcija Anoda Oksidacija (uvijek – i u elektrolizi i u galvanskim člancima!)
u elektrolizi: kationi putuju prema katodi (pozitivni su pa trebaju primiti elektrone  katoda
je negativna elektroda pa privlači pozitivne katione), anioni prema anodi (negativni su pa
trebaju otpustiti elektrone  anoda je pozitivna elektroda pa privlači negativne anione)
elektroliza vode:
A(+): 2H2O → O2 + 4e– + 4H+
K(–): 2H2O + 2e– → H2 + 2OH– /×2
6H2O → 2H2 + O2 + 4OH– + 4H+
4H2O
2H2O(l) → 2H2(g) + O2(g)
pri elektrolizi vodene otopine kiseline (npr. H2SO4) ili lužine (npr. NaOH) ne mogu nastati
"suprotni" ioni (OH– u kiselom, H+ u lužnatom), nego umjesto toga na toj elektrodi reagira
"vodeni" dio kiseline ili lužine:
za kiselinu: K: 2H+ + 2e–  H2
za lužinu: A: 4OH–  O2 + 4e– + 2H2O
(druga polureakcija i ukupna reakcija su iste kao za elektrolizu vode)
elektroliza vodenih otopina kationa alkalijskih i zemnoalkalijskih metala (i aluminija) i
složenih (višeatomskih) aniona je zapravo elektroliza vode – na onoj elektrodi na kojoj bi se
pri elektrolizi taline iste tvari izlučivala tvar koja potječe iz nekog od tih iona, umjesto toga se
izlučuje vodik (katoda) odnosno kisik (anoda)
primjeri:
elektroliza vodene otopine: produkti na katodi produkti na anodi
Na2SO4(aq) H2, OH– O2, H+
AlCl3(aq) H2, OH– Cl2(g)
Cu(NO3)2(aq) Cu(s) O2, H+
zato treba uvijek paziti za elektrolizu, osobito halogenida (npr. NaCl, KI, AlBr3...), radi li se o
talini ili o vodenoj otopini!
standardni redukcijski potencijal (E°) – znači da je određen za reakciju redukcije – što je

pozitivniji, redukcija je spontanija (ako je pozitivan, redukcija je spontanija od redukcije
vodika, što znači događa se u vodenoj otopini, a ako je negativan, redukcija se ne događa u
vodenoj otopini nego se umjesto toga reducira vodik (elektroliza vode!)); za oksidaciju
(reakciju u obrnutom smjeru) mu treba obrnuti predznak
Voltin niz ( = elektrokemijski niz = niz standardnih redukcijskih potencijala metala):
–
kationi alkalijskih metala (od donjih – najreaktivnijih – prema gornjima)
–||– zemnoalkalijskih metala –||–
–||– aluminija i nekih prijelaznih metala (cink, kadmij, krom...)
0 (H+)
kationi "poluplemenitih" i "plemenitih" metala (redom najvažniji primjeri): Cu2+, Ag+, Pd2+,
Pt2+, Au3+
+
reaktivniji metali se "bolje osjedaju" u "izreagiranom" (ionskom) obliku, a manje reaktivni u
metalnom – reaktivniji metal (s manjim redukcijskim potencijalom) "istiskuje" manje
reaktivan (s vedim redukcijskim potencijalom) iz otopine njegovih iona (npr. ako se bakrena
žica stavi u otopinu srebrova nitrata, na žici se izlučuju "pahuljice" srebra, a otopina poplavi
od Cu2+ iona) – pri čemu zbog kretanja elektrona nastaje električna struja ako se uzme po
komad oba metala i povežu vodičem (metalna žica) i elektrolitskim mostom (otopinom ili
gelom koji provode električnu struju jer sadrže ione) da se zatvori strujni krug (to je galvanski
članak)
procesi u galvanskim člancima su obrnuti od procesa u elektrolizi: u elektrolizi električna
struja daje energiju za nespontane procese (E° negativan), a u galvanskim člancima spontani
procesi (E° pozitivan) uzrokuju električnu struju – i elektrode su obrnute nego u elektrolizi:
katoda je pozitivna, anoda je negativna – elektroni putuju kroz žicu (vodič I. reda) od anode
(gdje nastaju oksidacijom) do katode (gdje su potrebni za redukciju), a kroz elektrolitski most
(vodič II. reda) anioni putuju u suprotnom smjeru da bi obje otopine ostale neutralne
prikazi galvanskog članka (na primjeru Daniellijevog članka):
– jednadžbe polureakcija:
A(–): Zn(s)  2e– + Zn2+(aq)
K(+): Cu2+(aq) + 2e–  Cu(s)

– zbirna jednadžba reakcije:
Zn(s) + Cu2+(aq)  Zn2+(aq) + Cu(s)
– shematski prikaz:
Zn(s)|Zn2+(aq)||Cu2+(aq)|Cu(s)
(piše se slijeva nadesno redom kako putuju elektroni, dakle od onog što se oksidira preko
onog u što se oksidira preko onog što se reducira do onog u što se reducira; jednostruke crte
označavaju granice između elektroda i otopine a dvostruka elektrolitski most)
– skica (crtež):
V = voltmetar; ako je umjesto V izvor električne struje ( ), onda je to elektrolizni

članak i smjerovi kretanja e– i aniona te naboji elektroda su obrnuti, sve ostalo jednako
(za računanje u elektrokemiji pogledati Mjerne jedinice, veličine i formule – c–VII. i XIII.)
Zadaci
1. Tijekom elektrolize taline soli, kationi se kredu prema
A. anodi i reduciraju
B. anodi i oksidiraju
C. katodi i reduciraju
D. katodi i oksidiraju
2. Koja reakcija se zbiva na katodi tijekom elektrolize vodene otopine KCl?
A. K+(aq) + e–  K(s)
B. 2H2O(l) + 2e–  H2(g) + 2OH–(aq)
C. 2Cl–(aq)  Cl2(g) + 2e–

D. 2H2O(l)  O2(g) + 4H+(aq) + 4e–
3. Točna/e tvrdnja/e o galvanskim člancima je(su):
1) oksidacija se odvija na anodi
2) elektroni se kredu od katode prema anodi
A. samo 1
B. samo 2
C. i 1 i 2
D. ni 1 ni 2
4. U elektrokemijskim člancima katoda je uvijek elektroda na kojoj:
A. se odvija oksidacija.
B. se odvija redukcija.
C. nastaju pozitivni ioni.
D. nastaju negativni ioni.
5. Na broj molova metala izlučenog tijekom elektrolize utječe sve navedeno OSIM:
A. jakost struje
B. vremensko trajanje elektrolize
C. naboj iona
D. molarna masa
6. Tijekom elektrolize razrijeđene vodene otopine sumporne kiseline, što nastaje na
anodi?
A. vodik
B. sumporovodik
C. kisik
D. sumporov dioksid
7. Koji od navedenih metala je najreaktivniji?
A. srebro
B. olovo
C. željezo
D. cezij
8. Provodi se elektroliza vodene otopine NaI koncentracije 1.0 mol/dm3 s dodatkom

fenolftaleina i škroba.
A. Napiši jednadžbe polureakcija na:
i. anodi
ii. katodi
B. Opiši što se može opaziti (vizualno) uz:
i. anodu
ii. katodu
C. Ako struja od 0.200 A protječe kroz 25.0 mL otopine 90.0 minuta, izračunaj
množinu svakog nastalog produkta.
9. Galvanski članak temelji se na polureakcijama:
Cr3+ + 3e–  Cr E˚ = –0.744 V
Ni2+ + 2e–  Ni E˚ = –0.236 V
A. Napiši i izjednači jednadžbu ukupne reakcije koja se odvija u tom članku.
B. Izračunaj standardni potencijal članka.
C. Kojoj se elektrodi tijekom rada članka povedava masa i zašto?
Rješenja
1. C
2. B
3. A
4. B
5. D
6. C
7. D
8. a) i. 2I–  I2 + 2e–; ii. 2H2O + 2e–  H2 + 2OH–
b) i. plavo obojenje (zbog reakcije joda sa škrobom); ii. ružičasto obojenje
(fenolftalein zbog nastanka OH–), mjehuridi pina (H2)
c) n(I2) = 5.6×10–3 mol, n(H2) = 5.6×10–3 mol, n(OH–) = 1.12×10–2 mol
9. a) 3Ni2+(aq) + 2Cr(s)  2Cr3+(aq) + 3Ni(s); b) 0.508 V; c) katodi, jer se na njoj izlučuje
metalni nikal
9 RAČUNANJE U KEMIJI: MJERNE JEDINICE, VELIČINE I FORMULE
i. pretvaranje mjernih jedinica
(način pretvaranja mjernih jedinica koji se uglavnom ne uči u našim školama, a mnogima bi
mogao biti jednostavniji (ista stvar, malo drukčiji pristup))
– mjerne jedinice pri računanju možemo tretirati isto kao nepoznanice u jednadžbi (i jedno i
drugo su slova  ) – možemo ih množiti, potencirati i dijeliti (kratiti), a zbrajati i oduzimati
možemo samo iste s istima
npr. 1.000 kg + 1 g = 1000 g + 1 g = 1001 g
1.00 mol + 1.00 L ne možemo zbrojiti, nego ih treba pomodu ostalih podataka u
zadatku prvo pretvoriti, npr. ako se radi o plinu 1.00 mol + 1.00 L / 22,4 Lmol–1 = 1.00
mol + 0.04 mol = 1.04 mol
– za pretvaranje mjernih jedinica možemo napisati definicijsku jednakost, npr.
1 min = 60 s
1 pm = 10–12 m
iz koje možemo napraviti razlomke
kojima (jer su jednaki 1) možemo bilo što množiti, množimo tako da se odgovarajude jedinice
pokrate:
isto možemo postupati i sa složenim jedinicama:
1)
1 km = 1000 m, 1 h = 3600 s
2)
1 kg = 103 g, 1 m3 = 106 cm3
mogu se napisati i jednakosti kao što su

1 mol = 6.022 ∙ 1023 (čestica)
1 mol H2O = 18.02 g H2O
1 mol plina = 22.4 L plina (korišteno u jednom od početnih primjera)
...
i pomodu njih provesti čitavi računi, ali vedinom je preporučljivije računati s veličinama a
brojeve i pripadajude jedinice uvrstiti tek u konačni izraz jer je tako manje pisanja – uvijek s
brojevima uvrštavati i mjerne jedinice (a ne ih napisati tek uz rezultat, što se onda često i
zaboravi, a na tome se gube bodovi!) – to je najbolja kontrola za mogude zabune!
ii. veličine koje je potrebno poznavati
temeljne SI veličine jedinice

duljina (l) metar (m)
masa (m) kilogram (kg)
vrijeme (t) sekunda (s)
jakost električne struje (I) amper (A)
temperatura (T) stupanj (K)
količina tvari (n) mol (mol)
ostale veličine jedinice

površina (S) m2
volumen (V) m3
gustoda (ρ) kg/ m3 (ili češde g/ cm3)
tlak (p) paskal Pa = kg/ m s2
naboj (q) kulon C = As
napon ili električni potencijal (U ili E) volt V = kg m2 / A s3
energija, toplina, entalpija ili rad (E, Q, H, W) džul J = kg m2/ s2 = Pa m3
relativna atomska masa (Ar)
relativna molekulska masa (Mr)
molarna masa (M) g/ mol
molarni volumen plina (Vm) L/ mol
maseni udio (w)
množinski udio (x)
volumni udio (φ)
množinska koncentracija (c) mol/ dm3
masena koncentracija (γ) g/dm3
molalnost (b) mol/ kg
prefiks oznaka red veličine

piko p 10–12
nano n 10–9
mikro μ 10–6
mili m 10–3
centi c 10–2
deci d 10–1
deka da 101
hekto h 102
kilo k 103
mega M 106
iii. bitne formule
(uz ispit su dane konstante i periodni sustav, ali ne i formule, ali pametnom upotrebom broj
formula koje se mora pamtiti može biti vrlo mali)
I. opda plinska jednadžba (opda jednadžba stanja idealnog plina)
nije potrebno pamtiti plinske zakone, oni se svi lako mogu izvesti iz opde plinske jednadžbe
tj. sve što se može izračunati pomodu njih može se i pomodu opde plinske jednadžbe
iz opde plinske jednadžbe i izraza za množinsku koncentraciju lako se može izvesti izraz za
osmotski tlak (p=icRT) pa ni njega nije potrebno posebno pamtiti (samo uočiti da je bitan i
faktor disocijacije i kao i za ostala koligativna svojstva)
paziti da je J (dio mjerne jedinice za R) = Pa m3, a koncentracija je obično zadana u mol/dm3
odnosno volumen u dm3 ili cm3 pa treba pretvoriti jedinice! (također tlak može biti zadan u
kPa ili hPa)
II. odnos množine i drugih veličina
(zadnji izraz je izveden iz izraza za množinsku koncentraciju pa ga nije potrebno tu pamtiti)

III. gustoda
IV. množinska i masena koncentracija
c=množinska koncentracija, n=množina otopljene tvari, V=volumen otopine
γ=masena koncentracija, m=masa otopljene tvari, V=volumen otopine (ne pobrkati s

formulom za gustodu! koja je motopine/ Votopine)
V. molalnost
motapala≠motopine osim za vrlo razrijeđene otopine u kojima je masa otopljene tvari zanemarivo
mala (najčešde najmanje 103 puta manja od mase otapala)
– paziti na grame/kilograme!
VI. sniženje tališta i povišenje vrelišta
i=faktor disocijacije (broj čestica koje u otopini nastaju disocijacijom 1 čestice otopljene tvari,
za molekulske tvari je jednak 1 a za jednostavne ionske tvari je jednak broju iona od kojih se
forumulska jedinka sastoji)
b=molalnost
K=Kf=krioskopska konstanta  za sniženje tališta
K=Kb=ebulioskopska konstanta  za povišenje vrelišta
(formule su potpuno iste, samo treba znati da se ΔT od tališta oduzima a vrelištu dodaje)
VII. Faradayevi zakoni elektrolize
prvi Faradayev zakon elektrolize
q=naboj, I=jakost električne struje, t=vrijeme

z=broj elektrona u jednadžbi polureakcije u kojoj nastaje 1 čestica tvari čija se množina
uvrštava
n=množina
F=Faradayeva konstanta (zgodno je znati da je F=NA∙e  umnožak Avogadrove konstante i
elementarnog naboja e=1.602∙10–19 C, po čemu formula postaje logična: ukupni preneseni
naboj = naboj jednog elektrona × broj elektrona koji sudjeluju u reakciji)
drugi Faradayev zakon elektrolize: ako se elektroliza provodi u dva ili više serijski spojenih
elektrolizera, množine tvari izlučene na elektrodama istom množinom elektriciteta odnose
se obrnuto proporcionalno broju izmijenjenih elektrona u reakcijama:
(može se izvesti iz prvog zakona)

VIII. iskorištenje
(umjesto množine može i masa ili volumen i sl.)

IX. udjeli – maseni, množinski i volumni
za volumni (φ) i množinski (x) udio je potpuno isto samo umjesto masa volumeni (V)
odnosno množine (n)
X. reakcijska entalpija = entalpija stvaranja produkata – entalpija stvaranja reaktanata
ovo se čak ni ne mora nazvati formulom jer je logično ako se "nestajanje" reaktanata shvati
kao njihovo od–stvaranje (suprotan proces od stvaranje) pa se zato mijenja predznak
njihovih entalpija
paziti na množenje entalpije stvaranja svake tvari sa stehiometrijskim koeficijentom (to je
broj koji piše ispred čestice u jednadžbi) te tvari u jednadžbi rekacije za koju se računa
entalpija! (entalpije stvaranja su zadane za 1 mol tvari (što se vidi jer je jedinica kJ/mol), ako
ne piše drukčije)
Hessov zakon (izračunavanje reakcijske entalpije iz reakcijskih entalpija drugih reakcija):
jednadžbe reakcija mogu se tretirati kao matematičke jednadžbe – množiti i dijeliti
brojevima tako da se pomnoži ili podijeli svaki stehiometrijski koeficijent u jednadžbi, ako se
množi ili dijeli negativnim brojem reaktanti i produkti se međusobno zamijene; namjestiti
tako da se pri zbrajanju zadanih jednadžbi pokrate sve tvari osim onih koje su u jednadžbi za
koju treba izračunati entalpiju (iste tvari koje se pri zbrajanju jednadžbi nalaze sa suprotnih
strana strelice se krate odnosno oduzimaju); pomnožiti sve reakcijske entalpije istim
brojevima kojima su pomnožene odgovarajude jednadžbe te i njih zbrojiti; najpreglednije je
sve pisati u "tablicu"
jednadžba 1 \×A reakcijska entalpija za jednadžbu 1 \×A
+ jednadžba 2 \×B reakcijska entalpija za jednadžbu 2 \×B
jednadžba za koju treba izračunati entalpiju reakcijska entalpija za jednadžbu za koju
treba izračunati entalpiju
(A i B su cijeli brojevi ili razlomci, pozitivni ili negativni)

paziti na agregatna stanja (pisati ih), ista tvar u različitom agregatnom stanju u termokemiji
nije ista! (postoje reakcijske entalpije taljenja, isparavanja itd. a standardne entalpije se
odnose na standardna stanja tj. stanja u kojima su tvari pri "normalnim" (sobnim) uvjetima)
XI. pH vrijednost je logaritam ravnotežne koncentracije vodikovih iona pomnožen s –1
paziti da se uvrštava koncentracija H+ u mol/dm3 a ne s nekom drugom mjernom jedinicom

obrat (izračunavanje koncentracije H+ iz pH): [H+] = 10–pH mol/dm3 (treba pamtiti samo u
slučaju apsolutnog nepoznavanja logaritama iz matematike, ali u tom slučaju je bolje poraditi
na matematici)
– isto tako i pOH i pK (p znači logaritam pomnožen s –1)
Kw je ionski produkt vode = konstanta ravnoteže za reakciju H+ + OH–  H2O pomnožena s

[H2O]
XII. konstanta ravnoteže (po koncentraciji tvari u ravnotežnom stanju)
aA + bB + ... xX + yY + ...
A, B, ... su reaktanti, X, Y, ... produkti u jednadžbi, a, b, ..., x, y, ... njihovi stehiometrijski

koeficijenti – formula je logična jer je Kc veda što u ravnoteži ima više produkata, a manja što
ima više reaktanata
svakako pisati mjerne jedinice uz koncentracije jer koncentracijska konstanta ima svoju
jedinicu!
XIII. razlika potencijala (galvanskog članka)
logika: E je standardni redukcijski potencijal, dakle napisan je za redukciju, pa ostaje istog

predznaka za reaktant koji se u reakciji reducira (prima elektrone), a mijenja predznak za
reaktant koji se oksidira (otpušta elektrone)
ako se traži moguda reakcija, E mora biti pozitivno tj. što vede za što bolju reakciju!
XIV. masa atoma (ili molekule) = relativna atomska (ili molekulska) masa × unificirana
atomska jedinica mase
Primjer pametnog baratanja formulama

izračunavanje molalnosti (b) vodene otopine određene tvari iz poznate množinske
koncentracije (c) i gustode (ρ) te otopine
– pogleda se postoji li još neki "skriveni" zadani podatak: poznato je o kojoj se tvari radi,
dakle mogu se iz periodnog sustava očitati relativne atomske mase i izračunati molarna masa
tvari, M (a može se, dakako, izračunati i molarna masa vode, ali to nam u ovom slučaju nije
potrebno)
– zapišu se formule za sve što je poznato:
(tvar = otopljena tvar, da bi bilo krade, za c se podrazumijeva da je koncentracija otopljene
tvari u otopini)
(uokvireno je samo da se lakše vidi što je u tim formulama poznato)

– zapiše se formula za ono što je nepoznato:
– gleda se što se u formuli za nepoznato može zamijeniti izrazom iz formule za poznato, ili uz
malo zdravorazumske logike preobličiti tako da se može zamijeniti, i ponavlja taj postupak,
uz matematičko sređivanje izraza (kradenje, rješavanje dvojnih razlomaka), dok se ne dođe
do konačnog izraza u kojem je sve što treba uvrstiti poznato:
(obično ima više mogudnosti za redoslijed zamjena i sve su ispravne dokle god daju smislen
konačni izraz)
(paziti što se odnosi na otapalo a što na otopinu, što na sastojak a što na smjesu i sl.)
– u konačni izraz uvrste se brojevi s mjernim jedinicama (uz po potrebi odgovarajude
pretvaranje) – ako je nešto krivo, vjerojatno de se vidjeti po tome što se jedinice nede dobro
pokratiti – i izračuna
– bez panike: možda izgleda teško, ali uz malo vježbe nije preteško, a jednom kad se uvježba
ovakav tip izvođenja i dobro poznaju sve osnovne formule (s razumijevanjem što koje slovo u
njima znači!), može se pomodu njih izračunati jako puno tipova zadataka, a nije vjerojatno da
de išta biti osjetno teže od ovog primjera 
Primjer za Hessov zakon

Iz reakcijskih entalpija za reakcije:
C(s) + O2(g) CO2(g) ΔrH1 = –393 kJ mol–1
CO(g) + 1/2O2(g) CO2(g) ΔrH2 = –283 kJ mol–1
izračunamo reakcijsku entalpiju za reakciju:
C(s) + 1/2O2(g) CO(g)
C(s) + O2(g) CO2(g) –393 kJ mol–1

+ CO(g) + 1/2O2(g) CO2(g) \ × (–1) –283 kJ mol–1 \ × (–1)
C(s) + 1/2O2(g) CO(g) ?
C(s) + O2(g) CO2(g) –393 kJ mol–1

+ CO2(g) CO(g) + 1/2O2(g) 283 kJ mol–1
C(s) + 1/2O2(g) CO(g) –110 kJ mol–1
Primjer određivanja empirijske formule

Maseni udio ugljika u spoju je 14.29%, kisika 57.14%, vodika 1.190%, a ostalo je natrij.
Odredi empirijsku formulu spoja.
– izračunamo maseni udio "ostalog": w(Na) = 100% – 14.29% – 57.14% – 1.19% = 27.38%
– empirijska formula pokazuje najmanji odnos brojnosti različitih atoma a ne njihovih masa
pa treba masene udjele "prevesti" na množine, to je najlakše učiniti tako da se zamisli uzorak
od 100 g – u njemu ima onoliko grama svakog elementa koliki je postotak njegov maseni
udio (m(sastojak)=w(sastojak)×m(ukupno)) – dijeljenjem s molarnom masom (n=m/M)
elementa izračuna se množina svakog elementa i one se postave u međusobni omjer:
– podijeli se svaki član omjera s najmanjim članom (u ovom slučaju s 1.181)
– ako se dobiju lijepi cijeli brojevi ili ovako nešto vrlo slično cijelim brojevima (ne moraju biti
točno cijeli brojevi! jer je mogude da su sastavljači zadatka koristili molarne mase na drukčiji
broj znamenaka, pogreške zbog zaokruživanja i sl.), super, ako ne, množe se svi članovi istim
cijelim brojem tako da se dobiju najmanji mogudi cijeli brojevi (koeficijenti u empirijskoj
formuli su uvijek najmanji mogudi cijeli brojevi)
– i napokon:
C : O : H : Na = 1 : 3 : 1 : 1
empirijska formula: CO3HNa = (presložimo u smisleni redoslijed) = NaHCO3
Razrjeđivanje otopina kiseline (ili lužine ili nekog iona) vodom

– bududi da se dodaje samo čista voda, u kojoj nema kiseline, konačna otopina sadrži
jednaku množinu kiseline kao i početna otopina pa možemo pisati (kroz cijeli primjer indeks
1 se odnosi na početnu, a 2 na konačnu otopinu):
– upotrijebimo formulu za vezu množine i množinske koncentracije: pa je:
– konačni volumen je zbroj početnog volumena i volumena dodane vode pa je:
iz čega se može dobiti bilo početna koncentracija, bilo konačna koncentracija, bilo početni
volumen, bilo volumen vode koji je potrebno dodati (odnosno iz toga konačni volumen),
ovisno što se traži a što je zadano (za kombiniranje s masenom koncentracijom i drugim
veličinama vidi Primjer pametnog baratanja formulama)
Miješanje kiseline i lužine

Pomiješa se 50 mL sumporne kiseline koncentracije 0.10 mol/dm3 i 170 mL natrijeve lužine
koncentracije 0.03 mol/dm3. Koliki je pH dobivene otopine?
– napisati jednadžbu kemijske reakcije
H2SO4 + 2NaOH  Na2SO4 + 2H2O
– iz jednadžbe odčitati odnose množina kiseline i lužine koje međusobno reagiraju (omjer
stehiometrijskih koeficijenata)
– izračunati množine iz zadanih veličina
– pogledati što se u reakciji posve potroši, a čega preostaje

sa 0.0050 mol H2SO4 bi reagiralo 2 × 0.0050 mol = 0.010 mol NaOH  više nego što ima,
znači sav NaOH reagira
s 0.0051 mol NaOH bi reagiralo 1/2 × 0.0051 mol = 0.0026 mol H2SO4  preostaje 0.0050
mol – 0.0026 mol = 0.0024 mol H2SO4
– izračunati ukupni volumen!
V = V(NaOH) + V(H2SO4) = 50 mL + 170 mL = 220 mL = 0.220 dm3
– izračunati koncentraciju preostalih H+ ili OH– iona (množina preostale kiseline ili lužine ×
broj H+ ili OH– iz jedne molekule kiseline ili lužine / ukupni volumen)
– iz toga izračunati pH ili pOH, a onda iz pH + pOH = 14 po potrebi i ono drugo

pH=–log(0.022)=1.6
*napomena: postupak vrijedi samo ako je završna c(H+) ili c(OH–) koja se dobije veda od
otprilike 10–5 mol/dm3 i ako su koncentracije kiseline i lužine dovoljno male da se može
zanemariti volumen vode nastale neutralizacijom, ali takvi bi na ovoj razini trebali biti svi
zadaci
Zadaci
1. Ako se zagrijavanjem iz 1.50 g H2C2O4×2H2O istjera sva kristalna voda, koliko
bezvodne H2C2O4 preostane?
A. 0.34 g
B. 0.92 g
C. 1.07 g
D. 1.50 g
2. Koliko ima atoma vodika u 3.4 g C12H22O11?
A. 6.0×1023
B. 1.3×1023
C. 3.8×1022
D. 6.0×1021
3. Koliko je mililitara HCl koncentracije 8.00 mol/dm3 potrebno za pripremu 150 mL HCl
koncentracije 1.60 mol/dm3?
A. 30.0 mL
B. 24.0 mL
C. 18.8 mL
D. 12.0 mL
4. Analizom je ustanovljeno da je maseni udio magnezija u spoju 21.8%, fosfora 27.7%, a
ostalo je kisik. Koja je empirijska formula tog spoja?
A. MgPO2
B. MgPO3
C. Mg2P2O7
D. Mg3P2O8
5. Amonijak se dobiva prema sljededoj jednadžbi: N2(g) + 3H2(g)  2NH3(g) Ako se kad
0.5 mol N2 reagira s 0.5 mol H2 dobije 0.25 mol NH3, koliko je iskorištenje reakcije?
A. 75%
B. 50%
C. 33%
D. 25%
6. Koja je standardna entalpija stvaranja MgO(s) ako se dok pri standardnim uvjetima
gorenjem magnezija nastane 20.15 g MgO(s) oslobodi 300.9 kJ energije?
A. –601.8 kJ∙mol–1
B. –300.9 kJ∙mol–1
C. +300.9 kJ∙mol–1
D. +601.8 kJ∙mol–1
7. Koliki je pH otopine KOH koncentracije 0.025 mol/dm3?
A. 1.60
B. 3.69
C. 10.31
D. 12.40
8. Razlika potencijala članka na slici pri standardnim uvjetima je:
A. 0.28 V
B. 0.76 V
C. 1.32 V
D. 2.36 V
9. Oksid mangana sadrži 2.29 g mangana po gramu kisika. Koja je empirijska formula tog
oksida?
A. MnO
B. MnO2
C. Mn2O3
D. MnO3
10. Koji je razlomak jednak masenom udjelu dušika u amonijevom dihidrogenfosfatu?
A. 14 / 115
B. 28 / 115
C. 28 / 132
D. 14 / 210
11. Etanol gori u suvišku kisika, pri čemu nastaje ugljikov dioksid i voda prema sljededoj
izjednačenoj jednadžbi:
C2H5OH(g) + 3O2(g)  2CO2(g) + 3H2O(g)
Koja od ponuđenih vrijednosti je najbliža volumenu CO2(g) koji nastaje izgaranjem
0.25 mol C2H5OH(g) pri 200K i 105Pa?
A. 5 L
B. 8 L
C. 10 L
D. 15 L
12. Koliki je ukupni broj atoma u 1.0 g HOOC(CH2)4COOH?

A. 20
B. 4.1×1021
C. 8.2×1022
D. 7.2×1024
13. Oksalna kiselina, H2C2O4, reagira s permanganatnim ionom prema sljededoj
izjednačenoj jednadžbi:
5H2C2O4(aq) + 2MnO4–(aq) + 6H+(aq)  2Mn2+(aq) + 10CO2(g) + 8H2O(l)
Koliko je mililitara otopine KMnO4 koncentracije 0.0154 mol/dm3 potrebno za
reakciju s 25.0 mL otopine H2C2O4 koncentracije 0.0208 mol/dm3?
A. 13.5 mL
B. 18.5 mL
C. 33.8 mL
D. 84.4 mL
14. Prema reakciji
2N2H4(l) + N2O4(l)  3N2(g) + 4H2O(g) ΔH = –1078 kJ
koliko se energije oslobodi tijekom nastanka 140 g N2(g)?
A. 1078 kJ
B. 1797 kJ
C. 3234 kJ
D. 5390 kJ
15. Prema podacima u tablici izračunaj E0 za reakciju
Ga(s) + 3Tl+(aq) 3Tl(s) + Ga3+(aq)
A. 0.479 V
B. 0.193 V
C. –0.193 V
D. –0.479 V
16. Komad metalnog nikla uronjen je u otopinu koja sadrži Pb2+(aq) (c=1.0 mol/dm3) i
Cd2+(aq) (c=1.0 mol/dm3). Prema standardnim redukcijskim potencijalima u tablici,
odvijat de se koja/e reakcija/e?
1) Ni(s) + Pb2+(aq)  Pb(s) + Ni2+(aq)
2) Ni(s) + Cd2+(aq)  Cd(s) + Ni2+(aq)
A. samo 1
B. samo 2
C. i 1 i 2
D. ni 1 ni 2
17. Maseni udio dušika u (N2H5)2SO4 je:
A. 10.8 %
B. 17.3 %
C. 34.5 %
D. 51.2 %
18. Koliko ima molekula ozona u 3.20 g O3?
A. 4.0 × 1022
B. 6.0 × 1022
C. 1.2 × 1023
D. 6.0 × 1023
19. Silicijev karbid, SiC, dobiva se zagrijavanjem SiO2 i C na visoke temperature, prema
jednadžbi:
SiO2 (s) + 3C(s)  SiC(s) + 2CO(g)
Koliko bi se najviše grama SiC moglo dobiti iz 2.00 g SiO2 i 2.00 g C?
A. 1.33
B. 2.26
C. 3.59
D. 4.00
20. Iz 7.66 g hidratiziranog natrijevog sulfata, Na2SO4 × xH2O, dobije se 4.06 g bezvodnog
Na2SO4. Koliko iznosi x?
A. 0.2
B. 3.6
C. 5
D. 7
21. Srebro reagira s nitratnom kiselinom prema jednadžbi:
3Ag(s) + 4HNO3(aq)  3AgNO3 (aq) + NO(g) + 2H2O(l)
Koliki volumen HNO3(aq) koncentracije 1.15 mol/dm3 je potreban za reakciju s 0.784
g srebra?
A. 4.74 mL
B. 6.32 mL
C. 8.43 mL
D. 25.3 mL
22. Pripremljene su vodene otopine navedenih tvari koncentracije 0.15 mol/dm 3. Koja od
njih ima najviše vrelište?
A. CaCl2
B. NaBr
C. CuSO4
D. CH3OH
23. Za reakciju 2CCl4(g) + O2(g)  2COCl2(g) + 2Cl2(g) ispravan izraz za konstantu
ravnoteže Kc je:
A.
B.
C.
D.
24. Pet kuglica metala ima ukupnu masu 1.25 g i ukupni volumen 0.278 mL. Kolika je
gustoda metala (g/mL)?
A. 0.348
B. 0.900
C. 4.50
D. 22.5
25. Za elektrokemijski članak s reakcijom Cu2+(aq) + M(s)  Cu(s) + M2+(aq) je E˚ = 0.75
V. Standardni redukcijski potencijal za Cu2+(aq) je 0.34 V. Koliki je standardni
redukcijski potencijal za M2+(aq)?
A. 1.09 V
B. 0.410 V
C. –0.410 V
D. –1.09 V
26. Vodene otopine AgNO3, Cu(NO3)2 i Au(NO3)3 koncentracija 0.1 mol/dm3
elektrolizirane su u aparaturi na slici, tako da ista struja protječe kroz svaku otopinu.
Ako se izluči 0.1 mol bakra, koliko se izluči srebra i zlata?

A. 0.10 mol Ag, 0.10 mol Au
B. 0.05 mol Ag, 0.075 mol Au
C. 0.05 mol Ag, 0.15 mol Au
D. 0.20 mol Ag, 0.067 mol Au
27. Koji volumen tekudine A ima istu masu kao 80.0 cm3 tekudine B, ako je gustoda
tekudine A 0.660 g/cm3, a tekudine B 1.59 g/cm3?
A. 40.0 cm3
B. 97.0 cm3
C. 160 cm3
D. 193 cm3
28. Koliko ima molekula vode u 0.10 g modre galice (CuSO4×5H2O)?
A. 1.2 × 1021
B. 2.4 × 1021
C. 2.4 × 1022
D. 1.2 × 1023
29. Mg(OH)2 je magnezijevo mlijeko koje se koristi za neutralizaciju suviška želučane
kiseline (HCl). Koliko se molova želučane kiseline može neutralizirati s 1.00 g
Mg(OH)2?
A. 0.0171
B. 0.0343
C. 0.686
D. 1.25
30. Za neutralizaciju 25.00 mL H2SO4(aq) koncentracije 0.1050 mol/dm3 utrošeno je 17.23
mL NaOH(aq) nepoznate koncentracije. Koja je koncentracija NaOH(aq)?
A. 0.07617 mol/dm3
B. 0.1447 mol/dm3
C. 0.1524 mol/dm3
D. 0.3047 mol/dm3
31. Kolika je masa jedne molekule vode u gramima?
A. 18
B. 1.1 × 10–21
C. 3.0 × 10–23
D. 1.7 × 10–24
32. Prirodni talij sastoji se od dva stabilna izotopa, Tl–203 and Tl–205 (atomske mase:
203.0 odnosno 205.0) i ima prosječnu atomsku masu 204.4. Koliki je udio Tl–205?
A. 14.0 %
B. 30.0 %
C. 50.0 %
D. 70.0 %
33. 2N2O4 + N2H4  6NO + 2H2O
Kolika je maksimalna masa NO (u gramima) koja se može dobiti iz 15.5 g N2H4 i 4.68
g N2H4?
A. 4.38
B. 5.04
C. 15.2
D. 26
34. Koliki volumen H2SO4 (c=0.108 mol/dm3) je potreban za neutralizaciju 25.0 mL KOH
(c=0.145 mol/dm3)?
A. 16.8 mL
B. 33.6 mL
C. 37.2 mL
D. 67.1 mL
35.
1) Prema standardnim redukcijskim potencijalima u tablici, standardni potencijal

članka (E˚) za reakciju Zn(s) + 2Tl+(aq)  Zn2+(aq) + 2Tl(s) je:
A. 0.427 V
B. 0.091 V
C. –0.091 V
D. –0.427 V
2) Prema standardnim redukcijskim potencijalima u tablici, koja reakcija/e je(su)
spontana/e?
I. Cr2+(aq) + Fe3+(aq)  Cr3+(aq) + Fe2+(aq)
II. Cu2+(aq) + Fe2+(aq)  Cu+(aq) + Fe3+(aq)
A. samo I.
B. samo II.
C. i I. i II.
D. ni I. ni II.
36. C3H8 + 5O2  3CO2 + 4H2O

Kolika je ukupna masa (u gramima) produkata izgaranja 2.20 g propana u suvišku
kisika?
A. 2.20
B. 3.60
C. 6.60
D. 10.2
37. Koliki volumen (u mL) koncentrirane sumporne kiseline (c=18.0 mol/dm3) je potreban
za pripremu 2.50 L otopine koncentracije 1.00 mol/dm3?
A. 7.20
B. 14.4
C. 69.4
D. 139
38. Formulska jedinka berila sadrži 3 atoma berilija. Maseni udio berila u beriliju je
5.03%. Molarna masa berila je:
A. 950 g/mol
B. 537 g/mol
C. 270 g/mol
D. 179 g/mol
39. 100 mL otopine kalcijeva nitrata koncentracije 0.250 mol/dm3 pomiješano je s 400 mL
dušične kiseline koncentracije 0.100 mol/dm3. Kolika je koncentracija nitratnih iona
u dobivenoj smjesi?
A. 0.180 mol/dm3
B. 0.130 mol/dm3
C. 0.0800 mol/dm3
D. 0.0500 mol/dm3
40. Prema jednadžbi: N2O3(g) + 6H2(g)  2NH3(g) + 3H2O(g)
koliko molova NH3(g) može nastati reakcijom 0.22 mol N2O3(g) i 0.87 mol H2(g)?
A. 0.29 mol
B. 0.44 mol
C. 0.73 mol
D. 1.1 mol
41. Elektroliza vode: 2H2O(l)  2H2(g) + O2(g)
Koliko molova H2(g) može nastati prolaskom 4.8×1021 elektrona?
A. 2.00×10–3
B. 4.0×10–3
C. 8.0×10–3
D. 1.6×10–2
42. Standardna entalpija stvaranja NH3(g) je –46.1 kJ/mol. Izračunaj ∆H˚ za reakciju:
2NH3(g)  N2(g) + 3H2(g)
A. –92.2 kJ
B. –46.1 kJ
C. 46.1 kJ
D. 92.2 kJ
43. Prema podacima u tablici, izračunaj promjenu entalpije za raspad natrijevog
hidrogenkarbonata (u kJ po molu CO2):
2 NaHCO3(s)  Na2CO3(s) + H2O(g) + CO2(g)
A. 129.2
B. –818.5
C. –1766.2
D. –3661.6
Rješenja
1. C
2. B
3. A
4. C
5. A
6. A
7. D
8. A
9. C
10. A
11. B
12. C
13. B
14. B
15. B
16. A
17. C
18. A
19. A
20. D
21. C
22. A
23. D
24. C
25. C
26. D
27. D
28. A
29. B
30. D
31. C
32. D
33. C
34. A
35. 1) A, 2) A
36. D
37. D
38. B
39. A
40. A
41. B
42. D
43. A
DODATAK 1: RAZNE BOJE I PROMJENE BOJA

– boje plamena
Li+ crveno
Na+ žuto
K+ ljubičasto
Ca2+ narančastocrveno
Rb+ crveno
Sr2+ tamnocrveno
Cs+ plavo
Ba2+ zeleno
Cu2+ zeleno
Ag+ narančasto
– boje elementarnih tvari u standardnom stanju (osim plinova)
Cu crvenosmeđi, Au žuto, ostali metali (i polumetali) sivi
Br2(l) smeđi, I2(s) tamnoljubičast/crn (u vodenoj otopini smeđi)
S žut
P bijeli, crveni ili crni (alotropske modifikacije)
C crn (grafit) ili (dijamant) (ili tamnocrven do tamnoljubičast (fulereni))
– obojeni anioni u vodenim otopinama
MnO4– ljubičasto/ružičasto
Cr2O72– narančasto
CrO42– žuto
– obojeni kationi prijelaznih metala u vodenim otopinama
Cr3+ zeleno
Mn2+ blijedoružičasto
Fe3+ žuto
Fe2+ zeleno
Co2+ ružičasto
Ni2+ zeleno
Cu2+ plavo
– obojeni talozi (netopljivi spojevi) (osim onih koji poprimaju boju prema kationu ili anionu
koji sadrže)
AgCl bijelo, AgBr svijetložuto, AgI žuto
PbCl2 bijelo, PbBr2 bijelo, PbI2 jako žuto
HgI2 jako narančastocrveno
– obojeni plinovi (ostali bitni plinovi su bezbojni)
Cl2 žutozelen
NO2 crvenosmeđi
*Br2 smeđi
*I2 ljubičast
*=nisu plinovi pri standardnim uvjetima, ali postaju plinovi pri relativno malo povišenoj
temperaturi
– promjene boja kao dokaz prisutnosti određenih organskih spojeva
– nezasideni spojevi (alkeni, alkini) bromnu vodu (smeđa) i otopinu kalijevog
permanganata (ljubičasta)
– Fehlingov ili Trommerov reagens: lužnata otopina Cu2+ iona (plavo) + aldehid ili
reducirajudi šeder (glukoza ili fruktoza)  talog Cu2O (crvenosmeđi)
– Tollensov reagens: lužnata otopina AgNO3 i amonijaka + aldehid ili reducirajudi
šeder (glukoza ili fruktoza)  srebrno zrcalo
– biuret reakcija: lužnata otopina Cu2+ iona (plavo) + bjelančevine (polipeptidi) 
ljubičasto
– ksantoproteinska reakcija: bjelančevine (koje sadrže aromatske aminokiseline) +
koncentrirana HNO3  žuto
– pH indikatori
– metiloranž: crven u kiselom, narančast u neutralnom, žut u lužnatom
– fenolftalein: ružičast u lužnatom
– bromtimolplavo: žuto u kiselom, zeleno u neutralnom, plavo u lužnatom
– ekstrakt crvenog kupusa: crven u kiselom, ljubičast u neutralnom, plav pa zelen pa
žut u lužnatom
– univerzalni indikator: crven pa narančast u kiselom, žut u neutralnom, zelen pa plav
u lužnatom
– lakmus: plavi pocrveni u kiselom, crveni poplavi u lužnatom

DODATAK 2: KEMIJSKE FORMULE I NAZIVI

Kiseline i anioni/soli (osjenčane su jake kiseline)
a) kiseline koje ne sadrže kisik
kiselina službeni hrvatski naziv anion naziv naziv službeni hrvatski naziv naziv iona naziv soli
naziv iona soli naziv
–
HF fluoridna fluorovodična F fluoridni fluorid
–
HCl kloridna klorovodična Cl kloridni klorid
–
halogenidna halogenovodična halogenidni halogenid
HBr bromidna bromovodična Br bromidni bromid
HI jodidna jodovodična I– jodidni jodid
2–
H2S sulfidna sumporovodična S sulfidni sulfid (S nije halogeni element, ali naziv se daje po istom principu)
(npr. HCl(g)  u plinovitom tj. čistom stanju = klorovodik, HCl(aq)  u vodenoj otopini = klorovodična kiselina)
b) kiseline koje sadrže kisik (oksokiseline)

od najmanjeg do najvedeg oksidacijskog broja središnjeg elementa
kiselina službeni hrvatski anion naziv iona naziv soli službeni hrvatski naziv naziv soli
naziv naziv naziv naziv iona
–
HClO hipokloritna hipoklorasta ClO hipokloritni hipoklorit hipo...itna hipo...asta hipo...itni hipo...it
–
HClO2 kloritna klorasta ClO2 kloritni klorit
2–
H2SO3 sulfitna sumporasta SO3 sulfitni sulfit –itna –asta –itni –it
–
HNO2 nitritna dušikasta NO2 nitritni nitrit
–
HClO3 kloratna klorna ClO3 kloratni klorat
–
HNO3 dušična nitratna NO3 nitratni nitrat
2–
H2SO4 sulfatna sumporna SO4 sulfatni sulfat –atna –na –atni –at
2–
H2CO3* karbonatna ugljična CO3 karbonatni karbonat
3–
H3PO4 fosfatna fosforna PO4 fosfatni fosfat
–
HClO4 perkloratna perklorna ClO4 perkloratni perklorat per...atna per...na per...atni per...at
*=zapravo ne postoji ugljična kiselina, postoje samo njene soli

2– – – –
anion s jednim H  hidrogen... (HPO4 hidrogenfosfat, HSO4 hidrogensulfat, HCO3 hidrogenkarbonat, HSO3
hidrogensulfit)
–
anion s dva H  dihidrogen... (H2PO4 dihidrogenfosfat)
Baze i kationi (osjenčani su dobro topivi hidroksidi koji daju jake lužine)
baza (hidroksid) kation naziv hidroksida ili iona
+ +
LiOH Li litijev alkalijskih metala = M
+
NaOH Na natrijev
+
KOH K kalijev
2+ 2+
Be(OH)2 Be berilijev zemnoalkalijskih metala = M
2+
Mg(OH)2 Mg magnezijev
2+
Ca(OH)2 Ca kalcijev
2+
Sr(OH)2 Sr stroncijev
2+
Ba(OH)2 Ba barijev
3+
Al(OH)3 Al aluminijev aluminij je u 3. skupini u periodnom sustavu
2+
Fe željezov(II) prijelaznih metala  uglavnom 2+, nije velika
3+ 3+ +
Fe željezov(III) zabluda pamtiti da su 2+ svi osim Cr i Ag
3+
Cr kromov(III) (jedina (uobičajena) mogudnost za te metale)
2+ 3+ + 2+ 2+ 2+ +
Mn manganov(II) te Fe i Cu (uz Fe i Cu ), * = za Zn i Ag nije
2+ nužno pisati cinkov(II) i srebrov(I) jer su samo
Co kobaltov(II)
Ni
2+
niklov(II) te valencije mogude ali nije ni greška
2+
Cu bakrov(II)
+
Cu bakrov(I)
2+
Zn cinkov*
+
Ag srebrov*
2+
Hg živin(II)
2+
Hg2 živin(I) "složeni kation"
+
NH4OH* NH4 amonijev ne potječe od metala nego od amonijaka, *=
NH4OH zapravo ne postoji nego je riječ o vodenoj
otopini amonijaka NH3(aq)
Alkani/ugljikovodične osnove naziva organskih spojeva

broj C atoma naziv
1 metan
2 etan
3 propan
4 butan
5 pentan
6 heksan
7 heptan
8 oktan
9 nonan
10 dekan
DODATAK 3: KEMIJSKE FORMULE I SVOJSTVA TVARI IZ

SVAKODNEVNE UPOTREBE
soda bikarbona = natrijev hidrogenkarbonat NaHCO3  slabo lužnata sol
soda = natrijev karbonat Na2CO3 (*kristalna soda = natrijev karbonat dekahidrat
Na2CO3×10H2O)  jako lužnata sol
kaustična soda = natrijev hidroksid NaOH  jaka lužina
kuhinjska sol = natrijev klorid NaCl
solna kiselina = klorovodična kiselina HCl  jaka kiselina
živo vapno = kalcijev oksid CaO  bazični oksid
gašeno vapno = kalcijev hidroksid Ca(OH)2  jaka baza/lužina (slabo do umjereno topljiv)
vapnenac, mramor = kalcijev karbonat CaCO3 (*kreda = smjesa CaCO3 i CaSO4)
modra galica = bakrov(II) sulfat pentahidrat CuSO4×5H2O  hidratna sol, dobro topljiva,
kisela
zelena galica = željezov(II) sulfat heptahidrat FeSO4×7H2O  hidratna sol, dobro topljiva (*ali
u otopinama Fe2+ brzo prelazi u Fe3+), kisela
bordoška juha = smjesa modre galice i gašenog vapna
kiselina iz akumulatora = sumporna kiselina H2SO4  jaka kiselina, oksidans, higroskopna
(dehidratacijsko djelovanje – oduzima vodu)
"peroksid" = vodikov peroksid H2O2  jaki oksidans (*ali može biti i reducens)
jodna tinktura = vodena otopina joda I2(aq)
zemni plin = pretežno metan CH4  zapaljiv plin
plin u kudanstvu = smjesa propana CH3CH2CH3 i butana CH3CH2CH2CH3  zapaljiv plin
kloroform = triklormetan CHCl3
"alkohol" (i onaj u pidima i onaj za čišdenje/dezinfekciju) = etanol CH2CH3OH
glicerol = propan–1,2,3–triol CH2OH–CHOH–CH2OH
"eter" = dietileter CH3CH2OCH2CH3
formalin = vodena otopina formaldehida, formaldehid = metanal HCHO
aceton = propanon CH3OCH3
octena kiselina = etanska kiselina CH3COOH  slaba kiselina
benzin = smjesa ugljikovodika (prvenstveno lančastih alkana, ne pobrkati s benzEnom koji je

aromatski ugljikovodik)
masti i ulja = esteri glicerola i tri (iste ili različite; zasidene  masti, barem jedna nezasidena
 ulja) više masne kiseline
sapuni = natrijeve ili kalijeve soli viših masnih kiselina
kuhinjski šeder = saharoza (C12H22O11)
Zahvale
 Snježani Liber, prof. savjetnik, I. gimnazija Zagreb, na pregledu skripte i sugestijama
 dr. sc. Krunoslavu Užarevidu, viši asist., Kemijski odsjek Prirodoslovno–matematičkog
fakulteta u Zagrebu, na ustupljenim materijalima (slike i zadaci u poglavlju Kristalne
strukture)
 dr. sc. Višnji Vrdoljak, izv. prof., Kemijski odsjek Prirodoslovno–matematičkog
fakulteta u Zagrebu, na ustupljenim materijalima (slike u poglavlju Elektronska
konfiguracija i periodičnost svojstava elemenata)
autorica

Kemija (Drzavna-Matura)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kemija (Drzavna-Matura)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KEMIJA

SKRIPTA ZA DRŽAVNU MATURU

i. elektronska konfiguracija ............................................................................................... 2

ii. atomski polumjer, energija ionizacije, elektronski afinitet, elektronegativnost ........... 4

iii. ostala fizikalna i kemijska svojstva ................................................................................. 5

Kako nacrtati prostornu strukturu?............................................................................................... 33

i. pretvaranje mjernih jedinica ........................................................................................ 48

ii. veličine koje je potrebno poznavati ............................................................................. 49

iii. bitne formule................................................................................................................ 51

Primjer pametnog baratanja formulama ...................................................................................... 55

DODATAK 2: KEMIJSKE FORMULE I NAZIVI .............................................................................. 75

DODATAK 3: KEMIJSKE FORMULE I SVOJSTVA TVARI IZ SVAKODNEVNE UPOTREBE .............. 77

1 ELEKTRONSKA KONFIGURACIJA I PERIODIČNOST SVOJSTAVA

– ima: simbole elemenata, redne brojeve, relativne atomske mase

O2– = 1s2 2s2 2p6 ( = [Ne] )

– kationi prijelaznih elemenata: prvo odlaze 4s, a tek onda 3d elektroni

ii. atomski polumjer, energija ionizacije, elektronski afinitet,

(razmatramo prvenstveno s i p elemente bez plemenitih plinova, d (prijelazne metale) i f (lantanoide i

energija ionizacije: energija potrebna za izbijanje elektrona iz atoma (u plinovitom stanju; to

elektronski afinitet: energija potrebna za izbijanje elektrona iz jednovalentnog aniona (u

iii. ostala fizikalna i kemijska svojstva

tvorenje kationa, gustoda, tališta,

iv. izoelektronske čestice

2 VRSTE KEMIJSKIH REAKCIJA

npr. dimerizacija dušikova(IV) oksida: 2NO2(g) N2O4(g)

3. po složenosti reaktanata i produkata

sinteza amonijeva klorida

CaCO3(s) CaO(s) + CO2(g)

(Δ je oznaka za žarenje, umjesto toga se može pisati i +ΔT za povišenje

AgCl(s) ½Cl2(g) + Ag(s)

(hν = energija kvanta svjetlosnog zračenja (ν = frekvencija, h = Planckova

elektroliza taline natrijeva klorida:

– redukcija – primanje elektrona – smanjenje oksidacijskog broja

*u svakoj redoks reakciji odvijaju se jednako i oksidacija i redukcija!, za svaku posebno

– adicija – povedanje zasidenosti – dodavanjem atoma na trostruku ili dvostruku vezu

– supstitucija – jedan atom se zamjenjuje drugim, pri čemu se ne mijenja zasidenost

6. kiselo–bazne reakcije = neutralizacija

A. H2SO4 + 2NH3 → (NH4)2SO4

Oksidacija Otpuštanje elektrona (Na  Na+ + e–),

Kako izjednačiti redoks?

Primjer (korak po korak):

R: Cl2 + 2e–  2Cl– /×3

Redoksi u kiselim ili lužnatim vodenim otopinama

– redoksi s vodikovim peroksidom (može se i oksidirati i reducirati, i u kiselom i u lužnatom)

– disproporcioniranje – ista tvar se i oksidira i reducira

Koliki je koeficijent uz H+(aq) kad se jednadžba izjednači najmanjim cjelobrojnim

1) Što je redukcijsko sredstvo?

Koliki je koeficijent ispred H+ kad se jednadžba polureakcije izjednači najmanjim

4 KISELINE, BAZE I SOLI

najčešde je jedna od tih čestica voda:

5 VRSTE I JAKOST KEMIJSKIH VEZA

– najvažnije razlike u svojstvima vedine spojeva

električna vodljivost slaba dobra u talinama i dobra

– jakost ionske veze može se predvidjeti po formuli

gdje je k konstanta proporcionalnosti, q1 i q2 naboji iona a r minimalni razmak među njima

– kristali vedine kovalentnih spojeva (i plemenitih plinova) nazivaju se molekulski i na

oktaedar kvadratna planarna T–oblik

– VSEPR teorija kaže da se međusobno najjače odbijaju slobodni elektronski parovi, a

Kako nacrtati prostornu strukturu?

oznake: r = polumjer atoma, a = duljina brida jedinične delije, d = a = plošna dijagonala

kocke, D = a = prostorna dijagonala kocke, V = volumen jedinične delije, Va = volumen

(Ar = relativna atomska masa, u = unificirana atomska jedinica mase, NA = Avogadrova

udio prazinina = 1 – udio prostora koji zauzimaju atomi