Lizing, kao veoma efikasan finansijski instrument, zastupljen je na finansijskom tritu Bosne i Hercegovine posljednjih deset godina.

Efekti globalne ekonomske krize na lizing drutva BiH bili su slini efektima na bankarski sektor; smanjen je obim poslovanja, kvalitet aktive je pogoran, a gubici su znaajni. 2010. godina je donijela mnoge promjene na lizing tritu kako zemalja u okruenju, tako i u BiH, gdje su zabiljeena pogoranja pokazatelja uspjenosti poslovanja lizing kua. U BiH je u 2010. godini poslovalo 9 lizing drutava, i to: 8 registrovanih u Federaciji BiH i jedno lizing drutvo sa sjeditem u Republici Srpskoj. Stupanjem na snagu Zakona o lizingu na nivou entiteta, lizing drutva su uskladila svoje poslovanje u skladu sa odredbama pomenutih zakona, te dobila dozvolu od nadlenih Agencija za bankarstvo za obavljanje poslova lizinga. Prema pomenutim zakonima, vrenje nadzora nad poslovanjem lizing drutava dodijeljeno je nadlenim Agencijama za bankarstvo, a u cilju unapreenja poslovanja lizing drutava. Efekti primjene usklaenih Zakona o lizingu osjetili su se tek poetkom 2010. godine. Vea je i usklaenost ostale zakonske regulative sa poslovima lizinga, ime su stvoreni povoljniji uslovi za krajnje korisnike lizinga. Sa ciljem jaanja konkurentnosti finansijskog lizinga u odnosu na bankarske kredite, udruenje drutava za lizing u BiH je uputilo inicijativu za izmjenu i dopunu Pravilnika o primjeni Zakona o PDV-u, kojom bi se kamata koja se zaraunava po ugovorima o finansijskom lizingu iskljuila iz osnovice za obraun PDV-a. Lizing sektor u 2010. godini u odnosu na prethodnu godinu biljei porast u vrijednosti sklopljenih ugovora, ali ukupan rezultat poslovanja je negativan. Razlozi gubitka na nivou ukupnog lizing trita je refleksija negativnih efekata svjetske ekonomske krize, ali i poslovanja pojedinih lizing drutava. Neposrednim nadzorom nadlenih Agencija, utvreno je nepridravanje odredbi Zakona o lizingu i podzakonskih akata Agencija i neadekvatna interna kontrola i revizija. Kvaliteta aktive zabiljeila je znaajno pogoranje u 2010. godini. Bilansa suma sektora lizinga iznosila je 1,1 milijardu KM, i u odnosu na prethodnu godinu bila je manja za 30,7%. Smanjenje bilansne sume, i pored poveanja vrijednosti sklopljenih ugovora je znaajno. Smanjenju ukupne aktive u najveoj mjeri doprinijela je primjena Odluke o minimalnoj visini i nainu formiranja, upravljanja i odravanja rezervi za gubitke i upravljanje rizicima lizing drutva, kojom su znaajno poveale rezerve za gubitke i otpisi spornih i sumnjivih potraivanja. Prema pomenutoj Odluci, davaoci lizinga su duni da potraivanja po osnovu finansijskog lizinga i ugovora koji imaju znaaj finansiranja drugih lica sklopljenih do dana stupanja na snagu Zakona o lizingu, mjeseno rasporeuju u grupe primjenom kriterijuma dana kanjenja u otplati i da za svaku kategoriju formiraju rezerve za pokrie gubitaka na teret trokova. Rast ukupnih trokova u 2010. godini najveim dijelom je nastao zbog obaveze izdvajanja rezervi prema pomenutoj Odluci. U strukturi rezervi za finansijski lizing dominira iznos potraivanja u kategoriji preko 180 dana, te se u buduem periodu moe oekivati znaajno prelijevanje pomenutih potraivanja u otpisana potraivanja odnosno vanbilansnu evidenciju. Kao jedan od uzroka znaajnog rasta rezervisanja i otpisanih potraivanja jeste i injenica da lizing drutva prije primjene pomenute Odluke, nisu izdvajala znaajna sredstva za pokrie gubitaka.

Efekti primjene Zakona o lizingu i podzakonskih akata Agencije uoljivi su 2010. godine, te se pokazala jasnija slika stanja na lizing tritu BiH. Uoava se smanjenje finansijskih i operativnih prihoda, ali i rashoda, osim trokova rezervi za gubitke. Pomenuta smanjivanja, odnosno poveanja pojedinih stavki, nastupila su uslijed znaajnog otpisa potraivanja i primjene Odluke o minimalnoj visini i nainu formiranja, upravljanja i odravanja rezervi za gubitke i upravljanje rizicima lizing drutva. Profitabilnost lizing sektora biljei znaajan pad od poetka godine. Na kraju prvog kvartala gubitak je iznosio 64,6 miliona KM, da bi se ta cifra do kraja godine poveala za ak 37,3 miliona KM ime je ostvareni gubitak premaio iznos kapitala. Prema podacima od nadlenih Agencija za bankarstvo, pojedina drutva su u toku godine vrila dokapitalizaciju, te pokrenula proces promjene vlasnika. Lizing drutvo iz RS-a je polovinom 2010. godine, zbog problema u naplati potraivanja, obustavilo poslovanje i pokrenulo likvidacioni postupak. Dokapitalizacija lizing sektora BiH u narednom periodu je neophodna. Smanjena likvidnost na tritu uzdrmala i likvidnost lizing drutava jer je naplata potraivanja znaajno oslabila. Pad poslovanja lizing trita zemalja u okruenju (Hrvatska, Srbija, Crna Gora, Bugarska, Maarska i Rumunija) i rizik prelijevanja negativnog poslovanja na lizing trite BiH, nije zanemarljiv. Sa druge strane, u odnosu na prethodnu godinu u BiH raste potranja za finansiranjem putem lizinga, to je evidentno kroz rast vrijednosti ugovora o lizingu u 2010. godini (Grafikon 3.48).
Grafikon 3.48: Vrijednost ugovora o lizingu
800

u milionima KM

600 400 200 0

Vozila Oprema Nekretnine Vrijednost ugovora o lizingu na tritu BiH u 2010. godini iznosi 350 miliona KM. Uprkos loem stanju u realnom sektoru, do[lo je do porasta finansijskog volumena za 58% u odnosu na prethodnu godinu. Da li to implicira da je porasla potranja za finansiranjem putem lizinga kao oblika kreditiranja i da li to znai da postoji spremnost lizing kompanija da veim intenzitetom u budunosti finansiraju stanovnitvo pokazae se u periodu koji slijedi.

2005 2006 2007 Izvor: Agencije za bankarstvo, Udruenje drutava za lizing

2008

2009

2010

Izvori finansiranja lizing drutava BiH su veinom zaduenja od osnivaa ili povezanih lica osnivaa, a manji dio se odnosi na zaduenja od evropskih i domaih razvojnih banaka, te komercijalnih stranih i domaih banaka. Prema podacima iz Centralnog registra kredita, izloenost banaka prema lizing drutvima u 2010. godini iznosi 3,1 milion KM. Pomenuta potraivanja banaka prema lizing drutvima ine 0,02% ukupnih kredita banaka, to implicira da je direktni kreditni rizik banaka zanemarljiv. Ipak, treba imati u vidu injenicu o visini zaduenosti klijenata koji su istovremeno zadueni kod obje vrste pomenutih finansijskih posrednika, te treba biti oprezan kod procjene nivoa sistemskog rizika. Imajui u vidu da su svi pokazatelji uspjenosti poslovanja kod lizing sektora u opadanju, te sa druge strane, potranju na tritu BiH za ovom vrstom finansijskih posrednika i spremnost lizing drutava da odgovore na tu potrebu, neophodne su promjene u buduem poslovanju lizing drutava. Donoenje odgovarajuih politika i procedura u upravljanju kreditnih, operativnih i trinih rizika, uspostavljanje sistema internih kontrola i revizija, sa posebnim osvrtom na nekvalitetne plasmane i naplatu istih, te poveanje osnovnog kapitala kroz dokapitalizaciju, bi trebali da budu samo neki od narednih koraka lizing drutava u budunosti.