FIZIKA TENOSTI I GASOVA - I DEO

Sila potiska 1. Gvozdeni splav mase m=8t, ima spoljanju zapreminu V=40m3. Koliko ljudi prosene mase od m1=60kg moe da

Zadaci iz fizike.

primi ovaj splav, pod uslovom da je dozvoljeno potapanje do 1/2 njegove zapremine? Gustina vode je V =1103kg/m3 .

Zanemarujui otpor vazduha i otpor pri kretanju kroz vodu, odrediti dubinu (H=?) na kojoj e se kuglica zaustaviti. Smatrati da je prenik kuglice mnogo manji od h i H.

2. Kuglica od materijala gustine k=0,92g/cm3 slobodno pada sa visine h=1m na povrinu vode (0=1g/cm3).

3. Na dubini od H=4m u vodi, dri se komad plute. Kada se on pusti, izlee iz vode i dostie maksimalnu visinu od h=16m. Odrediti: a) gustinu plute (p=?) , b) zapreminu komada plute, ako pluta lebdi u vodi kada e o nju okai elini teg mase mT=1kg. Gustina vode je 0 =1103kg/m3 , a gustina tega T =7,85103kg/m3. Zanemariti otpor vazduha i otpor pri kretanju kroz vodu.
vakuum pumpa

Hidrostatiki pritisak 4. Na slici je prikazan ureaj koji slui za odreivanje gustine tenosti (hidrometar). Poto se u cevi pomou vakuum pumpe ostvari neki potpritisak, nivo tenosti u kracima se podie sve dok se ne uspostavi ravnotea pritisaka. Neka se u desnom kraku hidrometra nalazi voda (0=1103kg/m3 ). Ako je izmereno da visina stuba vode iznosi h0=12cm, a visina stuba nepoznate tenosti u levom kraku h=15,2cm, odrediti gustinu nepoznate tenosti (=?).

h0

5. U vertikalnoj U-cevi, povrina unutranjeg poprenog preseka jednog kraka je S1 , a drugog

S2=3S1. U takvu cev je nasuta iva i nivo njene slobodne povrine se nalazi na rastojanju l=30cm ispod vrha cevi. Za koliko e se podii nivo ive u irem delu cevi, ako se u ui deo cevi nalije voda do vrha? Gustina ive iznosi =13.6 103 kg/m3, a vode V= 1103kg/m3.

s2

s1

6. Cev prenika d=1m i jedna ua cev, u kojoj se efekti povrinskog napona mogu zanemariti, spojene su kao na slici. Na kraju ire cevi se nalazi jedan cilindar, mase m=1103kg, koji zatvara cev. Ako se donja povrina epa nalazi pri samom vrhu cevi i ako se trenje izmeu epa i cevi moe zanemariti, odrediti kolika je maksimalna visina stuba vode u levoj cevi (h=?) pri kojoj voda nee poeti da istie iz zaepljene cevi. Gustina vode iznosi = 1103kg/m3.

h
m

7. U uskoj uspravnoj cevi, koja je na donjem kraju zatvorena, nalazi se vazduni stub visine h=18.5cm, a iznad njega ivin stub visine h0=2.2cm. Ako se cev okrene za 180o, onda se stub vazduha povea na h1=19.6 cm. Izraunati koliko iznosi atmosferski pritisak, pa=? Gustina ive iznosi =13.6 103 kg/m3. Pretpostaviti da je temperatura gasa konstantna i da je cev dovoljno duga, tako da ne dolazi do izlaska ive iz cevi kada okrenemo cev.

h0

h1
h0
( A)
(B)

8. irok stakleni sud je povezan sa vertikalnom cevi koja je na svom gornjem kraju zatvorena. Duina cevi je h=80cm. U sud se lagano (izotermski) sipa voda, sve dok se nivo u cevi ne popne do visine h1=5cm. Atmosferski pritisak je pa=1105 Pa, a gustina vode =1000 kg/m3. a) Koliki je pritisak vazduha u cevi (p1=?) posle sipanja vode u sud? b) Polazei od jednaine ravnotee pritisaka u sistemu, odrediti visinu vode (H=?) u irem sudu, pri kojoj je visina vode u cevi h1.

H
h1

Ronilako zvono cilindrinog oblika visine H=4m i unutranje povrine bazisa S=2m2 ima masu od M=12t. Zvono se sputa (sa otvorom nanie) na dubinu od h=17.2m. Kolika je rezultantna sila (T=?) u uetu kojim je zvono prikaeno za brod, nakon sputanja zvona? Smatrati da se temperatura vazduha u zvonu ne menja pri sputanju zvona. Gustina vode je V= 1103kg/m3, a gustina zvona Z=8103kg/ m3. Atmosferski pritisak je pa=105Pa.

neobavezan primer

r T

Dinamika idealnih fluida (protok i primena Bernulijeve jednaine)

9. Voda struji kroz horizontalnu cev oblika kao na slici. Povrina poprenog
preseka ireg dela cevi je S1, a ueg dela S2, Razlika pritisaka vode izmeu ireg i ueg dela cevi je p=gh, gde je gustina vode. Odrediti zapreminski protok vode kroz ovu cev?
S1

S2 r v2

( =1103kg/m3) struji stalnim intenzitetom kroz cev na slici. Povrina poprenog preseka cevi na donjem kraju je S1=8cm2, a na gornjem S2=5cm2. Razlika pritisaka vode na tim presecima je p=3.5kPa, a visinska razlika njihovih nivoa je h=30cm. Ako se viskoznost vode zanemari, odrediti: a) brzinu proticanja vode kroz presek S2 strujne cevi, b) koliko litara vode protie u minuti kroz tu cev (koliki je zapreminski protok Q=?)? c) kako bi izgledali konani izrazi pod a) i b) u sluaju da voda struji kroz horizontalnu cev konusnog oblika, sa poprenim presecima S1 i S2 (vai S1>S2 ) ?

10. Voda

S2

r v1

S1

11. Na dnu otvorenog cilindrinog suda iji je prenik D nalazi se kruni otvor prenika d. Ako se viskoznost vode zanemari, odrediti: a) kolika je brzina opadanja nivoa tenosti u sudu (v1=?) u momentu kada visina tenosti nad otvorom iznosi h; b) na ta bi se sveo konani izraz za brzinu v1 (traenu pod a)) u sluaju da je D>>d ? c) Koristei jednainu kontinuiteta i konani izraz dobijen za brzinu v1 pod b) , zakljuite kako bi izgledao izraz za brzinu v2 u sluaju da je D>>d.

r v1
d

r v2
12*. Metalni otvoreni cilindrini kontejner unutranjeg prenika D=0.6m i mase
M=50kg postavljen je na horizontalnu podlogu. U kontejner je naliveno mainsko ulje do visine H=1.5m. Gustina ulja je =900kg/m3. Na visini h=0.5m od dna napravljen je otvor povrine S0=0,01m2 iz kojeg istie ulje (S0<<D). Koliki treba da bude minimalni koeficijent trenja izmeu kontejnera i podloge (=?), da kontejner ne bi poeo da se kree po podlozi kada mlaz ulja pone da istie? Viskoznost ulja zanemariti.

S0
h h

13*. Na kolicima se nalazi cilindrini sud napunjen vodom ( =1103kg/m3) do visine

h=1m. Na suprotnim stranama suda nalaze se dva otvora na visinama h1=0.25m i h2=0.5m. Povrina svakog od otvora iznosi S=0.01m2. Kolika sila i u kom smeru treba da deluje na kolica da bi ona ostala u mirovanju pri isticanju vode? Smatrati da je brzina sputanja slobodne povrine tenosti u sudu zanemarljivo mala, kao i da nema viskoznosti ni kontrakcije mlaza.
h2 h1

neobavezan primer:
Iz otvorenog cilindrinog suda visine h=1m i poprenog preseka povrine S1 istie voda kroz kruni otvor na dnu. Povrina poprenog preseka otvora je S2=S1/400. Ako je sud u poetnom trenutku bio napunjen vodom do vrha, izraunati za koje vreme t=? e voda istei iz suda. Kontrakciju mlaza i viskoznost ne uzimati u obzir.

REENJA ZADATAKA (FIZIKA TENOSTI I GASOVA - I DEO): 1. zadatak

Masa splava sa N ljudi je:

M = Nm1 + m . Intenzitet gravitacione sile koja deluje na splav sa ljudima je: Fg = Mg .

Intenzitet sile potiska koja deluje vertikalno navie je: F p

= v

V g (splav je potopljen do polovine svoje zapremine, pa je masa istisnute 2

V

v m r r V V 2 vode v ). Prema uslovu ravnotee vai F g + F p = 0 , odnosno ( m + Nm1 )g v g = 0 . Odatle sledi: N = = 200 2 m1 2

2. zadatak
Prema teoremi o promeni kinetike energije, vai: Prema uslovu zadatka je: Sledi: 0 =
C

AC Asvih sila = E kC E kA
AC BC A AC = Ag + AFp .

(1)

E kC = E kA = 0
(2)

AC Ag

BC AFp

h
(3)

r mg

B
AC Ag h+ H r r h+ H = Fg dy = mgdy =mg dy =mg( h + H ) A C 0 0

r Fp
r mg

BC AFp

H H H r r = FP dy = FP dy = 0Vgdy = 0Vg dy = 0VgH B 0 0 0

C
y osa

(4)

Zamenom (3) i (4) u (2) sledi: 0 = 0VgH + mg ( H + h ) , odnosno:

H =

mh

0V m

k Vh kh = = 11 . 5 m 0V k V 0 k

3. zadatak a) Posmatramo komad plute u poetnom ploaju pod vodom (poloaj 1) i u poloaju u kojem dostie
maksimalnu visinu iznad vode (poloaj 2). Primenom teoreme o promeni kinetike energije, dobijamo:
12 E k = Asvih sila

pluta
h
H
r mP g

(1) i
12 Asvih sila = AFp + Ag

Iz uslova zadatka sledi: E k = E k 2 E k 1 = 0 0 = 0 Sledi:

0 = AFp + AFg
0

(2)
H 0

Vai: AFp = FP dy = FP dy = 0 V P g dy = 0 V P gH
1 0

r H

r Fp
r mP g

y osa

(3) (4)

H +h H +h 2 r r 2 r r Ag = Fg dy = m P g dy = m P gdy = PV P g dy = PV P g( H + h ) 1 1 0 0

Zamenom (4) i (5) u (3) sledi:

0V P gH = PV P g( H + h ) , odnosno: P =

H kg 0 = 0.2 103 3 h+H m

b)

Posmatramo sistem koji ine pluta i teg. Sistem e lebdeti u vodi ukoliko je ukupna sila
(5)

potiska na sistem jednaka (po intenzitetu) ukupnoj gravitacionoj sili kojom Zemlja deluje na sistem:

r Fp

F p + F pt = m P g + mt g
Vai: F p =

pluta

0V P g ,

F pt = 0Vt g = 0

mt

g.

r FzP r Fzt

r mP g r F pt
r mt g

y osa

Nakon zamene prethodnih izraza u (5), sledi:

mt ( 1 0 ) t VP = = 1.09 dm 3 ( 0 P )

teg

4. zadatak
Nakon stvaranja podpritiska, tenost se u svakom od krakova podie, sve do trenutka kada se spoljni atmosferski pritisak p a (koji deluje na tenosti u oba suda) izjednai sa zbirom pritiska u cevi iznad povrine tenosti (p) i hidrostatikog pritiska stuba tenosti. U desnom kraku se jednaina ravnotee pritisaka svodi na: p a U levom kraku se jednaina ravnotee pritisaka svodi na:

vakuum pumpa

= p + 0 gh0 p a = p + gh

(1) (2)

h0

h0 kg kg 790 3 = 0,79 103 3 Iz (1) i (2) sledi: p + 0 gh0 = p + gh , odnosno: = 0 h m m

5. zadatak
Usled sipanja vode u ui krak cevi, nivo ive se u tom kraku cevi spusti za h1, dok se u irem kraku popne za h2. Razlika nivoa ive u kracima je onda: h1+h2 (pogledati sliku). Poto je tenost nestiljiva, sledi da promena zapremine ive u uoj cevi mora biti jednaka promeni zapremine ive u iroj cevi: (1) s1h1 = s 2 h2 Iz uslova zadatka sledi:

s2

s1

s2

s1

h2

h1
O

h1 + h 2

s 2 = 3s1 . Onda iz (1) sledi: h1 = 3h2

(2)

Jednaina ravnotee pritisaka na nivou O-O/ , nakon sipanja vode je: p a + g( h1 + h2 ) = p a + v g( h1 To se svodi na ravnoteu hidrostatikih pritisaka stuba vode (visine: h1 + l ) i stuba ive (visine: h1 + h2):

+l)

v g (l + h1 ) = g (h1 + h2 )

(3)

Nakon zamene (2) u (3) sledi:

v g (l + 3h2 ) = g (3h2 + h2 )

h2 =

vl 6mm 4 3 v

6. zadatak
I nain reavanja:
Zatvara (ep) moe da klizi du zidova suda. Ukoliko vrednost pritiska u tenosti na nivou OO' obeleimo sa

h
O

m
d

O/

p, onda na zatvara od strane d 2 tenosti deluje (vertikalno navie) sila intenziteta F1 = pS , gde je S = . 4 r r Na zatvara vertikalno nanie deluje sila Zemljine tee: FG = mg .
Usled postojanja atmosferskog pritiska, na zatvara odgore deluje i sila intenziteta F2 = p a S . Sila potiska na zatvara je jednaka nuli, jer zatvara po uslovu zadatka nije ni malo uronjen u tenost.

Sledi:

r r r r r r r ma = F1 + F2 + FG . Uslov da ep miruje (uslov ravnotee sila) je: F1 + F2 + FG = 0

( p p a ) S = mg , pri emu se sa slike (posmatranjem ue cevi) vidi da je: p = p a + gh . 4m = 1.273 m Iz poslednje dve relacije sledi: h = d 2

projekcija na smer navie, du vertikalnog pravca, je: 0 = pS p a S mg

II nain reavanja - skraena varijanta, raena na asu:

Jednaina ravnotee pritisaka na nivou OO/ je: p a + gh = p a +
Sledi: h =

mg d 2 , gde je S = S 4

4m = 1.273m d 2

7. zadatak
Zapremina vazduha u cevi u poloaju (A) je V = S h (S je povrina poprenog preseka cevi). Vazduh u cevi je tada pod pritiskom p = pa + gh0 Kada se cev okrene, onda je u poloaju (B) zapremina vazduha V1 = S h1 , a pritisak u vazduhu u cevi je p1 = pa gh0 Poto je T=const, moe se primeniti Bojl-Mariotov zakon: pV = p1V1 Sledi:

h0

h1
h0
( A)
(B)

( pa + gh0 )Sh = ( pa gh0 )Sh1

pa ( h1 h ) = gh0 ( h + h1 )
1,02 10 5 Pa

Konano se za atmosferski pritisak dobija: p a =

gh0 ( h + h1 )
( h1 h )

8. zadatak a)
Lagano podizanje nivoa vode u uzanoj cevi dovodi do izotermskog sabijanja vazduha u njoj, od zapremine V = Sh do zapremine V1 = S ( h h1 ) , pa se moe primeniti Bojl-Mariotov zakon:

paV = p1V1 p a Sh = p1 S ( h h1 ) p1 = pa

h = 1,067 105 Pa h h1

(1)

b)
h1

Jednaina ravnotee pritisaka na nivou A-B (obeleeno na slici) je:

pa + gH = p1 + gh1
Odatle sledi: H = h1 +

1 ( p1 pa ) g

(2)

Ubacivanjem relacije (1) za pritisak p1 u relaciju (2) i sreivanjem, dobija se:

pa H = h1 1 + 0,73m = 73cm g ( h h1 )

Neobavezan primer
Na zvono (sa vazduhom u njemu) deluju gravitaciona sila, sila potiska i sila zatezanja ueta koje dri zvono. Po II Njutnovom zakonu je:

r r r r ma = Fg + T + F p , tj ma = Mg T F p .
Za silu potiska vai:

F p = v g (Vvaz + V zv ) = v g ( Sx +
M

).

Sledi: ma = Mg T v g ( Sx +

r T FP

)=0

M (1) ) T = g M v ( Sx + z

Da bi se odredilo T, treba prethodno odrediti x=? Ako je visina vazdunog stuba u zvonu x, onda je pritisak vazduha u stubu:

p = pa + v g (h + x)

H
Fg

Iz uslova zadatka da je promena temperature pri sputanju zvona zanemarljiva sledi da imamo izotermsko sabijanje vazduha u zvonu, pa vai: pV = p aV0 . Iz poslednje dve relacije sledi:

[ p a + v g (h + x )]Sx = p a SH ,

odakle se dobija:

2 +(

pa

v gH

pa h x ) = 0 , gde je uvedena oznaka: = H H v gH

M T = g M v ( Sx + ) = 77 103 N z

Reenje ove kvadratne jednaine koje ima fizikog smisla je: Konano se dobija:

= 0.35 , odakle sledi x = 1.4m

9. zadatak
Bernulijeva jednaina je: Sledi:

1 2 1 2 v1 + p1 = v2 + p2 2 2

(1) (2) (3) (4)

p1 p2 =

1 2 2 ( v2 v1 ) 2

Takoe je (videti sliku):

p1 p 2 = gh

Iz (2) i (3) sledi: Vai v1 S1 = v 2 S 2 Iz (4) i (5) sledi:

1 2 ( v2 v12 ) = gh 2 v1 = v2 S 2 S1
2 1 2 2 S ( v2 v2 2 ) = gh 2 S12

S1

S2

(5)
2 2 1 2 S1 S 2 v2 ( ) = gh 2 S12

v2 = S1

2 gh
2 ( S12 S 2 )

Konano se za protok tenosti dobija: Q = v 2 S 2 = S 2 S1

2 gh
2 ( S12 S 2 )

10. zadatak
S2 r v2

a) Bernulijeva jednaina je:

Poto je:

1 2 1 2 v1 + p1 = v 2 + gh + p 2 2 2 Vai: h > 0 i v 2 > v1 (zbog S 2 < S1 ), to znai da je: p1 > p 2

1 2 2 ( v 2 v1 ) + gh 2 v S Prema jednaini kontinuiteta je: S1v1 = S 2 v 2 v1 = 2 2 S1

(1)

p = p1 p 2 , sledi: p =

(2) (3)

r v1

Iz (2) i (3), eliminacijom

v1 , sledi: p =

S1

2 1 2 2 S ( v 2 v 2 2 ) + gh . 2 2 S1

Sledi: 2p = v 2 ( 1

2 S2 2 S1

) + 2 gh

v2 =

2( p gh )

(1
6,75 10 4

2 S2 2 S1

= S1

2( p gh )
2 ( S1 2 S2

1,35

m s

b) c)

Q = S 2 v 2 = S 2 S1

2( p gh )
2 ( S12 S 2 )

m3 s
2p
2 ( S12 S 2 )

h = 0 v 2 = S1

2 p

( S12

2 S2

Q = S 2 v 2 = S 2 S1

pa

11. zadatak a)
1 1 2 1 2 2 2 v1 + gh + p a = v 2 + p a gh = ( v 2 v1 ) (1) 2 2 2 S1 v1 Jednaina kontinuiteta: S1v1 = S 2 v 2 v 2 = (2) S2
Bernulijeva jednaina: Zamenom

r v1
d

v 2 iz (2) u (1), sledi: v1 = S 2

2 gh S12

S2

, gde je: 2

S1 =

D 2 d 2 i S2 = 4 4 pa

r v2

Sledi: v1 = d

2 gh D d4
2 gh D
4

(3)

b) c)

2 Za D >> d sledi: v1 = d

d2 D2

2 gh

(4)

Iz jednaine kontinuiteta sledi: v 2 = v1

S1 S1 d 2 , pa se, uzimajui u obzir (4) dobija: v 2 = S2 D2 S2

2 gh = 2 gh

12 . zadatak
D

Isticanje fluida kroz otvor na sudu prouzrokuje pojavu reaktivne sile koja deluje na ostatak sistema. Masa fluida koja istekne za infinitezimalno mali vremenski interval dt, kroz otvor povrine S0 , je jednaka: dm i = dV = S 0 vdt , gde je v brzina isticanja. Prema uslovu zadatka je S0 << D , pa se moe smatrati da je brzina sputanja nivoa tenosti u sudu zanemarljivo mala u odnosu na brzinu isticanja, odnosno moe se smatrati da fluid koji istie kree iz stanja mirovanja i da pri isticanju tokom malog

S0
h h

2 vremenskog intervala dt stie koliinu kretanja vdmi = vdV = S 0 v dt .

Onda je promena koliine kretanja (pri isticanju) posmatrane mase fluida dm i :

dp = vdmi = vdV = S0v 2dt .

dp = S0v 2 . To je sila kojom ostatak tenosti deluje na deli dt tenosti koji istie. Po III Njutnovom zakonu i deli tenosti koji istie deluje na ostatak tenosti u sudu silom istog intenziteta i pravca, ali suprotnog smera (sila reakcije je usmerena suprotno od smera isticanja).
Sila koja odgovara toj promeni koliine kretanja je:

F=

Sa druge strane, prema Torielijevoj teoremi, brzina isticanja fluida kroz mali boni otvor (prenik otvora je mnogo manji od prenika suda) prikazan na slici je: v = 2 g ( H h) , gde je (H-h) rastojanje otvora od slobodne povrine tenosti. Onda za
2 reaktivnu silu vai: FR = S 0 v = 2 gS 0 ( H h ) .

Da ne bi dolo do kretanja kontejnera po podlozi usled isticanja fluida, reaktivna sila mora biti u ravnotei sa silom trenja koja deluje na kontejner, tj. mora biti ispunjeno: Ftr = FR . Sledi: 2 gS0 ( H h ) = N , gde je N = ( M + m) g

m = V =

D H. 4

Konano se dobija: 2 gS 0 ( H h ) = ( M +

D 2 H )g , odnosno: = 2 S 0 ( H h ) 0,042 4 D 2 M + H 4

13 . zadatak
Poto je povrina poprenog preseka svakog od otvora mnogo manja od povrine poprenog preseka suda, onda je brzina na nivou slobodne povrine tenosti u sudu mnogo manja od brzine isticanja v1 (kroz otvor 1) i od brzine v2 (kroz otvor 2). Bernulijeva jednaina za nivo slobodne povrine tenosti i nivo otvora 1 je:

h2

h1

1 2 1 v + gh + p a = v12 + gh1 + p a 2 2
Poto je: v << v1 , onda aproksimativno vai:

g ( h h1 ) =

1 2 ( v1 v 2 ) 2

g ( h h1 ) =
(1)

1 2 v , odnosno: 2 1

v1 = 2 g (h h1 )

Bernulijeva jednaina za nivo slobodne povrine tenosti i nivo otvora 2 je:

1 2 1 2 v + gh + p a = v 2 + gh2 + p a 2 2
Poto je:

g ( h h 2 ) =

1 2 ( v2 v 2 ) 2
(2)

v << v 2 , onda aproksimativno vai: g( h h1 ) =

1 2 v , odnosno: v 2 = 2 g (h h2 ) 2 2

Na sud sa vodom deluju sile reakcije,

r r r F1 i F2 , usled isticanja vode kroz otvore 1 i 2 (pogledati zadatak 11). Sila F1 je usmerena na levu r 2 2 2 2 stranu (suprotno od smera isticanja kroz otvor 1), a sila F2 na desnu stranu. Vai: F1 = Sv1 i F2 = Sv2 . Poto je v1 > v 2 , onda
je

F1 > F2 . Zato je rezultujua sila usmerena na levu stranu. Vai:

2 2 F = F1 F2 = S ( v1 v 2 ) = 2 gS ( h2 h1 ) 5 N

Da bi kolica mirovala, treba silom istog intenziteta delovati na desno.

Neobavezan primer D

r v1
d

1 2 1 2 v1 + gh + p a = v 2 + p a (1) 2 2 Vai: S 2 < S1 i v 2 > v1

Bernulijeva jednaina:

Jednaina kontinuiteta: S1v1 = S 2 v 2

Zamenom

(2)

v1 iz (2) u (1), sledi: v 2 = S1

2 gh S12
2 S2

(3)

r v2
1 S2

Po definiciji zapreminskog protoka je: Q =

dV S1 dh = = S1 v1 = S 2 v 2 dt dt

dh S 2 v 2 = dt S1
2 S12 S 2

(4)

Iz (3) i (4) sledi:

2 2h( S12 S 2 )

2 gh dh = S2 2 2 dt S1 S 2

dt = k
0

dh h

, gde je k =

1 S2

2g

t = k2 h =

181s