OSNOVNA TEORIJA MUZIKE

Marko Tajevi

MUZIKA je umetnost koja se slui

tonovima kao sredstvom svog izraza. Ona dopire u nau svest pomou ula sluha. Sve ono to razabiramo sluhom naziva se optim imenom ZVUK. Zvuk nastaje treperenjem neke elastine vrste materije (npr. ice, strune, metalne ploice i sl.) ili vazdunog stuba u cevi, koji u stanju napetosti tei ka stanju mirovanja.

Mogu se razlikovati:
neodreeni (neartikulisani) zvuci (um, lupa, kripa, grmljavina i sl.).

odreeni (artikulisani) zvuci (zvono, svirala, ljudski glas (pevanje) i sl.) i

Zvuni talasi neodreenih zvukova su nepravilni, dok su talasi odreenih zvukova pravilni odnosno periodini. Zvukovi odreene visine primenjuju se u muzici i nazivaju se MUZIKI TONOVI.

MUZIKI TON je zvuk koji ima odreenu:

1. visinu
2. jainu 3. trajanje

4. boju

Svaki muziki ton ima svoje ime. Tonovi se imenuju pomou sedam osnovnih imena koja u alfabetu glase:

c, d, e, f, g, a, h. do, re, mi, fa, sol, la, si.

Niz svih tonova redom, od najdubljeg do najvieg, naziva se TONSKI SISTEM.

U njemu se ponavljaju imena sedam osnovnih tonova nekoliko puta, ali svaki put u drugoj visini. Da bi se tano odredila visina pojedinih tonova istog imena, tonski sistem je podeljen u grupe koje se zajednikim imenom nazivaju OKTAVE.
Svaka oktava ima svoje posebno ime prema poloaju u tonskom sistemu. Tako razlikujemo subkontru (najdublju oktavu), kontru (duboku), veliku, malu, prvu (jedanput podvuenu oktavu), drugu, treu, etvrtu, petu oktavu.

Svaki ton se moe zabeleiti. Znakovi kojima se belee tonovi nazivaju se NOTE.
Na noti se razlikuju:

Notna glava
Notni vrat Barjai

Note se belee u linijski sistem koji se sastoji od pet jednako razmaknutih vodoravnih linija i etiri praznine izmeu linija.

Svaki linijski sistem se spaja na poetku uspravnom linijom koja se naziva spojnica. Linijski sistem se moe proiriti dodavanjem pomonih crtica (pomonica) a belee se ispod i iznad linijskog sistema.

Da bi se mogla odrediti imena notama u linijskom sistemu (prema azbuci ili solmizaciji), na poetku svakog linijskog sistema se belei znak koji se zove KLJU.
U dananjoj muzikoj praksi upotrebljava se najee: G-klju (violinijski klju) za beleenje visokih tonova i F-klju (bas-klju) za beleenje dubokih tonova.

Niz tonova koji slede redom muzikog alfabeta do ponovnog poetnog imena, naziva se LESTVICA ili SKALA. Lestvica koja poinje i zavrava tonom c zove se

OSNOVNA LESTVICA ili C-dur lestvica.

Rastojanje izmeu bilo koja dva tona u lestvici ili melodiji uopte, naziva se INTERVAL. Prema veliini, intervali se zovu:

prima, sekunda, terca, kvarta, kvinta, seksta, septima, oktava.

Prima je interval izmeu
dva tona istog imena

Sekunda i terca su intervali izmeu dva

susedna odnosno tri lestvina stupnja

Muziki tonovi u nekoj melodiji mogu biti razliitog

TRAJANJA. POLOAJEM note u linijskom sistemu odreuju se i belee razliite visine tonova, a raznim oblicima nota definie se i belei TRAJANJE tonova.
Svaki oblik note predstavlja jednu notnu vrednost s obzirom na tonsko trajanje koje se njom belei.

Grupe od dve ili vie osmina, esnaestina i ostalih manjih vrednosti mogu se spajati zajednikom debljom crticom (rebro) umesto barjaia.

Notni vrat belei se navie sa desne strane notne glave kod svih nota koje su ispod tree linije notnog sistema. Kod nota koje su iznad tree linije notnog sistema, vrat se belei sa leve strane notne glave nanie:

Znakovi kojima se belei privremeni prekid tonskog izvoenja zovu se PAUZE.

Pauze se dele prema vremenskom trajanju isto kao i note:

Svaka notna vrednost moe se poveati: takom, lukom (ligaturom) i koronom (fermatom).

Za poveanje notne vrednosti upotrebljavaju se i dve take. U tom sluaju druga taka ima vrednost polovine prve take:

U muzikom izvoenju odreeni tonovi su naglaeni dok drugi ostaju nenaglaeni. Tok izmene naglaenih i nenaglaenih tonova zove se MUZIKI METAR, a nauka o metru zove se METRIKA. Muziki metar moe biti raznovrstan po broju svojih delova: dvodelan, trodelan, etvorodelan itd. do uobiajeno - dvanaestodelnom. Metriki delovi mogu biti naglaeni i nenaglaeni. Tako se razlikuju: Naglaeni metriki deo TEZA ( ) Nenaglaeni metriki deo ARZA (
)

U muzici se svaka odreena grupa, odnosno otsek od jednog glavnog metrikog naglaska do drugog, zove TAKT. Takt je dakle, najmanji deo muzike kompozicije, koji je metriki odreen.

Jedan takt delimo od drugog uspravnom crtom koju nazivamo taktica. Na zavretku veeg otseka kompozicije belee se dve uspravne crte, dok se zavretak kompozicije belei sa dve crte - jednom tanjom i jednom debljom.

Vrsta takta obeleava se razlomkom u kome gornji broj (brojilac) oznaava broj taktovnih delova (npr. 2 ili 3 itd.) a donji broj (imenilac) oznaava koja notna vrednost slui kao taktov deo (npr. 4, 2, 8 itd.). Prema tome, dvoetvrtinski takt se obeleava:

troetvrtinski takt se obeleava:

Svaka notna vrednost moe biti upotrebljena kao deo takta, odnosno kao vremenska jedinica trajanja i brojanja.

Meutim, jedan deo takta se moe razdeliti na vie nota ili pauza manjih vrednosti, npr:

Nizanjem tonova ili uopte zvukova razliitih trajanja nastaje RITAM.

RITAM je, dakle, tok zvukova ili

tonova razliitog vremenskog trajanja.

Kao to je ritam uslovljen razlikom u trajanju tonova, tako je MELODIJA uslovljena razlikom u VISINI tonova.

Dok ritam moe da postoji i nezavisno od melodije, tj.

Moe da se ispolji na tonovima iste visine (npr. na timpanima, bubnjevima, udaraljkama i sl.), melodija se ispoljava samo u tonovima razliitih visina.

DINAMIKA predstavlja odnos muzikih tonova

prema njihovoj jaini. U dinamici postoje dve osnovne razlike: Tiho (piano i belei se sa p) Jako (forte i obeleava se sa f) Za obeleavanje raznih ostalih stepena tonske jaine upotrebljava se postepeno od najmanjeg do najveeg stepena jaine sledee oznake:

ppp pianissimo possibile; pp pianissimo; p piano; mp mezzopiano; mf mezzoforte; f forte; ff fortissimo; fff fortissimo possibile.

Metriki i ritmiki tok tonova u muzikoj kompoziciji dobija svoj stvarni i konani oblik u okviru TEMPA. Tempo je brzina kojom slede vremenske jedinice brojanja, odnosno delovi takta, jedan za drugim. To je dakle brzina kojom izvodimo neku kompoziciju ili pojedine njene delove. Razlikuju se tri osnovna tempa i to:

lagani, umereni i brzi tempo.

Fraziranje predstavlja razgovetno deljenje (ralanjivanje)

veih celina u izvoenju kompozicije na manje otseke (fraze, motive itd.)

Apsolutno vremensko trajanje tonova u okviru razliitih vrsta tempa moe se ustanoviti pomou aparata koji se zove METRONOM. Mehanizam sata pokree kazaljku koja glasno otkucava u odreenim vremenskim razmacima notne vrednosti kao vremenske jedinice brojanja (ili delove takta) prema tabeli na aparatu.

Razlike u brzini kreu se na metronomu od 40 do 208. to su brojevi manji otkucavanje je laganije.

OSNOVNA TEORIJA MUZIKE