Univerzitet Singidunum

Fakultet za medije i komunikacije

Kolokvijum

Tema: Razvoj modnog dizajna obuće

Profesorka: Dr. Dubravka Đurić

Studentkinja: Ana Milanović

Broj indeksa: lll 6/08

Broj bodova:

Uvod
Odeća i obuća su prvobitno napravljene iz čisto utilitarističkih pobuda, tačnije da
pokriju i zaštite telo . U ranim civilizacijama odeća je imala ulogu da pokaže status i
izrazi kulturološke ideale tog društva u kome je nastala. Pojedine cipele su bile
definisane stilom, konstrukcijom, pa čak i bojom. Stari Grci i Rimljani su bili prvi koji
su dali imena različitim modelima obuće koji su postali osnova za neke stilove u
obući danas, kao što su sandale, nanule ili čak čarape. Za vreme postojanja
Vizantijskog carstva, crkva je smatrala grešnim javno pokazivanje tela, tako da je
ženama bilo zabranjeno da nose obuću koja je otkrivala stopala, i vizantijska obuća
je sasvim pokrivala stopala, tako da su sandale bile zamenjene zatvorenom cipelom.
Krstaški ratovi su u 11. veku doveli do mnogih promena, počevši od uslova za razvoj
merkantilističkog kapitalizma, do napretka u dizajniranju obuće. Krstaši su se sa
pohoda iz svete zemlje vraćali sa suvenirima poput prefinjenih svilenih i vezenih
modela obuće koja je plemstvu oduzimala dah.

Začeci modnog dizajna

Ubrzo nakon rađanja kapitalizma, moda je postala privilegija više klase,

tačnije bogatih ljudi. Bilo koji pokušaj da se neko obuče neprimereno društvenoj
klasi kojoj pripada je bio nemoguć, jer su skupi materijali i raskošni stilovi odevanja
bili najtransparentniji način da bogati ostanu iznad ostalih. Glavnu reč je kao i uvek
vodila crkva, nastojeći da i na taj način postavi jasne granice između klasa. Obuća i
odeća su do 14. veka bile vrlo slične za oba pola. Cipele su bile ravne, sa zaobljenim
prstima, dok su se cipele sa zašiljenim vrhom pojavije još u 11.veku, i to u izuzetno
naglašenoj formi, tako da taj trend nije zaživeo ako ni zbog čega drugog, zbog
nepraktičnosti koja je onemogućavala ženama da hodaju u haljinama dugačkim do
poda. Do sredine 14. veka, muška odeća je postala kraća i uža, stavljajući obuću u
prvi plan, učinila je cipele najpogodnijim kanidatom za dopunjavanje i razvijanje
stila. Prednji deo muških cipela je postao toliko izdužen, da je čak i po nekoliko inča
produžavao stopalo. Takav model obuće je u Engleskoj bio poznat kao Crakow, a u
Francuskoj kao Poulain zbog njihovog poljskog porekla. Takođe su bile poznate i kao
pykes ili pikes što znači šiljci, zbog svog zaoštrenog i izduženog oblika, koji je 1362.
U časopisu Eulogium histoiriarum bio zabeležen kao” modna budalaština”, opisana
pre kao kandže đavola, nego ukras za muškarca. Prema dokumentaciji koja datira iz
14. veka, umetnosti i arheološkim dokazima, jasno je da su cipele sa zašiljenim
vrhom dugim od dva do pet inča bile veoma moderne u celoj Evropi pred kraj veka.
Modna groznica pod imenom spikes je popustila na samom kraju 14.veka, ali je
sredinom 15. postala snažnija neko ikada. Dokaz za to je i edikt engleskog kralja
Edvarda IV iz 1463. godine kojim je propisao dozvoljenu dužinu cipela, pri čemu su
samo vitezovi, plemići i pripadnici dvorske elite, smeli da imaju produžetke na
cipelama duže od dva inča. Kraljev edikt je sledila i papska bula koja je ovaj trend
optužila za ismevanje boga i crkve zbog slavljenja ljudske taštine, karakterišući ga
kao ludačku drskost. Nakon toga je ovaj stil postao žrtva sopstvene popularnosti i
sve više bledeo, ali ne zbog papske naredbe već zbog toga što je postao previše
uobičajen, i do 1490. potpuno je nestao.
Na početku 16. veka italijanska Renesansa je izazvala cvetanje nauke i umetnosti
svuda u svetu, i u tom periodu je Italija bila najplodnijei najbogatije mesto u Evropi
što joj je omogućavalo kupovinu svile i kože najfinijeg kvaliteta. Očita potrošnja
skupocene odeće, upotreba kože i raskošnih dekoracija je impresionirala strane
posetioce i inspirisala razvoj mode u inostranstvu. U to vreme je zavladao trend koji
je prvenstveno potekao iz Italije, da se nose bele ili cipele od svetle kože koje bi u
pojedinim trenucima pri hodu otkrivale čarape ili donje rublje jarkih boja. U isto
vreme su muške cipele dobile novi izgled, i umesto dužine, akcentovana je širina.
Trend koji se javljao periodično je sada ponovo bio aktuelan, a nalagao je da baš ono
što je suprotno od trenutno modernog, postane nova moda. Do kraja 1520. široke
cipele nazvane scarpines ili bearpaws jer su podesećale na medveđe šape, su
postale vladajuća forma u severnozapadnoj Evropi. Ove cipele sa četvrtastim ili
zaobljenim vrhom su često bile duplo šire od samog stopala i izvijene na gore, a
kako bi čvrsto stajale na mestu bile su bogate trakama koje su se vezivale oko
zgloba.

Izuzimajući obuću, i muškarci i žene su bili žrtve modnog preterivanja. Dužina

haljina i suknji je sprečavala da njihova obuća izražava bogatstvo stila, tako da je
ventil za modnu ekspresiju postao suprotan kraj siluete, i tako se razvila pomama za
raskošnim šeširima. Ali, pojavom cipela sa platformom u Italiji, promena je bila
neminovna. Možda je to bio jedini logični nastavak razvoja modnog dizajna, jer je
posle eksperimentisanja sa dužinom i širinom jedini sledeći korak bilo istraživanje
mogućnosti koje je pružala visina. Stari Grci su prvi stavljali platforme na đonove
sandala koje su nosili njihovi glumci kako bi istakli da tumače lik neke veoma važne
osobe, dok su dame tada nosile sandale sa debelim đonom od plute, pod nazivom
Cothurnus. Krajem 15. veka su venecijanske žene aristokratskog porekla oživele taj
način isticanja društvenog statusa uz pomoć visine. Visina papuča sa platofrmama,
nazvanim chopines je varirala od nekoliko inča do čak nekoliko stopa. Ipak ovaj stil
se nije proširio tako brzo, i retko je bio viđen van Italije i Španije, i iako je često bio
primećen i zabeležen u putopisima stranaca, više je bio shvatan kao osobenost ili
hir nego kao deo svetske mode.

U tom periodu je crkva ponovo nastojala da utiče na modu, proglasivši i ovaj

stil poročnim i razuzdanim, ali uprkos tome on nije tako lako i brzo nestao sa scene
jer je damama plemenitog porekla bilo previše teško da se tek tako odreknu svog
statusnog obeležja, i često su venecijanske žene nazivane hodajućim stubovima
zbog svojih visokih chopin cipela.

Moda je ponovo počela da se menja 1600. godine, i barijere koje je među klasama
stvarala odeća su počele polako da slabe. Zakoni koji su ograničavali raskošnost
odeće i obuće su i dalje postojali, s tim što su sada bili donošeni da osiguraju uspeh
industrije i ekonomije umesto sprečavanja masa da utiču na promenu stila, što se i
onako pokazalo teškim za sprovođenje. Moda je postala široko potrošna, i
konzumirana je u čitavoj Evropi, ali pri tom zadržavajući svoju elitističku prirodu u
pogledu kvaliteta i ekstravagancije. Modom su bili privilegovani svi oni koji su mogli
izdvoje novac, i da žive život prožet tim beskorisnim zadovoljstvom koje je od samog
početka i postojalo samo da pruži uživanje. Radnička klasa je usvojila elemente
visoke mode ali u skromnijem obliku, koristeći jeftinije materijale uz ograničenje
troškovima i praktičnošću. Kao bi se plemstvo odvojilo od običnih ljudi, bogatstvo i
društveni položaj su bili jasno izraženi finoćom i bogatstvom detalja. Svesno
izdvajanje više klase je bilo očigledno kroz stav, način izražavanja, manire pa čak i
hod naročito usvajanjem posebnog načina koračanja pri čemu je prednji deo stopala
dodirivao zemlju pre nego peta.

Tri veka modnih previranja, 16. 17. i 18.

Prvi dokazi o postojanju nekih stilova koji više nisu aktuelni se javljaju oko 1600.
godine kada se pojavljuju sačuvani detalji poput rukavica, cipela ili kaputa koji su
prenošeni sa generacije na generaciju, konačno nalazeći svoje mesto u javnim
muzejima i privatnim kolekcijama. Ovi “preživeli” nam daju otelotvorenje mode u
stvarnosti, dokaz o njenoj evoluciji iako većina njih predstavlja samo stil elita.

Kada je krajem 16. veka štikla postala viša za čitav inč, i pri tom je bila
pričvršćivana na cipelu sa spoljašnje strane, postojala je mala razlika između muške
i ženske obuće, jer su joj se oba pola podjednako divila i u njoj uživala. Tada je u
upotrebi bio debeli đon od kože koji je učvršćivao luk cipele, pri tom čuvajući njen
oblik i omogućavajući podizanje pete i dodavanje štikle. Sa pojavom više štikle,
cipele su pravljene bez definisanog oblika za desno i levo stopalo, tako da su se
mogle nositi na bilo kom. Čak je postalo poželjno svaki dan menjati mesto cipelama
sa leve na desnu nogu, kako bi što duže trajale. Ravni đonovi su tako umanjili
troškove razvrstavanja cipela prema brojevima, visini štikle i prema leva-desna
kriterijumu, a ostali su u upotrebi skoro čitava dva veka dok postepeno nisu
postajali sve manje popularni početkom i za vreme 19. veka.

Pred kraj Renesanse, postepena promena koja se sve vreme dešavala kada je
u pitanju bilo značenje mode za žene i muškarce je konačno uzela maha, i muška
odeća i obuća su se preorijentisale isključivo na funkcionalnost i sa akcentom na
upotrebnu vrednost, dok su ženski modeli postali složeniji i razvijeniji opravljajući se
od jednostavnosti kojom su bili obavijeni, uz široku upotrebu čipke, svile i visoke
štikle. Do sredine 17. veka Francuska je postala pravi svetionik dobrog stila koji je
obasjavao čitavu Evropu. Za vreme Luja XIV(Louis XIV) je udovoljavano modnim, i
svim ostalim preterivanjima baroka, i umetnost i moda Francuske su vrlo brzo,
prihvaćene od strane evropskog plemstva i pomodarskog društva, preplavile ostatak
kontinenta. Do tada su visine muške i ženske štikle bile skoro iste, ali je krajem
veka, tačnije 1690-ih, ženska štikla je postajala sve viša dok konačno nije dostigla
visinu od četiri inča. Ali uprkos tome, podsuknje opšivene ukrasima i čipkom su
činile cipele praktično nevidljivim. Štikle su u kontinentalnoj Evropi, naročito u
Francuskoj, Italiji i Španiji bile više i tanje jer su dame največi deo godine provodile u
gradovima, dok su Engleske štikle bile šire i često niže, jer je bilo mnogo razumnije
nositi takvu obuću za život na seoskim imanjima. Ova razlika je važila kao pravilo
dok se podsuknje nisu skratile do članaka, sredinom 18. veka. Tada je iznenada
poraslo interesovanje za obuću sa visokom i tankom štiklom, i do 1760-ih su
engleske dame zaboravile na svoj razumni izbor niže štikle, sa željom da isprate
francuski Pompadur(Pompadour)1 trend prihatvši višu štiklu sa izvijenim lukom.

Kopče su se prvi put pojavile u modi najviše zbog svoje funkcionalnosti.

Semjuel Pepis(Samuel Pepys) smatra da je kopča prvi put upotebljena 1660. godine,
i da je do kraja 17. veka potpuno zamenila trake i pertle na muškoj obući, dok je
primena kopče na ženskim modelima bila manje prisutna jer su se kačile na porube
haljina. Ali, u 18. veku je skraćenje podsuknje omogućilo nošenje raskošnih kopči
koje su svojom finom izradom laskale čitavoj ženskoj pojavi. Tada je nastala prava
pomama za velikim srebrnim i pozlaćenim kopčama optočenim polu-dragim
kamenjem, koje su bile veće na muškoj nego na ženskoj obući, ali su oba pola
nastojala da što bolje pokažu svoj nožni nakit pri svakom naklonu u znak pozdrava.
Uz izduženo stopalo i oči uprte na dole, kopča je postala centar pažnje prilikom
predstavljanja.

U kasnim godinama 18. veka pod uticajem merkantilizma i razvoja industrije

nastala je nova široka, sazdana od obrazovanih ljudi, ali ipak još uvek nedovoljno
politički predstavljena, srednja klasa. Američka i Francuska revolucija su bile
eksplozije izazvane neuravnoteženošću koju je doneo nastanak novog društvenog
sloja, i kao rezultat svega se javio novi demokratski poredak stavljajući sve klase na
isti nivo, pri čemu je hvalisavost i razmetljivost izostala kao deo mode. Štikle su se
izgubile sa ženskih cipela 1790-tih, a u ranim mesecima Francuske revolucije vlasti
su izglasale da sve pristalice predaju svoje kopče sa cipela kao bi pomogle državnu
blagajnu. To je značilo da će se moda u budućnosti izražavati na sasvim drugačiji
način.

19.vek

Do 1800. godine su industrijska, američka I Francuska revolucija dramatično

rekonstruisale društveni poredak I srednja klasa je postala mesto na kom su se
okupljali plebejci, postavljavši standarde ukusa I pristojnosti koji su važili u čitavom
društvu. Jasno izražen elitizam više nije bio u modi: pertle, farbana koža I čvrsta
pamučna tkanina su zamenili raskošne kopče, zlatni vez, kao I svileni brokat. Obuća
je izgubila visoku štilklu u poslednjoj deceniji 18. veka, na taj način reflektujući
demokratske ideale koji su nalagali da su svi rođeni jednaki I na istom položaju.
Neoklasične interpretacije grčkih I rimskih stilova su bile najočiglednije na
večernjim haljinama I sandalama koje su nosile pripadnice vladajuće loze, na taj
način reprezentujući iste interese koji su negovani u drevnim demokratijama, koje
su sada postale model za novi društveni poredak. Srednja klasa je zamenila
1
Madam Pompadur(Madame de Pompadour) je bila poznata kurtizana i ljubavnica Luja XV
(Louis XV). U popularnoj kulturi su po njoj nazvane visoke štikle sa izvijenim lukom sa zadnje
strane, poput onih koje je ona nosila, a takođe je popularna i pompadour frizura sa
natapiranim, izraženim prednjim delom kose začešljanim u nazad.
aristokratske težnje ka dokolici I pukom uživanju, nastojanjem da se materijalno
bogatstvo uvećava. Sada su muškarci koji prate modu radili za život, I njihovi modni
putevi su vodili ka trezvenosti engleskog krojačkog I obućarskog zanata.
Jednostavna “građanska” haljina vuče svoje korene iz engleskog građanskog rata
sredinom 17. veka kada je težnja ka eleganciji zamenjena političkim nemirima I
neizvesnošću. Čak je I ekstravagantni kralj Luj XIV(Louis XIV) učinio svoj stil
svedenijim u poslednjim godinama svoje vladavine. Luj je pod uticajem engleskog
stila nastojao da izgleda ozbiljnije i autoritativnije kada se u Evropskoj političkoj
areni pojavljivao obučen u crna odela od vunenog štofa I običnim cipelama sa
niskom štiklom. Za vreme Francuske revolucije pred kraj 18. veka, Anglomanija I
usvajanje engleskih stilova su preplavili Francusku.

Engleska industrijska ekonomija je napredovala sve brže pred kraj 18. veka,
donosivši bogatstvo i blagostanje vlasnicima I investitorima. Iako su po zanimanju
bili radnička klasa, industrijalci su u 19. veku postali ekonomski jednaki sa visokim
plemstvom . Ćerke industrijalaca su se udavanjem pele sve više na društvenoj
lestvici, nastojeći da povrate opustošena porodična bogatstva. Unapređenje samog
sebe je sada postalo moguće uz pomoć bogatstva I novca, I dok su muškarci
pokazivali svoju vrednost kroz raskošna poslovna odela, njihove žene I kćerke su
reflektovale novi elitizam tako što su uvek bile obučene u korak sa najnovijim
trendom. Jedna od posledica Francuske revolucije je bio I rat u koji je Napoleon
Bonaparta poveo svoju državu protiv ostatka Evrope koji je trajao do 1815, što je
pored ostalog rezultiralo i slomom komunikacije između modnih svetova I stvaranja
nedosledne i nestalne slike modne scene. Kod obuće je upotreba niskih potpetica i
različitih oblika varirala, ali je proizvodnja vojničkog matrerijala, uniformi i cipela,
stavila u drugi plan proizvodnju građanske odeće i obuće. Manjak vojničke obuće je
u nekim periodima bio nadoknađivan izuvanjem palih vojnika, naročito u Kanadi i
Americi za vreme rata vođenog 1912. godine.

Northempton(Northampton) je postao centar engleske proizvodnje cipela za vreme

Napoleonovih ratovanja zbog ogromnih narudžbina i potražnje vojničke obuće. Kako
bi svi zahtevi bili ispunjeni, unapređenje proizvodnje je bilo neophodno. Englezi su
proizveli i presu za sečenje kože i usavršili pantograf2 što im je omogućilo veću
produktivnost. Iskrivljeni đonovi, definisani za levu i desnu nogu su su početkom
1910. ponovo bili upotrebljavani na ženskoj obući, ali je široka primena morala da
sačeka zbog većih troškova kupovine cipela za svako stopalo umesto onih sa pravim
đonovima koji su se mogli nositi na bilo kom. Nakon završetka rata, Northempton je
postao centar za proizvodnju muške obuće. Francuska se tada ekonomski
oporavljala od ratnih troškova i počela sa proizvodnjom i izvozom ženskih svilenih,
vezenih cipela kao i dečije obuće, koristeći proizvodne metode domaće radinosti.
Francuska se polako vraćala vodeću poziciju u modnom svetu kada je ženska moda
bila u pitanju i bila je glavni izvoznik ženske obuće do početka 1860-tih.

2
Mašina koja je uz pomoć ogledala i stakala raspoređenih na odeređen način omogućavala
kopiranje i sečenje istog jasno definisanog, pravilnog oblika iznova.
Do 1920. godine je moda vidno napredovala što se najbolje očitovalo kroz
prepoznatljive sezonske promene koje su bile zabeležene i opisivane u modnim
mesečnicima. Modno izveštavanje datira još iz Francuske 17. veka , kada su se
pojavili prvi zapisi na posrebrenim pločama, ali su ubrzo zbog svoje prefinjene
izrade i dizajna postali delovi privatnih kolekcija. Od 1778. do 1787. je u Francuskoj
štampana prva modna publikacija, Galerie des Modes, ali je bila elitistička i imala
mali tiraž. U Engleskoj je Rudolf Akerman(Rudolf Ackerman), poreklom iz Nemačke,
štampao časopis koji se bavio isključivo ženskim interesovanjima. “Akermanova
riznica” koja je štampana u Londonu od 1809. do 1829. je ženama iz srednje klase
pružala informacije o stilu i vodećim trendovima. Modne ilustracije u boji, i detaljan
opis svakog stila je trebalo da služe kao vodič prvenstveno krojačima, ali je pored
toga časopis sadržao i savete za uređenje interijera, putopise i kritike novih
književnih izdanja. Nakon prestanka neprijateljskih odnosa između Engleske i
Francuske, modno izdavaštvo je imalo za cilj da stvori jedinstveni stil. Kraj 1830-ih i
početak 1840-ih je bio period velikih promena u mnogim državama koje su se
susretale sa političkim nemirima i ustancima. Industrijalizacija je sve više uzimala
maha, što je značilo veliki preokret u ekonomskoj i socijalnoj strukturi.

Luditski3 ustanci 1830-ih nisu bitno uticali na industrijski progres i fabrike su nicale
prelamavši horizont, uz mehanizaciju koja je zamenjivala ručni rad i zanate.
Romantični ideali slikovitog i živopisnog prikazivanja su počeli da prožimaju
umetnost uz ulogu protivotrova u odnosu na industrijsku realnost, i dizajn je postao
istorijski inspirisan. 1840-ih su lukovi gotskih katerala inspirisali dizajn čeličnih
železničkih mostova, ali su uticali i na izgled ženske siluete. Ženska odeća je iz
interpretacija grčke tunike koja je slobodno padala niz telo i dužine suknje do
članaka, evoluirala u uske, precizno skrojene haljine sa istaknutim strukom uz gornje
delove u formi kroseta, koje su bile duge do poda. Kada je dizajn cipela i čizama bio
u pitanju, potpuno je napuštena upotreba bojene kože i ukrasa pošto su stopala
nestala ispod dugačke podsuknje koja je postala dodatno široka zbog tada modernih
kaputa od teškog štofa. U javnosti su žene pokazivale svoj ukus i pristojnost kroz
svoje haljine, stav i ponašanje. Vrlina, gracioznost i umerenost su bile damski
domen ove ere.

Progres nije mogao da bude zaustavljen i tehnologija je nastavila da se razvija

ubrzanim tokom, uprkos sentimentalnoj naklonjenosti ka romantiziranoj prošlosti
koja je bila izražavana kroz umetnost. Prototip šivaće mašine se pojavio još 1790, i
prvenstveno je bio namenjen šivenju kožne obuće. Prva mašina koja je napravljena
za komercijalnu upotrebu je radila na principu lančanog prošivanja, a patentirao ju
je Francuz Bartelemi Timoinijer 1830, i radnici su iz straha da će zbog toga izgubiti
poslove, uništili mašinu. Ali, lančano prošivanje nije bilo pogodno za sastavljanje
gornjeg kožnog dela cipele sa đonom jer je jedna povučena nit vukla sve ostale tako
da se ceo štep parao. Amerikanac Lajman Blejk(Lyman Blake) je 1858. godine

3
Luditi su bili društveni pokret koji je u znak protesta zbog mehanizacije i promena koje je
donela industrijska revolucija uništavao mašine u fabrikama.
izumeo prvu šivaću mašinu koja je uz pomoć čvrstog lančanog boda prošivala
direktno kroz đon spajajući ga sa gornjim delom cipele. Kako bi konac još bolje
prijanjao uz đon, korišćen je poseban vosak, što je uklanjalo opasnost od paranja.
Blejk je nakon toga prodao patent svom sunarodniku Gordonu MekKeju(Gordon
McKay) koji je finansirao proizvodnju prvih mašina. Prva velika narudžbina mašinsko
šivenih cipela je bila od strane američke vojske početkom 60-ih godina dok je
sredinom decenije taj način proizvodnje postao uobičajen. Mnogobrojni izumi, koji su
poticali uglavnom iz Amerike, su unapredili proizvodnju obuće u 19. veku. Obrada
gume uz zagrevanje i dodatak sumpora, tj. vulkanizacija koju je otkrio Čarls
Gudjir(Charles Goodyear) 1839. donela je pravu revoluciju u obućarsku indistriju.
Takođe je proizvodnja cipela sa lepljenim i šivenim šonovima bila sve više
usavršavana uz pomoć mašina koje su to radile mnogo brže i preciznije nego
zanatlije uz manji utrošak vremena i novca, što je dovelo da napretka amerčke
industrije. Još jedan revolucionaran potez je bila i ideja da se cipele pakuju u
kartonske kutije koje su omogućavale lakše skladištenje, čuvale obuću od oštećenja
pri transportu, što je doprinelo mogućnosti izvoza masovno napravljenih, kvalitetnih
cipela uz minimalne troškove.

Veliki engleski sajam obuće 1851. godine je pokazao smelost i veštinu

engleskih zanatlija koji su svojoj ručno rađenoj obući podarili izuzetan kvalitet i
umetnički dizajn, pomerajući granice mode uz čizme i cipele jarkih boja koje su
ponovo uvele štiklu kao obavezni deo svake cipele. Izgled te obuće i stil u kom su
napravljene je bio čak dekadu ispred tadašnjeg načina rada i modela koji su bili
aktuelni. Gvozdeno ojačanje, tačnije gvozdeni klin u štikli je bio potpora luku cipele i
izvijenoj štikli, nalik na francusku pompadur štiklu iz 18. veka koja je krajem 18060-
ih potpuno osvojila modnu scenu.

18. vek je bio inspiracija i dosta je uticao na sve sfere umetnosti, i to se jasno
videlo u dizajnu obuće uz vraćanje kopče i mašne na prednji deo cipela i čizama.
Ženska odeća je bivala sve složenija, krojevi su bili komplikovani, precizno
sašiveni,sa karnerima, naborima, dugmićima i kitnjastim resama. Ogromne
srednjevekovne suknje su iščezle, i na scenu su stupili modeli koji su bolje pristajali
uz telo dozvoljavajući da se pri hodanju ukrašene cipele pomole ispod suknje. Na
sajmu obuće u Filadelfiji 1876. američki proizvođači su se fokusirali na budućnost
mašina i proizvodnje, umesto na razvoj novih stilova i prefinjene metode ručne
izrade obuće. U to vreme je izvoz uz Evrope u Severnu Ameriku bivao sve manjeg
obima i amerikanci su postajali najveći proizvođači cipela na svetu, što je dovelo do
toga da su do kraja 1880-ih godina mašinsko proizvedene cipele sa perlama i
nitnama popunjavale rafove svih evropskih prodavnica obuće. Elitni obućari su
uspeli da zadrže svoje pozicije na tržištu, ali su njihovi modeli bili dostupni samo
višoj klasi koja je mogla da priušti najfiniji ručni rad i skupe kvalitetne materijale. Ali
su te cipele bile unikatne i skoro savršene, tako da su američke dame putovale
preko celog okeana da bi kupile jedan par veličanstvenih cipela. Od obućara se u to
vreme isticao Fransoa Pine(Franciois Pinet )4 u Parizu, koji se smatra začetnikom
visoke mode kada je dizajn obuće u pitanju.

Rastući entuzijazam koji je vladao 19. vekom kada su zdravlje i fizička aktivnost bile
u pitanju, je doveo do pojave sportske obuće. Hodanje i jahanje su bile aktivnosti
koje su se činile prikladnim za dame tog doba, i delovale su kao katalizator koji je
pokrenuo lavinu novih modela obuće za žene, naročito čizama. Razni sportovi na
travi, uključujući badminton i kriket su postali popularni krajem 19. veka ali su to
više bile društvene nego fizičke aktivnosti i često su bile izvođene u pomodarskoj
obući. Kasnije, kada su sportovi poput tenisa, klizanja na ledu, golfa i vožnje bicikla
postali popularni javila se potreba za prikladnijom obućom i dovela je do uvođenja
novih modela koji su poboljšavali učinak onoga ko ih nosi. Najviše su se izdvajale
cipele sa gumenim đonom, koje su bile prvi model sportskih patika, koje su kasnije
postale najuticajnija obuća 20. veka.

Oslobođena žena, 1890-ih nazvana “Novom ženom” se bavila sportom,

pohađala univerzitet, pa čak i putovala bez pratioca. Ona je nosila moderno šivena
odela što je zahtevalo raznovrsnu obuću koja je bila prikladna i upotpunjavala tada
moderan, muževni stil koji je savršeno išao uz njene dnevne aktivnosti. Manje
prodorna vizija moderne žene je bila predstavljena od strane američkog ilustratora
Čarlsa Dejne Gibsona(Charles Dana Gibson), koji je crtao duhovite i osećajne crteže
predstavljajući mladu, lepu ženu kao punu samopouzdanja, zdravu aktivnu i
inteligentnu. “Gibson devojka” je postala modna ikona tog perioda, i čak je postojao
model cipele na pertlanje u Engleskoj, nazvan po njoj. Pred kraj veka, modno znanje
i njegovi proizvodi su se širili celim svetom onoliko brzo koliko su ih parobrodi i
železnice mogli prevesti. Efikasni sistemi javnog prevoza su povezivali predgrađa sa
centrima gradova gde su nove robne kuće nudile širok asortiman najrazličitijih
proizvoda pod jednim krovom. To je uvećalo sposobnost žena za kupovinu i
praćwenje najnovijih trendova. Ako ništa drugo, mušterije su mogle da naruče
željeno preko telefona, putem kataloške prodaje.

Bogate američke žene su putovale u Evropu u potrazi za visokom modom, i vraćale

se sa ručno rađenim komadima odeće i obuće, ali i sa kvalitetnim fabrički
proizvedenim cipelama. Industrija cipela je bila jedna od grana koja je zapošljavala
najviše ljudi u Severnoj Americi, i krajem veka su proizvođači i prodavci cipela bili
primorani da se bore za svoje mesto na tržištu. Prodavci su brzo uvideli moć
reklame, tako da su bilbordi, natpisi na brodovima i oglasi u magazinima bili sve
češća pojava. Nova ekonomija masovne potrošnje je počela.
4
Franciois Pinet(1817-97) je bio sin francuskog zanatlije iz provincije. Kao obućar koji je radio
specijalno po porudžbini, a pri tom sledeći specifikacije koje su mu mušterije predočile,
smatra se prvim dizajnerom obuće koji je svoje ime učinio sinonimom za visoku modu i
prefinjeni dizajn cipele, i u to vreme su ga poredili sa Charlesom Worthom čije je ime
izjednačavano sa začecima high couture mode. Do početka 1863. Pinet je imao malu fabriku
koja je zapošljavala 120 ljudi i više od 700 zanatlija koji su izrađivali delove cipela. Pinet je
zaslužan za povratak visoke štikle 1870-ih. Nejgov zaštitni znak je bila visoka Louis štikla
koja je krajem 19. veka postala poznata kao Pinet štikla.
20. vek

Početkom 20.veka su Sjedinjene američke države bile vodeće u proizvodnji ready-

made obuće, koja je sastavljana iz fabrički proizvedenih delova. Proizvođači u
Engleskoj i Nemačkoj su proširivali svoju proizvodnju, ali da bi se takmičili sa
američkim proizvođačima, bili su im neophodni isti proizvodni pogoni i moderne
mašine koje su Amerikancima bile odavno, i lako dostupne. Štaviše, američki
konstruktori mašina su zadržavali za sebe nacrte i patente kada je bila u pitanju
savremena tehnologija za proizvodnju obuće, tako da su ostali proizvođači bili
prinuđeni da kupe ili čak iznajmljuju te neophodne mašine, a komisiona provizija je
morala biti plaćena za svaki proizvedeni par cipela. 1884. godine je patentirana
nova metoda bojenja i štavljenja kože obavljana uz pomoć hroma, koja je bila brža i
jeftinija nego do tada primenjivane treadicionalne metode, što je značilo da će
Evropi trebati još više vremena da sustigne Ameriku kada po pitanju tehnoligija i
dizajna obuće. Kada se 1914. na trenutak to i učinilo mogućim, počeo je Prvi svetski
rat. Proizvodnja obuće se u Evropi od građanske, moderne okrenula ka masovnoj
produkciji vojničkih čizama.

Za vreme 1890-ih su se modni žurnali transformisali u magazine, što je donelu

suptilnu ali duboku razliku. Žurnali su se oslanjali prvenstveno na pretplatu čitalaca,
i izveštavali su o modi iz uređivačke perspektive uz dosta komentara, opisa i u
nekim slučajevima korigovanja. Sa druge strane su magazini prikazivali modu uz
malo teksta i uredničkih komentara, oslanjajući se prvenstveno na oglašivače iz
srednje klase koji su reklamirali dobro poznate i manje smele proizvode nego one
koje je nudila pariska modna scena, a koji su bili prikazivani u člancima i foto-
editorijalima. Advertajzing je tada još uvek pravio dečije korake i bio u infantilnom
periodu, ali su proizvođači obuće brzo uvideli korist koju pruža. Komapnije su
koristile mnoge poznate trikove zanata kako bi stvorile prepoznatljivu robnu marku,
brend, i Floršeim(Florsheim) je bio prvi proizvođač koji se oglašavao u nacionalnim
magazinima.

Trgovačka oznaka, za prodaju cipela je revolucionarno bio upotrebljen od strane The

Brown Shoe kompanijekada su na Svetskom sajmu u Sent Luisu predstavili strip
Baster Braun(Buster Brown), koji je nacrtao Ričard F. Autkaut (Richard F. Outcault).
Ali na žalost, Braun kompanija nije kupila ekskulizivna prava, tako da je Baster
Braun postao trkovački žig za mnoge preoizvode uključujući cigare i viski, ali je ipak
ostao najprepoznatljiviji kao reklama za dečiju obuću. Meri Džejn(Mary Jane)
,Basterova devojka je predstavljena tržištu 1909. godine sa svojim cipelama sa
zaobljenim vrhom i jednom trakom na sredini, i ta kampanja je bila toliko uspešna
da su svi modeli cipela popularno nazvnani po njoj. 1916.godine je United States
Rubber Company uvidela da je reklamiranje Keds teniskih cipela pod nazivom
patike, ili šunjalice mnogo delotvornije, jer je bilo dopadljivije i prihvaltljivije za ciljnu
grupu koju si sačinjavali tinejdžeri.

Tada je i kompanija Konvers (Converse) postala svesna moći koja se dobija

spajanjem reklame i poznate ličnosti, kada su 1921.unajmili bejzbol igrača Čaka
Tejlora(Chuck Taylor) koji je putujući po Sjedinjenim državama promovisao igru i
Konvers patike. Dvadesetih godina je postalo potpuno jasno da su prepoznatljiva
etiketa, i privrženost brendu i proizvodu, esencijalne za uspeh kompanije i značile su
priliv novca na bankovne račune proizvođača i prodavaca.
Period, od 1920. do 1930. popularno nazvan “između dva rata” je bio vreme
cvetanja pupoljka sa imenom industrija cipela. Velika ekonomska kriza je mnogima
donela nedostatak novca, ali je prodaja obuće u Americi opala samo na marginama
društva. Sveobuhvatni pogled na američku industriju je pokazivao da su 1930-e,
uprkos ekonomskoj krizi, bile period napredovanja mnogih proizvođača. U srcu
američkog srednjeg zapada, Sent Luisu(Saint Louis), najveći centar za proizvodnju
obuće je svoje cipele plasirao na domaće tržište što je kasnije rezultrialo isticanjem
lanaca nacionalnih prodavnica. Kini(Kinney), Braća Edison(Eddison brothers), Tom
MekEn(Tom McAnn) i Žermein(Jarmain) su bili najveći lanci prodavnica, i doprineli
su promeni američkog načina kupovine tokom celog 20.veka. Kini je rano postavio
standarde i privukao kupce niskim cenama, i upravo je obraćanje pažnje na cenu
izrodilo fenomen lančano povezanih prodavnica.

Nju Jork je u to vreme bio proizvođački centar visoke mode, bilo da su u pitanju
cipele ili odeća, i bio je jedini region u Americi u kom su se malim padom profita
osetile posledice Velike ekonomske krize. Ženske elegantne cipele su 1930-ih
pravljene posebnom konstrukcijskom metodom pri čemu su gornji delovi cipela
spajani sa đonom pritiskom i zagrevanjem lepka, koja je konačno omogućila
evropskim proizvođačima da se takmiče sa fabrički napravljenim cipelama koje su
stizale sa druge stane okeana. Međutim, baš kada su takmičenje i konkurentski
odnosi između Evrope i Amerike zaživeli rađajući dinamično tržište, još jednom je
sve stalo izbijanjem Drugog svetskog rata(1939-45), i evropski proizvođači su se
ponovo okrenuli zadovoljenju nacionalnih potreba i proizvodnji vojničke obuće.

Kada su Sjedinjene države ušle u rat krajem 1941. mnogi radnici su se iz

obućarskih fabrika obreli na nekom od frontova i umesto spajanja fino sečenih
komada kože držali u rukama puške, dok su drugi našli bolje plaćene poslove za
vreme rata. Fabrike su u to vreme povećavale plate kako bi privukle radnike.
Kalifornijski metod proizvoidnje dečijih i ženskih sandala sa platformom je razvijen
za vreme rata, i to više zbog nedostatka stručnih radnika nego zbog manjka
materijala. Za vreme rata je bilo vrlo malo kože, i građanska obuća je bila pravljena
uz ograničenja, i upravo zbog toga su bila potrebna domišljata rešenja, naročito na
teritoriji kontinentalne Evrope gde je vrlo malo kože ostajalo nakon zadovoljenja
potreba vojske. Kada su pred kraj rata ograničenja u materijalu nestala, američki
proizvođači su se vrlo brzo vratili proizvodnji istog obima kao pre rata. Američka
industrija obuće je proizvodila po hiljadu pari svakog fabričkog modela, ali nije
uspevala da isporuči male serije obuće koja je karakterisana kao visoka moda, zbog
velikih troškova proizvodnje, pa čak i ručnog rada. Nemačka i Engleska, nekadašnji
najveći proizvođači cipela u Evropi nisu bili u mogućnosti da odmah posle rata
obnove industrije obuće, ali je u tom periodu Italija počela da doživljava svoje
„ekonomsko čudo“, kako su Italijani nazivali taj period posleratnog prosperiteta koji
je u mnogome bio podstaknut pažljivo planiranim izložbama koje je vlada
sponzorisala, i koje su 1951. obišle čitave Sjedinjene države, pokazujući prefinjenost
modernog italijanskog dizajna. Ovo je Italiju stavilo u centar pažnje kao državu koja
neguje tradiciju izvanrednog dizajna i vrhunske izrade. Zbog nemogućnosti da
pronađu prizvođače koji su bili voljni da naprave modele koji nisu bili poznati po
odličnoj prodaji, pojedini američki dizajneri su orktili Italiju kao savršeno plodno tle
za proizvodnju njihovih revolucionarnih, novih modela. Američki uvoznici cipela,
Marks i Njumen(Marx&Newman) su 1946. osnovali brend Amalfi, koji je obuhvatao
modele napravljene od strane sitnih italijanskih proizvođača. Mnogi američki
uvoznici su sledili njihov primer i okrenuli se Italiji kao mestu sa koga potiču
kvalitetne fabrički proizvedene cipele, što je Italiju učinilo jednom od zemalja sa
najvećim izvozom u posleratnim godinama.

Pred kraj 1940-ih godina je u Njujorku postojalo oko 400 uticajnih kompanija koje su
se bavile proizvodnjom obuće u oblasti visoke mode, kao što su Palter de Liso,
Delman i I. Miller, i važni dizajneri poput Dejvida Evinsa(David Evins)5, Simora
Troja(Seymour Troy) i Bet Levin(Beth Levine)6. Do 1960-ih godina su italijanski
proizvođači preuzeli veliki deo američkog tržišta tako da se broj nacionalnih
komapnija drastično smanjio, i samo stotinak ih je ostalo na njujorškom tržištu.

Posleratna Amerika je postala okrenuta ka predgrađu, a žene koje su tamo

živele nisu mnogo marile za najnovije modne trendove, tako da su se zadovoljavale
kupovinom u nekom od lanaca prodavnica koje su bile udobno smeštene u velikim,
tržnim centrima pored puteva u predgrađu. Tada je počeo da se razvija Payless
lanac prodavnica, koji se uz koncept samoposluge i prodajom jeftinih uvoznih
modela do kraja 1972. razvio u lančanu imperiju koja je obihvatala preko 500
prodavnica. Takve prodavnice su mogle da zadrže niske cene uvozom obuće iz
zemalja u kojima su troškovi proizvodnje manje koštali. Jugoistočna Azija, naročito
Filipini, je postala centar proizvodnje plastične i gumene obuće početkom 1960-ih,
dok su Španija i Brazil 1970-ih bile najveći izvoznici kožne obuće, na taj način
prerastajući u ozbiljnu konkurenciju Italiji. Vrhunac američke proizvodnje cipela je
bila 1968. godina sa preko 640 miliona proizvedenih pari, dok je dvadeset godina
kasnije proizvedena samo četvrtina te količine. Proizvođači, prodavci i uvoznici su se
udruživali još od kada je Italija počela da izvozi cipele 1950-ih. Rastući broj zemalja
izovoznica je naterao postojeće kompanije da se sastave gradeći mega korporacije,

5
Poznat je kao dizajner koji je kreirao svaki par cipela za Prve dame u Americi, od 1950-te
godine, kao i za glumice Marlenu Ditrih(Marlene Deitrich), Avu Gardner(Ava Gardner),Grejs Keli(Grace
Kelly), i Džudi Garland(Judy Garland).
6
Smatra se jednim od najplodnijih dizajnera u periodu od 1940-70, i često je nazivaju Prvom
damom dizajna obuće.
uz unapređenje proizvodnje i modernizaciju uprave koje su garantovale profitabilnu
distribuciju.

Okidačem, koji je izazvao masovno udruživanje američkih obućarskih

kompanija, se može smatrati pojava brednirane sportske obuće koja je
revolucionarno koračala tržištem 1970-ih. Prodaja neprepoznatljivih brednova je sve
više opadala, i sportska obuća sa prepoznatljivim etiketama i logoom je postala
najprodavanija na tržištu. Lanci prodavnica koji su mogli da prodaju samo svoje
robne marke nisu bile u stanju da kupcima ponude Adidas patike sa tri linije, ili
Najki(Nike), ali je privrženost tredicionalnim prodavnicama bila odavno mrtva, i ljudi
su kupovali vodeći se isključivo brendom. 1973. Je Brus Kac(Bruce Katz) na belim
kutijama za cipele odštampao logo očeve firme za uvoz obuće, Rokport(Rockport),
što je rezultiralo pretvaranjem njihovog poslovanja malih razmera u
multimilionersku kompaniju koju je 1986. kupio Ribok(Reebok). Sa povećanjem
bogatstva srednje klase, kupovne navike su se menjale tokom celog dvadesetog
veka. Dok američke žene danas poseduju preko dvadeset pari cipela, 1940-ih je bilo
normalno da prosečna đena poseduje 6 do 8 pari obuće. Za vreme recesije
početkom 1990-ih je prestalo preterano trošenje novca koje je bilo prisutno 1980-ih.
Žene su jednostavno počele da nose cipele koje su već posedovale i nisu kupovale
nove svake sezone. Kompanije su se sada borile za opstanak jer očekivanja i
nerealna predviđanja koja su vladala za vreme ekonomske eksplozije 1980-ih se
nisu ostvarila. Slika modne scene je tada imala toliko različitih lica da ni jedna
silueta nije bila dominantna. Moda je sada serija trendova koji dolaze i odlaze,
menjajući se svake sezone. Cipele sa platformom, sandale sa stileto štiklom, ili
ravne baletanke-svi ti modeli dođu i povremeno se vraćaju na modnu pozornicu. Tu
nedoslednost pokazuje i nastojanje modnih novinara 1990-ih da istaknu kraj
platforme a da su stileto štikle model koji osvaja scenu, ali su te prognoze bile
uspešne samo u slučaju kada je postojala jasno definisana modna slika, što krajem
20.veka nije bio slučaj.

Nova modna era je donela nove standarde, i ni jedan prodavac, brend ili
dizajner nisu imali monopol u kreiranju novih stilova i trendova. Nikada nije
postojalo tako intenzivno interesovanje za modu kao u doba elektronskih medija,
advertajzinga i potrošačkog društva u kom živimo. Ako primenimo modna pravila
definisana u 19. I 20. veku kao obeležje popularnosti određenog dizajna, onda su
najprodavanija obuća u poslednjih četrdeset godina patike sa gumenim đonom.
Literatura

On-line izvori

www.shoe-icons.com

www.thehcc.org

www.wikipedia.org

www.shoesincentury.com

fotografije preuzete iz:

i sa www.wikipedia.org