6.%CELIK 6.

1
Celik% je% naziv% za% veliki% broj% razlicitih% visekomponentnih% legura% zeleza% sa%
ugljenikom < 2% i nizom drugih elemenata.
Redovni pratioci su metali mangan i bakar, i nemetali: silicijum, fosfor,
sumpor,%azot%i%kiseonik.%Celik%je%uslovljen sastavom sirovina koje se koriste za
proizvodnju.
U% toku% procesa% proizvodnje% celiku% se% dodaju% i:% hrom,% molibden,% nikl,%
vanadijum, volfram, aluminijum, bor i neki drugi.
Zatezna%cvrstoca%celika%iznosi%od%200%do%4000%N/mm
2
.
Celik%je%i%elastican,%njegov%modul%elasticnosti%krece%i%do%210%000%N/mm
2
.
Tvrdoca%celika%varira%u%sirokim%granicama:%HB%%500%do%950%N/mm
2
.
Neki% od% celika% nisu% otporni% na% koroziju,% ali% ona% ne% prodire% dublje% od% 0,01% do%
0,02 mm godinje.
Celik% se% preraduje% livenjem,% kovanjem,% valjanjem,% vucenjem,% presovanjem,%
savijanjem%i%skidanjem%strugotine,%a%moze%se%medusobno%spajati%zavarivanjem,%
lemljenjem, zakivanjem i vijcima.
!"#$%!&'()%$!*+$,-&.(/.0!1'
Proizvodnja% celika% pocinje% istovremene% kada% i%
proizvodnja%gvozda.%
U plitkom ognjitu elezna ruda se pokrivala
drvenim ugljem koji se palio, ispod vatre
nastajala masa - nado.% To% je% bilo% gvozde% ili%
celik.
Plitka%ognjista%su%gradena%u%Srednjoj%Evropi%i%
Nemackoj.% Odnos% zapremina% rude% i% drvenog%
uglja, koji se koristio za redukciju je bio 1 : 4,
a% iskoriscavalo% se% samo% oko% 12% sadrzaja%
eleza u rudi.

)234563789:(;<=4>:(?(@=4A>3B(3C894DA?(E-<B:;>:(
- 15. vek)








Konstrukcija plitkog ognjita (18. vek) iz
Katalonije (a) i sa Korzike (b)





$>8:FA:(@<G(45(
Skandinavije -
konstrukcija iz 18.
veka










U%grobovima%u%Indiji%pronadeno%oruzje%od%celika%poreklom%iz%6.%veka.%Taj%celik%
su domoroci nazivali vuc i proizvodio se u Hajdelabadu u malim loncima iz
smese%rude%i%ugljenog%praha.%Indijski%celik%se%izvozio%u%Damask, gde se razvila
proizvodnja%oruzja,%maceva%i%sablji%(dimiskije).



Konstrukciju%peci%za%pudlovanje%- Engleska, Henry Cort, 1783. 6.3
Gvozde% se% otapalo% u% peci% sa% plamenom% uz% neprekidno% mesanje,% po% cemu% je%
proces i dobio naziv (puddle - meati). Pec%se%lozila%kamenim%ugljom,%a%nastali%
gasovi i troska su reducirali ugljenik.
Paralelno sa izdvajanjem ugljenika, livu je opadala temperatura, pa je
prelazila u testasto stanje. Problem odravanja potrebne temperature je
ogranicio%razvoj%ove%tehnologije.
Sredinom% 19.veka,% Wilhelm% Simens% je% za% staklarske% peci% pronasao% postupak%
regeneracije% toplote% iz% gasova% koji% su% se% odvodili% u% atmosferu.% Prvu% pec% sa% 4%
regeneratorske komore konstruisao je 1864. g. francuski fabrikant Pierre
Marten - po njima je postupak i dobio naziv Simens - Martenov postupak (SM
postupak).
Ideje% za% konstrukciju% elektrolucne% peci% je% iz% % 1853% (Francuska,% Pishon)%- prva
upotrebljiva% elektropec% konstruisana% 1879.% (Simens).% U% novije% vreme% razvijen%
je%postupak%proizvodnje%celika%LD%(Lintz%- Donawitz).
)%$H."!()%$!*+$,-&.(/.0!1'
masovni%celici%-%osnova%tecno%gvozde%- pneumatski procesi;
specijalni%celici%- osnova "staro elezo" - elektroindukcioni procesi.
Osnovne%sirovine%za%proizvodnju%celika%su:%belo%gvozde,%staro%zelezo%i%metalni%
dodaci.
Tehnoloki procesi:
Bessemerov postupak (visok sadraj silicijuma) - kiseli, naputen
Thomasov postupak (visok sadraj fosfora) -%bazican
Martenov postupak (visok sadraj sumpora)
LD%postupak%(pokriva%siroko%podrucje%sadrzaja%fosfora%i%sumpora)

THOMASOV POSTUPAK

Proizvodnja je u konvertoru (do 60 t)
oblozenom% bazicnom% opekom.% Kao%
troskovni%materijal%koristi%krec.
Zbog% nacina% uduvavanja% vazduha% u% celiku%
se% zadrzava% veca% kolicina% kiseonika,% zato%
celik%ima%vecu%cvrstocu%i%manju%zilavost.

%:F@32<7(@3FA239<89:(?(>386<2A32F>39(;<=4;:84(
a) hala dimnjaka; b) konvertorska hala; c) livna hala; d) ingotska i kokilna hala
IJ(>3=:(5:(FA:23(K<=<53L(MJ(>3=:(5:(@3FA:6=9:89<(@37:L(NJ(74B89:>L(OJ(P?8><2(5:(>2<;(4(737:A><L(
5. kola i lonac za trosku; 6. pokretna ulona maina za ubacivanje dodataka; 7. mostna
745:=4Q:(F:(>:5:83B(5:(C63KR<L(SJ(B3FA8:(745:=4Q:(F:(>:5:83B(5:(=46<89<L(TJ(>3=:(5:(@2<83F(
livnih kazana iz konvertorske u livnu halu; 11. mosna dizalica za stripovanje kokila; 12.
podest za h=:R<89<(>3>4=:L(INJ(>386<2A32
)2<F<>(U:=<("V(;<=4;:8<
:W(?=3K8:(U:=:L(PW(:8<>F(?=3K8<(U:=<L(QW(@<G8:(U:=:L(7W(>3>4=8:(U:=:
1. nivo proizvodne hale; 2. mosna dizalica; 3. skladite sirovina; 4. prostor za punjenje i
2:F@32<R46:89<( ?=3K84U( 6:C38<A:L( XJ( 74B8jak; 7. rezervni nataloeni uloni vagoneti; 8.
kolosek; 9. usisni ventilator; 10. dimni kanal; 12. uloni brod; 13. mosna dizalica; 14.
>:P48:( 745:=4Q<L( IYJ( ?=3K8:( B:D48:L( IXJ( ?=3K83( >324A3L( IZJ( @<GL( ISJ( @24A4F84( 6<8A4=:A32L( ITJ(
regeneratorska komora; 20. troskovnik; 22. livni brod; 23. mosna dizalica za livene kazane;
24. dizalica za livni leb; 25. livni leb; 26. kazan; 27. kokila; 28. kolica za transport kokile;
30. livni podest; 31. koloseci; 32. dizalica; 33. radni podesti
6.4

6.5
)2<F<>("V(@<G4
1. g=:6:(@<G4L(MJ(C324384>L(
3. kupka; 4. ispusni leb;
5. troskovnik; 6.
vertikalni kanali, 7. vrata
za ulaganje materijala;
8. regeneratorske
komore; 9.
vatrostalni ozid
regeneratora; 10.
6<8A4=(5:(?63R<89<(
vazduha i gasa. 11. dimni
kanali; 12. ventili; 13.
kotao utilizator; 14.
dimnjak




Ulozak% peci% se% formira% od% 50% gvozda% i% 50% starog% zeleza% ili% od% 55% do% 80%
gvozda%i%45%do%20%starog%zeleza.%
1. topljenje starog eleza -%lozenje%peci%je%intenzivno%svo%vreme.%
2. Kada se ono istopi, intenzitet loenja se smanjuje.
3. Prvo oksidiu silicijum i mangan, koji prelaze u trosku,
4. Oksidacija ugljenika - dovodi do "kuvanja" koje se naziva oksidaciono,
5. Kada%se%masi%doda%krecnjak,%zapocinje%tzv.%>2<;83(>?6:89<.
6. Topljenje%kreca%se%moze%ubrzati%dodavanjem%topitelja%(obicno%fluotit).%
7. Okoncanjem% krecnog% kuvanja% zavrsava% se% period% topljenja% i% zapocinje%
period%rafinacije%celika.
Proces%proizvodnje%u%SM%peci%traje%oko%10%sati,%prema%sledecoj%raspodeli:%
ulaganje i topljenje uloka oko 2,5 sati;
ulivanje%tecnog%gvozda%u%pec%oko%0,5%sati;%
oksidno kuvanje oko 3 sata;
krecno%kuvanje%oko%1,5%sati%i%
rafinacija oko 2,5 sati.



Savremene%celicane%- tehnologija LD (Linz - Donawitz). 6.6
Raspored
postrojenja u LD
;<=4;:84
1. skladite starog
eleza; 2. dubinski
bunkeri; 3.
mikseri; 4. LD -
konvertori; 5.
>3>4=<L(XJ(@<G(5:(
;<@36<L(ZJ(@37<FA(
za kazane; 8. otpraivanje; 9. reetka za kokile
U konvertor se ubaci staro elezo
Ono%se%zalije%tecnim%gvozdem.%
Koplje%za%uvodenje%kiseonika%se%spusti%100 cm u kupku,
Pusti%se%kiseonik%(cistoce%99,5%do%99,8)%i%ubaci%krecnjak.%
U% toku% procesa% dodaju% se% krecnjak% i% staro% zelezo% zbog% regulisanja%
temperature%(povecana%je%zbog%prerade%kiseonikom).%
Po zavretku procesa prerade dovod kiseonika se zatvara, koplje%izvlaci%iz%
tecnog% celika,% iz% njega% izlije% najveci% deo% troske,% a% njen% ostatak% na% povrsini%
zagradi%se%krecnim%nasipom%na%uscu%konvertora.%
Proces obrade kiseonikom traje oko 22 minute, kod protoka kiseonika od
oko 22 m
3
/min i pritiska od 9 bara. Potronja kiseonika iznosi 50 do 60 m
3

po%toni%proizvedenog%celika.
0!+.-&.(/.0!1'(*'()%.%',[
Ako% celik% posle% preraduje% postupkom% gnjecenja% (valjanje,% kovanje% ili% dr.)%
livenje%se%vrsi%u%celicne%kalupe%koji%se%nazivaju%kokile, a odlivak ingot.
Celik%koji%se%lije%u gotov proizvod naziva se ;<=4;84(=46.
Kokile mogu biti kvadratnog, pravougaonog i poligonalnog oblika. Kvadratni
ingot je teine do 10 t. - koristi se za preradu valjanjem.
Pravougaoni odlivak - brama je teine do 30 t. i koristi se za preradu valjanjem
limova.
Odlivak poligonalnog preseka se naziva poligonalni ingot i teine je do 300 t.
Koristi se za dalju preradu kovanjem.
Livenja%celika%u%kokile%moze%biti%sa%gornje%(preko%3000%kg)%i%donje%strane.%



Livenje sa donje strane 6.7

podrazumeva se direktno livenje iz kazana i
koristi%se%samo%za%livenje%ingota%vecih%tezina.


Postupak livenja u kokile sa donje strane

IJ(>3>4=:L(MJ(=468:(@=3;:L(NJ(=<6:>L(O(>:5:8






Kristalizacija se vri po fazama.

ema kristalne konfiguracije ingota
1. metalna kora; 2. lunkerL(NJ(OJ(@32358:(4(38<;4DG<8:(
mesta; 5. centralna zona; 6. sitni kristali u
povrinskom sloju; 7. 8. transkristalizaciona zona; 9.
zakoeni transkristali; 10. globularna zona pri dnu.



U toku kristalizacije izdvajaju se gasovi, a
zadrzavaju%se%necistoce%- ostaci troske. Izdvajanje se
vrsi%tretiranjem%tecnog%celika%vakuumom.











KONTINUIRANO%LIVEN1E%CELIKA 6.8

Postrojenje vertikalno
>38A48?42:83(=46<89<(;<=4>:
:J(B<R?kazan; b. kristalizator;
QJ(6?;84(6:=9Q4L(7J(:?A3C<84(
F<>:;(4=4(B:>:5<L(<J(@2<62A:;L(\J(
>3A2=9:;<



















Postrojenja za kontinuirano livenje sa zakrivljenim izvodom
IJ(>:5:8L(MJ(B<R?F?7L(NJ(>3>4=:L(OJ(@3=9<(8:>8:783C(U=:R<89:L(YJ(6:=9Q4(5:(6?;enje
4(?FB<2:6:89<L(XJ(>3=3F<>L(ZJ(745:=4Q:L(SJ(>3A2=9:;<L(TJ(F<>:;

PRERADA%CELIKA%TOPLOM%I%HLADNOM%DEFORMACI1OM 6.10
U% procesu% plasticne% deformacije% dolazi% do% medukristalne% deformacije% -
klizanja pojedinih kristalnih zrna i zakretanja
Kristali se drobe u%manje%blokove%i%zakrecu%jedan%prema%drugom.%
U% toku% procesa% plasticne% deformacije% nastaju% promene% oblika,% mehanickih% i%
fizicko% -% hemijskih% karakteristika,% povecava% mu% se% otpornost% prema%
deformaciji -%smanjuje%mu%se%plasticnost.%
Kristalna zrna, koja su pre%deformacije%bila%razlicito%orjentisana,%izduzuju%se%u%
pravcu deformacije.
Kod% deformacije% u% jednom% pravcu% znacajnijeg% intenziteta,% materijal% postaje%
vlaknaste strukture. On nema jednake karakteristike u svim pravcima, kao to
je to bilo kod osnovnog materijala.
Pre tople deformacije obradak se ZAGREVA na temperaturu 1150 i 1250 C.
Najnia temperatura prerade iznosi 850 do 900 C.
KRU@NE PE]I
KORA^NE PE]I
POTISNE PE]I
PROTO^NE PE]I KOMORNE PE]I
ZAGREVNE PE]I




Potisna -
@23A3;8:(@<G(5:(
zagrevanje
gredica u
valjaonici





PROIZVODNJA VALJANOG POLUFABRIKATA 6.11.
Valjani polufabrikat je materijal koji se izvalja iz ingota i zatim se
upotrebljava%za%dalju%preradu%u%valjaonici%ili%kovacnici.%
U polufabrikate spadaju:
blumovi (kvadrat dimenzija 150 x 150 mm do 400 x 400 mm),
slabovi (pravougaonik irine 500 - 2000 mm i debljine 50 - 300 mm),
gredice (presek kvadrat dimenzija do 150 x 150 mm)
platine (pravougaonik irine 150 do 500 mm i debljine 5 do 50 mm).











Bluming valjaonica 1150 mm

Bluming -(F=:P48C(6:=9:;>4(FA:8





VALJANJE PROFILA 6.12.
Redosled postepene promene oblika
preseka komada koji se valja u inu
Valjanje profila se vri u valjaonicama sa rasporedom valjaka:
linijske% pruge% imaju% rasporedene% valjacke% stanove% u% liniju% po% osi% valjaka%
stanova;
kod kontinuiranih pruga valjacki%stanovi%su%postavljeni%jedan%iza%drugog%po%
osi valjanja -%razmak%izmedu%stanova%je%manji%od%komada%koji%se%valja%kroz%
neki par valjaka;
polukontinuirane pruge su kombinacija linijski i kontinuirano postavljenih
valjackih%stanova;
paralelne pruge (kros -%kontri)%imaju%nekoliko%stanova%poredanih%jedan%iza%
drugog u dva ili tri paralelna reda -%razmak%izmedu%stanova%se%povecava%sa%
povecanjem%duzine%valjanog%komada;
cik -% cak% pruge% su% slicne% prethodnoj,% samo% su% u% njoj% poslednji% stanovi%
postavljeni u dva reda u cik - cak poretku.












Teka profilna pruga 6.13



Trio%valjacki%stan%sa%
podizacem%






Valjaonica kros - kontri 500 mm I - skladite polufabrikata; II -(@3G8a hala;
III - mainska hala; IV - pruna hala; V - skladite gotove robe
IJMJNJOJ(@24@2<B84(6:=9:;>4(FA:8364(XN](BBL(YJXJZJSJTJ(@24@2<B84(4(5:62D84(6:=9:;>4(
FA:8364( YN]( BBL( I]J( 2<D<A><L( IIJ( 5:C2<68<( @3A4F8<( @<G4L( IMJ( @4=<( - testere; 13.
hladnjak; 14. ravn:=4Q<L(IYJ(83K<64L(IXJ(F:>?@=9:;L(IZ(73(M](745:=4Q<
Kontinuirana sitna valjaonica 250 mm
I - skladite polufabrikata; II - pruna hala; III - skladite gotove robe
1 do 7. pripremni duo - stanovi 370 mm; 8 do 12. stanovi zavrne pruge 320 mm;
13 do 15. st:8364(5:62D8<(@2?C<(MZ](BBL(IXJ(2<D<A><L(IZJ((@3A4F>46:;L(ISJ(@3A4F8:(
@<GL(ITJ(4FA4F>46:;L(M]J(=<A<G<(B:>:5<L(MIJ(U=:789:>L(MMJ(83K<64L(MNJ(F:>?@=9:;L(MOJ(
8:B3A:;4(K4Q<L(MYJ(8:B3A:;4(A2:><L(MXJ(64F<G:(@2?C:L(MZ(73(MTJ(745:=4Q<


VALJANJE LIMOVA
6.14
Limovi se dele prema debljini trake na:
tanke limove (fine) debljine do 3 mm;
srednje limove debljine 3 do 4,75 mm;
debele limove do 60 mm. ;
limovi%vece%debljine%nazivaju%se%plocama.
Raspored postrojenja u valjaonici debelig lima sa dva stana 2250 mm
I - skladite slabova; II - pruna hala; III - mainska hala
IJ(?2<R:9(5:(F=:C:89<(F=:P36:L(MJ(5:C2<68<(@3A4F8<(@<G4L(NJ(@24@2<B84(2<6<254P4=84(
7?3(FA:8L(OJ(5:62D84(>6:A23(FA:8L(YJ(2:68:=4Q:L(XJ(=:8;:84(@2<6=:;84Q4L(ZJ(@<G(5:(
normalizaciju; 8. noevi (makaze); 9. no; 10. kontrolna reetka
04849:(5:(>38A48?42:83(;4DG<89<(A2:><(=?K<89<B
IJ(37B3A:;L(M^(Z^(T^(IMJ(6?;84(6:=9Q4L(NJ(2:68:=4Q:L(OJ(83KL(YJ(?2<R:9(5:(<=<>A24;83(
6:2<89<L(XJ(?2<R:9(5:(F@:9:89<L(SJ(9:B:(5:(@<A=9?L(I]J(>?@>:(5:(=?K<89<L(IIJ(>:7:(
za(@2:89<L(INJ(F?D4=4Q:LIO(4(IYJ(B:>:5<L(IXJ(8:B3A:;




VALJANJE CEVI 6.15
PROIZVODNJA AVNIH CEVI

Kinematika oblikovanja cevi iz
trake
1. traka; 2. cev




ema postrojenja za izradu
elektrovarenih avnih cevi
1. traka - kotur; 2. ravnanje
krajeva trake; 3. oblikovanje
trake u cev; 4. stiskanje krajeva
cevi; 5. bakarni diskovi -
elektrode; 6. zavrivanje krajeva;
ZJ(;4DG<89<(D:6:L(SJ(>:=4P242:89<L(TJ(U=:R<89<L(I]J(2<5:89<(Q<64(?(U37?J

)3FA?@Q4(452:7<(;:?2<(
sa dvostrano konusnim
valjcima
1. radni valjci; 2.
@3B3G84(6:=9Q4L(NJ(
63R4Q<L(OJ(B:A<249:=(
koji se valja; 5. trn







)3FA?@:>(452:7<(;:?2<(>38?F84B(74F>364B:



6.16















Postupak valjanja u jednom prolazu na automatskoj pruzi












Stan sa tri
valjka za
valjanje
beavnih
cevi




KOVANJE 6.17
Razlikuje se slobodno i ukovno (matricno)%kovanje.

+:57?D84(;<>4G

1. radni cilindar;
2. malj (bat);
3. kompresorni cilindar;
4. klip;
5. krivajni mehanizam;
6. razvodnik







_472:?=4;>:(E<B?=549:W(@2<F:
a. dovod emulzije visokog
pritiska; b. dovod emulzije niskog
pritiska;

1.radni cilindra; 2. klip; 3.
nepokretni sto; 4. stubovi; 5.
postolje; 6. pokretni sto; 7.
povratni cilindar; 8.
povratni klipovi; 9. mala vezna
greda; 10. spojni vijci; 11.
5:@A46:;4L(IMJ(83F:;(8:>3689:





6.18


Faze obrade slobodnim kovanjem otkivka
>:2:>A<24FA4;83C(3P=4>:




















Faze kovanja u ukovnju
:W(@3;<A:>(>36:89:L(PW(B<R?\:5:L(QW(5:62D8:(\:5:(
kovanja

Faze kovanja na horizontalnoj presi
a) odkivak je umetnut u otvorenu matricu; b)
matrica je zatvorena - obradak je stegnut; c)
kovanje;
d) matrica je otvorena, otkivak se izbacuje